ווען מע רעדט געוויינטלעך וועגן דער שטאָט תּל-אָבֿיבֿ, דער אַזוי גערופֿענער ערשטער העברעיִשער שטאָט, דערמאָנט מען קוים די ייִדישע קולטור און ייִדישע שאַפֿונגען. די היסטאָרישע אונטערדריקונג פֿון דער ייִדישער שפּראַך אין דעם נײַעם ייִשובֿ איז דאָך ידוע לכּל. אָבער נישט געקוקט דערויף, וואָס "די ווײַסע שטאָט׳ תּל־אָבֿיבֿ האָט אַ לאַנגע געשיכטע פֿון רדיפֿות קעגן דער ייִדישער שפּראַך, האָט זי פֿאָרט דורך די יאָרן צוגעצויגן צו זיך אַ היפּש ביסל ייִדישע שרײַבער און קולטור-טוער; אַ טייל, נאָר אויף אַ צײַטווײַליקן באַזוך (למשל, צווישן אַנדערן: שלום אַש, יהואש, דער טונקעלער, פּרץ הירשביין), און אַ טייל — אויף אַ פּערמאַנענטער באַזעצונג אויך (ווי יוסף פּאַפּערניקאָוו, דזשיגאַן און שומאַכער און אַנדערע). יעד ביראַן (לייענט: יאַאַד), אַ ישׂראלדיקער וועגווײַזער און דערצו אַ פֿאָרשער פֿון דער ייִדישער קולטור, האָט לעצטנס קאָמבינירט אויף אַ געלונגענעם אופֿן די צוויי אַספּעקטן אין זײַן לעבן. ביראַן האָט לעת-עתּה שוין אַנטוויקלט צוויי מינים עקסקורסיעס, נאָכפֿאָלגנדיק די טריט פֿון ייִדישע שרײַבער אין ישׂראל. ער פֿירט איין עקסקורסיע אַזאַ אין ירושלים, און איינע — אין תּל-אָבֿיבֿ. אין יוני האָב איך אָנטייל גענומען אין זײַן תּל-אָבֿיבֿער שפּאַציר.
אָנגעהויבן האָבן מיר פֿון דער צענטראַלער ראָטשילד־גאַס ווען זי טרעפֿט זיך מיט דער "נחלת בנימין"־גאַס, בײַם "אַנדרטת המייסדים" (דאָס גרינדונג־אָרט). דעם דאָזיקן דענקמאָל האָט מען אויפֿגעשטעלט אין 1949, כּדי אָפּצייכענען 40 יאָר פֿאַר דער שטאָט תּל-אָבֿיבֿ; דאָרטן האָט מען אויסגעגראָבן דעם ערשטן ברונעם און אַזוי, כאָטש אויף אַ סימבאָלישן אופֿן, פֿאַרלייגט די יסודות פֿון דער נײַער שטאָט. וואָס שייך דעם מיטאָס, אַז תּל-אָבֿיבֿ איז "געגרינדעט אויף די זאַמדן", ווײַזט ביראַן אַ בילד פֿון יענער תּקופֿה פֿונעם זעלביקן אָרט, וואָס ברעכט דעם דאָזיקן מיטאָס. מע זעט דאָרט צווישן אַנדערן: די געגנט "נוה צדק", אַן אַראַבישע געגנט אין יפֿו, און די באַרימטע סעדער (די פּרדסים) פֿון יפֿו. "און ממש אויף זאַמדן", גיט ביראַן צו, "האָט מע פֿאַקטיש גאָרנישט געבויט".

"איפֿה התיאטרון היהודי?", וווּ געפֿינט זיך דער ייִדישער טעאַטער? פֿרעגט מיך איינער נישט ווײַט פֿון די בילעטן-קאַסעס אין "בית ציוני אַמריקה" אין תּל-אָבֿיבֿ (הײַנט רופֿט מען דעם זאַל "ZOA תּל אָבֿיבֿ", זינט ער איז אַריבער פֿון ‘ציוניסטישע’ צו פּריוואַטע הענט). ער טוט אָן אויף זיך אַ שמייכל בשעת איך ענטפֿער, און טײַטלענדיק מיטן פֿינגער, פֿרעגט ער ווידער: "היידישפּיל נמצא שמה?", דער ייִדישפּיל געפֿינט זיך דאָרט?
אַרײַנגעגאַנגען אין זאַל, וואָס אָט-אָט ווערט ער פֿול געפּאַקט, הער איך, ווי איין עלטערע פֿרוי זאָגט צום עלטערן מאַן אָנווײַזנדיק אויף מיר: "אָ, אָט נאַ דיר אַ יונגער־מאַן וואָס פֿאַראינטערעסירט זיך מיט ייִדיש!". איך בין אייגנטלעך נישט געווען דער איינציקער רעלאַטיוו יונגער־מאַן, וואָס איז בײַגעווען דאָרט. אָבער עס האָט זיך געשאַפֿן אַזאַ מין סיטואַציע: דער עולם האָט זיך ווי צעטיילט אויף צוויי עיקרדיקע גרופּעס — די אמתע חסידים פֿון ייִדישן טעאַטער און די, וואָס די ערשטע גרופּע (די "חסידים") האָט זיי מיטגעשלעפּט מיט זיך אין טעאַטער. האָט די ערשטע גרופּע געמוזט כּסדר באַרעכטיקן און דערקלערן דער צווייטער גרופּע דעם ווערט און דעם זינען פֿון דער גאַנצער אונטערנעמונג.
אָבער תּל-אָבֿיבֿ, די ערשטע העברעיִשע שטאָט אין דער וועלט, האָט גאַנץ ערנסט אויפֿגענומען דעם פֿאַקט, אַז מע שטעלט פֿאָר אַ נײַע קאָמעדיע בײַם ייִדישן טעאַטער. אַזעלכע באַקאַנטע פֿיגורן פֿון דער העברעיִשער קולטור, ווי חנן יובֿל און דאַני סאַנדערסאָן האָט מען געקאָנט זען צווישן דעם עולם; די חשובֿע צײַטונג "האָרץ" האָט אין יענעם אָוונט זיך פֿאַרגינט צו שיקן איר לאַנג-יאָריקן טעאַטער-קריטיקער מיכאל הענדלזאַלץ צו רעצענזירן די נײַע פֿאָרשטעלונג; און ווי געזאָגט, איז קיין ליידיק אָרט נישט געווען. דער "האָרץ" קריטיקער, הענדלזאַלץ, האָט זיך אַליין באַשריבן אין זײַן אַרטיקל (האָרץ 12\06\24) ווי "דער איינציקער צוקוקער צווישן דעם עולם, וואָס האָט נישט געפּלאַצט פֿאַר געלעכטער פֿון אילן דאַרס און יעקבֿ באָדאָס וויצן; זיי קלינגען ערגער אויף ייִדיש, ווי אויף ענגליש".

מיט אַ שטיקל צײַט צוריק האָב איך געמאַכט אַן אינטערנעץ-אינטערוויו מיט ניקלאַס אָלניאַנסקי, דער ייִדישיסט פֿון שוועדן און מיטגרינדער פֿון דער שוועדישער ייִדיש-מעטאַל גרופּע "דיבוקים" (זע: עדי מהלאל, סעפּטעמבער 9, 2011). אָט איז יענער אינטערוויו, כאָטש מיט אַ פֿאַרשפּעטיקונג, אָבער "בעסער שפּעטער, ווי קיינמאָל נישט", ווי מע זאָגט:


דערצייל אַ ביסל וועגן דעם הינטערגרונט פֿון אײַער גרופּע?
איך און מײַן ווײַב אידאַ זײַנען ביידע מוזיקער און האָבן שוין לאַנג געשמועסט וועגן גרינדן אַ גרופּע צוזאַמען, אָבער מיר האָבן ניט געוווּסט פֿון וואָס אָנצוהייבן. די איינציקע זאַך, וואָס מיר האָבן יאָ געוווּסט איז געווען, אַז מיר זײַנען ניט פֿאַראינטערעסירט אין שאַפֿן אַ געוויינטלעכן פּראָיעקט. איין מאָל האָט אידאַ געזאָגט: "פֿאַר וואָס מאַכן מיר ניט קיין מעטאַל־גרופּע אויף ייִדיש?" און די אידעע איז מיר טאַקע געפֿעלן געוואָרן, ווײַל איך בין אַ גרויסער ליבהאָבער אי פֿון ייִדיש אי פֿון מעטאַל. מיר האָבן נאָך דעם אָנגעקלונגען אונדזער אַלטן חבֿר, מאַגנוס וואָלפֿאַרט, וואָס איז אַ פֿאַנטאַסטישער מוזיקער און די גרופּע "דיבוקים" איז געבוירן געוואָרן.

ברוס ראָבינס, אַ פּראָפֿעסאָר פֿון ענגלישער ליטעראַטור בײַם קאָלומביע-אוניווערסיטעט, אַרבעט די טעג אויף אַ נײַעם דאָקומענטאַרישן פֿילם אונטערן טיטל "עטלעכע פֿון מײַנע בעסטע חבֿרים זענען ציוניסטן" (Some of My Best Friends Are Zionists). שוין פֿונעם טיטל, כאַפּט מען גלײַך, אַז עס רעדט זיך מכּוח אַ פּראָוואָקאַטיווער טעמע וואָס וועט, מסתּמא, אַרויסרופֿן געפֿילן פֿון כּעס און פֿאַרדראָס בײַ אַ טייל צוקוקערס, ווי אויך בײַ דעם ייִדישן "עסטאַבלישמענט" אין אַמעריקע. דער פֿילם באַשטייט פֿון אַ לאַנגער סעריע אינטערוויוען מיט כּלערליי ייִדישע אַמעריקאַנער געשטאַלטן, וואָס אַלע האַלטן קריטישע מיינונגען לגבי מדינת-ישׂראל און איר פּאָליטיק. "אָבער", זאָגט מיר ראָבינס, "איך האָב באַשלאָסן, אַז דער פֿילם וועט זיך נישט באַשעפֿטיקן מיט דער פֿראַגע — וואָס איז די ריכטיקע שטעלונג מכּוח ישׂראל? — דאָס איז אַ פֿילם וואָס פֿאָרשט, ווי אַזוי מענטשן האָבן געביטן זייערע פּאָזיציעס."
ראָבינס שטעלט די מענטשן, אין פּרינציפּ, צוויי הויפּט-קשיות אין זײַנע אינטערוויוען: 1. וואָס האָט מען דיר קינדווײַז אָדער יוגנטווײַז, דערציילט וועגן ישׂראל? 2. ווי אַזוי האָט זיך דײַן מיינונג שפּעטער געענדערט?
אויף דער ערשטער קשיא, ווי מע קען זען אין אַ שטיקל פֿונעם פֿילם שוין אַרויפֿגעשטעלט אויף דער אינטערנעץ
http://www.kickstarter.com/projects/496652315/some-of-my-best-friends-are-zionists-0,ענטפֿערט די זשורנאַליסטקע און פֿאָרשערין עליסאַ סאָלאָמאָן, אַז איר מאַמע איז געווען אַ פּרינציפּאַל פֿון אַ ייִדישער שולע. "און איך האָב געטראַכט", זאָגט עליסאַ, "אַז ישׂראל איז געווען אַ גוטע זאַך... אין תּוך אַ נייטיקער מקום-מיקלט פֿאַר ייִדן, דערהויפּט צו טאָן גוטס אין דער וועלט.

בײַם אָנהייב האָט טשאַרלי טשאַפּלין געשאַפֿן דעם דיקטאַטאָר־ העלד אין זײַן אומפֿאַרגעסלעכן קלאַסישן פֿילם "דער גרויסער דיקטאַטאָר" (The Great Dictator, 1940). אין יענעם פֿילם האָט טשאַפּלין חוכא-וטלולא געמאַכט פֿון די אייראָפּעיִשע פֿאַשיסטישע פֿירער, בראָש מיט דעם דײַטשישן ימח-שמוניק. "דעמאָקראַטיע שטינקט! פֿרײַהייט שטינקט! פֿרײַע רעדע שטינקט!", האָט הינקעל, טשאַפּלינס אויסגעטראַכטער פֿירער, פּראָקלאַמירט. אָט די באַרימטע סאַטירע איז געשאַפֿן געוואָרן אין אַ תּקופֿה ווען גרויסע אידעאָלאָגיעס פֿלעגן זיך קריגן איינע קעגן דער אַנדערער. מע זאָגט, אַז אין אונדזער נאָך-אידעאָלאָגישער צײַט איז אוממעגלעך צו שאַפֿן אַ סאַטירע, אַ זשאַנער וואָס איז געבויט אויפֿן געדאַנק, אַז אַן אַלטערנאַטיווע צו דער איצטיקער רעאַליטעט איז פֿאַראַן. די ליבעראַלע דעמאָקראַטיע — ‘די בעסטע פֿון אַלע מעגלעכע וועלטן’ — איז אין דער צײַט פֿון טשאַפּלינס פֿילם געווען די ברירה, און זי האָט גובֿר געווען אַלע אַנדערע ברירות.
נו, עס איז געקומען דאָס יאָר 2008 מיטן עקאָנאָמישן קריזיס און איבערגעקערט דעם דאָזיקן נאַיִוון אָפּטימיזם. אַזוי, אַז ווען מע שאַפֿט הײַנט אַ סאַטירע קעגן אַ מוסולמענישן דיקטאַטאָר, מוז מען גלײַכצײַטיק אָפּלאַכן פֿון דער שוואַכער אַלטערנאַטיווע וואָס די מערבֿ-וועלט לייגט פֿאָר — די נעאָ-ליבעראַלע דעמאָקראַטיע.
"שטעלט אײַך פֿאָר אַ מלוכישע סיסטעם" — פּראָבירט איבערצײַגן דעם עולם דער דיקטאַטאָר אַלאַדין, צום סוף פֿונעם נײַעם פֿילם "דער דיקטאַטאָר" (The Dictator, 2012), אין די גרויסע מעלות פֿון דער דיקטאַטור אַנטקעגן דער דעמאָקראַטיע — "וווּ איין פּראָצענט פֿון דער באַפֿעלקערונג הערשט איבער די איבעריקע".

ייִוו״אָ, דער ייִדישער וויסנשאַפֿטלעכער אינסטיטוט, האָט אין 1964 צום ערשטן מאָל אָרגאַניזירט און צונויפֿגעזאַמלט מומחים פֿון דער גאָרער וועלט צו באַהאַנדלען די טעמע פֿון ייִדן און די "לינקע". שוין דעמאָלט, פֿלעגט מען באַוווּנדערן דעם פֿענאָמען, ווי אַזוי עס איז מעגלעך, אָדער ווי צו דערקלערן די אומפּראָפּאָרציאָנעל־גרויסע באַטייליקונג סײַ פֿון די ייִדן אין די "לינקע" אַלגעמיינע באַוועגונגען, סײַ די טעטיקייט פֿון אַ היפּש ביסל "לינקע" ייִדישע באַוועגונגען, ווי למשל, דער "בונד" און "לינקע פּועלי-ציון".
"די לינקע האָבן דעמאָלט איבער דער וועלט געבליט און געצוויט", — האָט דערציילט פֿאַרן עולם אין ייִוואָ דער געלערנטער עזראַ מענדלסאָן (העברעיִשער אוניווערסיטעט, ירושלים); דעמאָלט, בעת ער איז אויפֿגעטראָטן בײַ דער קאָנפֿערענץ פֿון 1964, איז ער אַלט געווען 23 יאָר. "מיר האָבן אין יענער צײַט נאָך באַטראַכט ישׂראל ווי אַ סאָציאַליסטישע מדינה", האָט ער קרעכצנדיק צוגעגעבן.
נו, די צײַטן בײַטן זיך. עס קומט דאָס יאָר 2012 און אָט איז די טעמע צוריק אַרויף אויפֿן סדר־היום. יעדנפֿאַלס, פֿאַר די באַטייליקטע פֿון דער אינטערנאַציאָנאַלער ייִוו״אָ־קאָנפֿערענץ מיטן טיטל "ייִדן און די לינקע". זי איז פֿאָרגעקומען דעם 7טן און 8טן מײַ.
אינטערעסאַנט איז געווען צו זען ווי אָט די טעמע ציט צו זיך צו אי די "לינקע" פֿאָרשער (אָדער לכל-הפּחות אַזעלכע, וואָס באַטראַכטן זיך אַליין ווי אָנהענגער פֿון די קרײַזן), אי די נעאָ-קאָנסערוואַטיווע פֿאָרשער. עס זעט טאַקע אויס, אַז איינע פֿון די באַליבטסטע טעמעס בײַ דער צווייטער גרופּע איז די באַטייליקונג פֿון די ייִדן אין די קאָמוניסטישע פּאַרטייען. זיי באַטראַכטן די דערשײַנונג ווי אַ פֿאַרקריפּלטע אין דער געשיכטע בכלל, אָדער ווי האַרווי קלער (עמאָרי־אוניווערסיטעט), וועלכער האָט וועגן דעם גערעדט, האָט דערקלערט צום סוף פֿון זײַן רעדע: "די ייִדישע קאָמוניסטן האָבן אַ סך וואָס צו אַנטשולדיקן זיך!". זײַן רעפֿעראַט אַליין האָט ער געווידמעט דער טעמע "ייִדן אין דער אַמעריקאַנער קאָמוניסטישער פּאַרטיי".

ווי באַקאַנט, איז אין ישׂראל, בשעת מע פּראַוועט דעם נאַציאָנאַלן יום-טובֿ פֿון אומאָפּהענגיקייט, פֿאַרשפּרייט דער מינהג אַרויסצופֿאָרן אין די פּאַרקן און צו בראָטן דאָרט פֿלייש. די זעלבע טראַדיציע איז אַריבערגעטראָגן געוואָרן אין ניו-יאָרק, וווּ אין "בי. בי. קינג בלוז באַר און גריל", וואָס געפֿינט זיך אין סאַמע האַרץ פֿון דער שטאָט, אויף "טײַמס־סקווער", ווערט עס געטאָן שוין דאָס נײַנטע יאָר. פֿון דעם איז נישט שווער צו פֿאַרשטיין, אַז דער בעל-הבית פֿון דעם דאָזיקן "נאַכט-קלוב" איז אַליין אַן ישׂראלי.

אַרום צוועלף הונדערט מענטשן האָבן דעם 25סטן אַפּריל זיך צונויפֿגעזאַמלט אויף דער דאָזיקער נאַציאָנאַלער אונטערנעמונג, וואָס איז אָרגאַניזירט געוואָרן דורך דער אָרגאַניזאַציע "דור חדש" (דער נײַער דור) בשותּפֿות מיט נאָך אַ 100 אַנדערע אָרגאַניזאַציעס.

די הויפּט־מענטשלעכע רעסורסן פֿאַר אַזאַ מין שׂימחה קומען פֿון צוויי גרופּעס: געוועזענע ישׂראלים און די זין און טעכטער פֿון געוועזענע ישׂראלים; ווי אויך פֿון די ייִדן וואָס גייען (אָדער זײַנען געגאַנגען) אין די ייִדישע טאָג-שולן, וואָס ס’רובֿ פֿון זיי זענען מאָדערנע אָרטאָדאָקסן. די צווייטע גרופּע באַצייכנט זיך כּלל-וכּלל נישט ווי אַ פּראָגרעסיווע, אָדער קאָנסערוואַטיווע, שוין גיכער — נוסח אַמעריקאַנער רעפּובליקאַנישע פּאַרטיי; און זי האָט טאַקע דאָמינירט אין יענעם אָוונט. למשל, בײַם ערשטן טייל פֿונעם אָוונט, דעם יום-הזכּרון, האָט מען אָן אַן עק גלאָריפֿיצירט דעם מיליטערישן כּוח פֿון ישׂראל, אָן צו דערמאָנען אַפֿילו מיט איין איינציק וואָרט די ווערטן פֿון שלום און ברודערשאַפֿט צווישן פֿעלקער.

אין משך פֿונעם זומער 2011, וואָס איז צום מערסטנס כאַראַקטעריזירט געוואָרן מיט די גרעסטע פּראָטעסטן אין דער געשיכטע פֿון ישׂראל, האָבן אַרויסגעבראַכט פֿאַר דער עפֿנטלעכקייט עטלעכע בולטע געשטאַלטן. באַזונדערס וויל זיך אויסטיילן די טעטיקייט פֿון די יונגע פֿרויען. צווישן זיי רופֿן מיר אָן די נעמען פֿון דער באַרימט-געוואָרענער דפֿני ליף און סתּיו שפֿיר. אויף איר פֿייסבוק-בלאַט האָט סתּיוס געשריבן, אַז זי קומט קיין אַמעריקע "פֿון אַ שלאָפֿלאָזער רײַזע, וואָס איר ציל איז צו פֿאַרבעטן די אַמעריקאַנער בירגער זיך אָנצושליסן אין דעם ווײַטערדיקן שטאַפּל פֿונעם קאַמף." צוזאַמען מיט איר איז אויך מיטגעקומען דער יונגער טעטיקער יונתן לוי.
זייער ערשטע סטאַנציע האָבן זיי געמאַכט אין וואַשינגטאָן, וווּ זיי האָבן זיך באַטייליקט אויף דער יערלעכער קאָנפֿערענץ פֿון דער פּראָ-שלום און פּראָ-ישׂראל שתּדלנות-אָרגאַניזאַציע "דזשיי-סטריט". דאָרט האָט סתּיו געהאַלטן אַ רעדע אויף דער בכּבֿודיקער עפֿנטלעכער סעסיע צוזאַמען מיט דעם בירגער־מײַסטער פֿון ירוחם (אַ שטעטל אין דרום פֿון ישׂראל) מיכאל ביטאָן, און דעם באַרימטן ישׂראלדיקן מחבר עמוס עוז.
זי האָט באַשריבן פֿאַרן צונויפֿגעזאַמלטן עולם, פֿון אַרום צוויי טויזנט מענטשן, די געשעענישן פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם זומער; די נאַכט, וואָס זי מיט נאָך אַנדערע אַקטיוויסטן, האָבן פֿאַרבראַכט צוזאַמען אין איין תּפֿיסה-צימער: "רבותי, באַקענט זיך מיט אונדז, די נײַע פֿאַרברעכערס פֿון ישׂראל!" — האָט סתּיו זיך פֿאָרגעשטעלט פֿאַר דעם עולם; און דערצו האָט זי קאָנפֿראָנטירט נתניהוס לעצטע אַמעריקאַנער אויפֿטרעטונג מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק, זאָגנדיק, אַז "אין דער רעגירונג זענען, ליידער, דאָ אַזעלכע, וואָס פּראָבירן צו פֿאַרשווײַגן די סאָציאַלע באַדערפֿענישן פֿונעם פֿאָלק דורך דער אומפּראָפּאָרציאָנעלער באַטאָנונג פֿון די דרויסנדיקע באַדראָונגען."

"איך חלום וועגן אַ פּלוראַליסטישער ייִדישער קולטור, וועגן אַ טאָלעראַנטער געזעלשאַפֿט צו כּלערליי צוגאַנגען און קולות פֿון ייִדישער אידענטיטעט. וועגן אַ געזעלשאַפֿט, וואָס דערמעגלעכט יעדן מענטש צו לעבן אַ רעליגיעז, רוחניותדיק און קולטורעל לעבן, לויט זײַן אייגענעם וועלט־באַנעם און באַוווּסטזײַן. איך חלום צו דערמעגלעכן דעם ברייטערן פּלוראַליסטישן עולם זיך צו באַשעפֿטיקן אין דעפֿינירן זײַן ייִדישע אידענטיטעט אָן זיך מתחײַבֿ צו זײַן צו אַ הלכה-גערעם, אָבער מיט אַ גרויסן אינטערעס צו דער קולטורעלער רײַכקייט, וואָס געהערט צו אונדז אַלע".
אָט אַזוי דערקלערט שירה בן שׂשׂון פֿורסטענבערג, אַן אָרטאָדאָקסישע פֿרוי פֿון ירושלים, איר ייִדישן פּלוראַליסטישן אַני-מאמין. אין ישׂראל אַרבעט זי ווי די פֿאָרזיצערין פֿון דעם פּראָיעקט פֿאַר רעליגיעזן און קולטורעלן פּלוראַליזם בײַם "שתּיל־צענטער", אַ ליבעראַלע נישט־מלוכישע אָרגאַניזאַציע (NGO), וואָס אַרבעט לטובֿת דער געזעלשאַפֿטלעכער ענדערונג. לעצטנס, איז זי אָנגעקומען קיין ניו-יאָרק אויף אַ באַזוך מיט איר ברודער הלל בן-שׂשׂון, וואָס איז אַליין אַן אַקטיוויסט, און האָט גערעדט צו אַ גרופּע ישׂראלים. די אונטערנעמונג איז אָרגאַניזירט געוואָרן דורך דעם "נײַעם ייִדישן פֿאָנד" (NIF).
אויפֿן אָוונט האָט זי דערציילט וועגן די פּראָבלעמען וואָס באַווירקן דעם דורכשניטלעכן ישׂראלדיקן בירגער, ווען ער קומט אין קאָנטאַקט מיטן רעליגיעזן עסטאַבלישמענט אין לאַנד. ווי באַוווּסט, הערשט אין ישׂראל דער אָרטאָדאָקסישער עסטאַבלישמענט איבער אַלץ וואָס האָט אַ שײַכות צו די משפּחה-דינים.

"אונדזער ציל איז צו לאָזן וויסן די אַמעריקאַנער ייִדן וועגן דעם צושטאַנד פֿון די עטיאָפּישע ייִדן אין ישׂראל. מיר פֿאָדערן אַ בײַטונג: גלײַכע רעכטן פֿאַר אַלע ישׂראלדיקע בירגער. מיר האָבן זייער ליב דאָס לאַנד, און מיר זאָרגן זייער פֿאַר דער מדינה, אָבער עס זענען דאָ אַ פּאָר אומגערעכטע זאַכן, וואָס מע דאַרף ענדערן."

אָט די קלאָרע דיבורים, זאָגט מיר פּערזענלעך בידזשיי באַהאַראַני, אַ יונגע פֿרוי וואָס וווינט שוין איבער צען יאָר אין ניו-יאָרק, און וואָס איז איינע פֿון די אָרגאַניזאַטאָרן פֿון דעם סאָלידאַריטעט־אָוונט מיט די עטיאָפּישע ישׂראלים. דער אָוונט איז לעצטנס פֿאָרגעקומען בײַם הילל-קאָלומביע. דאָס איז געווען נאָר אַ טייל פֿון אַ גאַנצער קאַמפּאַניע, וואָס איז כּולל דאָס אונטערשרײַבן פּעטיציעס און אָרגאַניזירן דעמאָנסטראַציעס לטובֿת דעם ענין. הייסע דעמאָנסטראַציעס זענען עד-היום אין ישׂראל שוין פֿאָרגעקומען. דאָך, איז מען אין אַמעריקע, מער אָפּגעהיט אַרויסצוּווײַזן אַ שטאַרקערן פּראָטעסט־קול קעגן די עוולות אין ישׂראל. ליידער, האָבן זיך אויך דאָס מאָל געהערט אויפֿן פּאַנעל אַ סך "וואַסערדיקע רייד".

זי איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ מאָדערנער אָרטאָדאָקסישער סבֿיבֿה אין ירושלים, וווּ צניעות האָט געשפּילט אַ גרויסע ראָלע אינעם טאָג-טעגלעכן לעבן. די נייטיקייט צו פֿאַרשטעלן דעם גוף, ממש אים צו באַהאַלטן, ווירקט טיף אויפֿן באַוווּסטזײַן פֿון די פֿרומע פֿרויען און פֿורעמט זיי פֿאַקטיש אויס אויף אַ געוויסן אופֿן. אורה (לייענט: אָראַ) פֿריימאַן-לויִס, אַ יונגע קינסטלערין וואָס שטאַמט פֿון אַזאַ מין סבֿיבֿה, אָבער וווינט הײַנט אין דער שטאָט ניו-יאָרק, האָט גענומען אויף זיך חוקר-ודורש צו זײַן דורך איר קונסט דעם ווײַבלעכן גוף און ווײַבלעכקייט בכלל. אירע ווערק וועלן אין גיכן אויסגעשטעלט ווערן צום ערשטן מאָל אין אַ קונסט־גאַלעריע אין ניו-יאָרק.
אורה, איז געבוירן געוואָרן מיט דרײַסיק יאָר צוריק אין ירושלים. אירע עלטערן זענען ביידע אַמעריקאַנער עולים, וואָס האָבן זיך באַקענט אין ישׂראל, לערנענדיק זיך אין דער פּרדס-אינסטיטוציע (אַן אינסטיטוציע אין ירושלים צו לערנען ייִדישקייט די ייִדישע סטודענטן פֿון אויסלאַנד). אין יענער צײַט (סוף 1970ער יאָרן) איז געווען אַ גרויסע עליה־כוואַליע פֿון אַמעריקע צוליב ציונסטישע סיבות. ביידע מיט אַ סעקולערן הינטערגרונט, זענען זיי כּמעט אין איין צײַט געוואָרן אין ישׂראל בעלי-תּשובֿה. זייער טאָכטער האָבן זיי געשיקט אין דער רעליגיעזער פּלך-גימנאַזיע אין ירושלים, וואָס ווערט גערעכנט פֿאַר דער ערשטער רעליגיעז-פֿעמיניסטישע שול אין ישׂראל. אורהס משפּחה (די עלטערן מיט צוויי שוועסטער און צוויי ברידער) וווינט נאָך עד-היום אין ירושלים און אַלע זענען געבליבן אין דער וועלט פֿון "געשטריקטע יאַרמולקעס". הײַנט צו טאָג, דעפֿינירט אורה זיך אַליין ווי אַ טראַדיציאָנעלע.