"הערט מיך אויס"
דער פּסיכאַאַנאַליטיקער פֿון פּאַריז ד״ר מאַקס כּהן שמועסט מיט
ווילק וואָלקאָוויטש

Hear Me Out
Dr. Max Kohn, Psychoanalyst from Paris,
Talks with Wilk Wolkowicz

"די בריקן פֿון אַשכּנז" בײַ "ייִדיש־זומער־ווײַמאַר"

אין דער פֿאָריקער פּרשה האָבן מיר באַטראַכט דעם לייטמאָטיוו פֿונעם גאַנצן חומש "דבֿרים". אין פֿאַרגלײַך מיט די ערשטע פֿיר חומשים, האָט משה רבינו אַליין אָנגעהויבן דעם דאָזיקן חלק פֿון דער תּורה, ווי עס ווערט דערקלערט אינעם ספֿר־הזוהר און ספֿרי־חסידות. דער אייבערשטער האָט אָבער באַשטעטיקט, אַז אַלע משהס ווערטער זענען ריכטיק, ווי ער וואָלט זיי באַקומען בנבֿואה. דערפֿאַר איז חומש "דבֿרים" געוואָרן אַן אינטערגראַלער טייל פֿונעם ג־טלעכן חומש.
דער רמב״ם האַלט, אַז אַלע טיילן פֿון דער תּורה האָט משה באַקומען, אות נאָך אות, גראָד פֿונעם אייבערשטן. אַפֿילו צו טראַכטן אַנדערש איז, לויט זײַן דעה, אַן אַפּיקורסישער געדאַנק. דאָס מיינט אָבער נישט, אַז די דערמאָנטע דעה אינעם זוהר איז אין סתּירה מיט רמב״מען. על־פּי־חסידות, האָט משה רבינו משׂיג געווען, אַז ס׳איז נישטאָ בכלל אַזאַ זאַך, ווי "אייגענע ווערטער". ער האָט קלאָר פֿאַרשטאַנען, אַז דאָס ג־טלעכע עצם איז איבעראַל — אין יעדער זאַך, אין יעדעס וואָרט און יעדער מחשבֿה פֿון אַ מענטש.
אין פּרינציפּ, שטאַמען אַלע ווערטער און זאַכן אין דער וועלט פֿונעם זעלבן ג־טלעכן שורש. אַ גרויסער צדיק קאָן אײַנזען אַ טיפֿן אינערלעכן באַדײַט אַפֿילו אין דעם צוויטשערן פֿון אַ פֿויגל, אין דער ציטערניש פֿון בלעטער אויף אַ בוים אָדער אין נאַרישע ווערטער פֿון אַ שוטה. אויב אַזוי, וווּ שטעקט דער חילוק צווישן נבֿואה און געוויינטלעכע מענטשלעכע ווערטער?
ווען מע הערט זיך צו צו דער ראַדיאָ און מע הערט אַן אומזיניקן רויש, איז עס נישט אַ צופֿעליקער קלאַנג, נאָר אַ רעזולטאַט פֿון באַשטימטע און באַדײַטפֿולע פֿיזישע פּראָצעסן. עס קאָן זײַן, אַז מיט דער הילף פֿון אַ בעסער־אײַנגעשטעלטן און אַ מער סענסיטיוון מכשיר קאָן מען אַרויסבאַקומען פֿונעם דאָזיקן רויש אַ וויכטיקע אינפֿאָרמאַציע. פֿאַר אַ מענטשלעכן צוהערער האָט עס אָבער נישט קיין זין. דער דאָזיקער מוסטער ווײַזט, אַז דער זעלבער קוואַל פֿון ידיעות קאָן זײַן אומזיניק אין איין סיטואַציע, און באַדײַטפֿול אין אַ צווייטער. אויף אַן ענלעכן אופֿן, קאָן אַ מער מגושמדיקער מענטש אויפֿנעמען עפּעס ווי מענטשלעכע ווערטער; פֿאַר אַ גײַסטיק־דערהויבענעם מיסטיקער, וועלכער האָט אַנטוויקלט אין זיך אַ באַזונדערע סענסיטיווקייט צו רוחניות, קאָנען די זעלבע ווערטער דינען ווי אַ קוואַל פֿון טיפֿער חכמה. ווי עס שטייט אין גמרא, קאָן מען אָפּטײַטשן אַ פּסוק פֿון אַ קליין חדר־ייִנגל ווי אַ שטיקל נבֿואה — אויב מע ווייסט, ווי אַזוי.

די גרעסטע צאָל ביר־באַרן אין תּל־אָבֿיבֿ זײַנען אויף די גאַסן אַלענבי און בן־יהודה. דערפֿאַר רוף איך זיי — די באַר־גאַסן. כ׳זיץ אין איינעם פֿון די באַרן בײַ אַ קופֿל ביר, כ׳טראַכט אַרום אַ נײַע ליד מײַנע, צי אַ דערציילונג, צי אַן אַרטיקל. כ׳זיץ און טשעפּע קיינעם ניט. איז ניין, מוז צוקומען עפּעס אַ מאַן צו מיר, זיך אָנבייגן צו מײַן אויער און שטיל פֿרעגן: "איפו יש פּה בית־זונות?" — ווי איז דאָ דאָ אַ הײַזל, וווּ מע קאָן קריגן אַ זונה? פֿאַר וואָס פֿרעגן זיי דווקא מיך, ווייס איך ניט. און אויב איך ווייס יאָ, וועל איך דען זאָגן, אַז אויף דער גאַס אַלענבי נומ׳ ..., צי אויף בן־יהודה נומ׳...
אין יאָר 2004, בלויז אין דער תּל־אָבֿיבֿער געגנט אין פֿאַרשיידענע מאַסאַזש־קאַבינעטן, ווי עס הייסן דאָ די דאָזיקע בית־זונות, האָבן געהאַנדלט מיט זייער ליבע מער ווי 4 טויזנט פֿרויען, געקומען פֿונעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד. אַזעלכע "מאַסאַזש־קאַבינעטן" האָבן עקזיסטירט אין אַלע גרויסע ישׂראלדיקע שטעט. נאַט אײַך אַ בילדל פֿון יענער צײַט: צוויי געזונטע שומרים, באַגלייטן 5 מיידלעך צו אַ קאָנצערט. וואָסי? די באָלעבאַטים פֿונעם "קאַבינעט" האָבן אָרגאַניזירט פֿאַר זייערע מיטאַרבעטערינס אַ קולטור־פּראַגראַם. פֿאַרשטייט זיך, אַז נאָך די קולטור־פּראָגראַמען גייט אָן די אַרבעט אויף אַ גאָר אַנדערן קולטורעלן ניוואָ! נאָכן יאָר 2004, אַ דאַנק דעם נײַעם געזעץ פֿון דער ישׂראלדיקער רעגירונג, די אַלפֿאָנסן האָבן געקאָנט באַקומען פֿאַר זייער אַרבעט 20 און מער יאָר אָסטראָג (פֿאַר 2004 — ביז 3 יאָר), איז דאָס דאָזיקע געשעפֿט אַ ביסל געפֿאַלן. איצט דינגען 3—5 מיידלעך אַ דירה, צי אַ ווילע, ווי אויך אַ שומר און הייבן אָן זייער אַרבעט.

(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

הערצל

איך געדענק אויך, אַז דאָס איז געווען אין 1904, אַז איך בין געקומען פֿון פּאָסט און אויפֿגעעפֿנט דעם "פֿרײַנד" און איך האָב געזען דאָס גרויסע בילד פֿון הערצלען, אַז ער איז טויט. בין איך געגאַנגען אין גאַס, געטראָגן די צײַטונגען און געוויינט. האָט יעדער איינער מיך אָפּגעשטעלט און געפֿרעגט: "וואָס וויינסטו? ווער האָט דיך געשלאָגן?" איך האָב געוויינט, [ווײַל] איך האָב געוווּסט, אַז הערצל איז טויט. הערצל איז געווען אַ לעבעדיקע געשטאַלט אין אונדזער משפּחה. אויף דער וואַנט פֿון דעם גרויסן עסצימער זײַנען געווען צוויי בילדער פֿון אַלטע צײַטן: דאָס בילד פֿון ווילנער גאָון און דאָס בילד פֿון משה מאָנטעפֿיאָרע. דאָס זײַנען געווען כאַראַקטעריסטישע בילדער. און נאָך דעם איז געווען אויך דאָס בילד פֿון טעאָדאָר הערצל, וווּ ער שטייט עפּעס אָנגעשפּאַרט אויף אַ געלענדער ערגעץ וווּ און קוקט ערגעץ וווּ אין די ווײַטקייטן. און אין מיטן דרינען איז ער געשטאָרבן. דאָס איז געווען אין מײַן לעבן אַ גרויס געשעעניש. עס זײַנען געווען די ערשטע זכרונות: ווי ס׳איז געבאָרן געוואָרן מײַן ברודער משה אין 1902, [און] ווי אין 1904 איז געשטאָרבן טעאָדאָר הערצל.