פּסח ווערט אָפֿט באַטראַכט ווי אַ ספּעציפֿיש־ייִדישער יום־טובֿ, ווען מיר מערקן אָפּ די באַפֿרײַונג פֿונעם ייִדישן פֿאָלק פֿון דער מיצרישער שקלאַפֿערײַ. דער טעקסט פֿון דער פּסחדיקער הגדה גיט כּסדר צו פֿאַרשטיין — לכל־הפּחות, אויב מע לייענט עס בוכשטעבלעך — אַז מיר מערקן אָפּ דעם רעזולטאַט פֿון אַ ג־טלעכער אינטערווענץ אינעם אוניקאַלן קאָנטעקסט פֿון ביטערע באַציִונגען צווישן ייִדן און די אוראַלטע מיצרים, וועלכע האָבן זיי דערנידעריקט. אין אַ טייל פֿאַלן, קאָן מען אַפֿילו אָפּטײַטשן געוויסע ערטער אין דער הגדה אויך ווי אַ דעקלאַראַציע פֿון אונטערשייד צווישן ייִדן און אַנדערע פֿעלקער בכלל.
אַ בפֿירוש פֿאַרקערטער צוגאַנג צום חג־הפּסח, איז דווקא אַן אוניווערסאַלער. מע קאָן באַטראַכטן דעם הײַנטיקן יום־טובֿ ווי אַן אַלגעמיינעם סימבאָל פֿון אַלע באַפֿרײַונג־באַוועגונגען אין דער וועלט. מע זעט טאַקע, אַז די מעשׂה פֿון יציאת־מצרים האָט אינספּירירט אַ סך אַנדערע פֿאַרשקלאַפֿטע פֿעלקער אין זייער קאַמף פֿאַר פֿרײַהייט, ווי אויך געהאַט אַ שטאַרקע השפּעה אויף פֿאַרשיידענע סאָציאַלע באַוועגונגען אַרום דער וועלט.
ווי מיר האָבן עס באַהאַנדלט מיט עטלעכע חדשים צוריק, אין דער פּרשה "שמות", קאָן מען נישט באַטראַכטן די ייִדישע אויסלייזונג אין מצרים ווי אַ מעשׂה וועגן "גוטע ייִדן און שלעכטע מיצרים". אַזאַ אינטערפּרעטאַציע איז צו אויבערפֿלאַכיק, אויב מע טראַכט זיך אַרײַן אין דבֿרי־חז״ל. דווקא פּרעהס טאָכטער, בתיה, הגם איר טאַטע איז געווען אַ שרעקלעכער רשע, האָט געראַטעוועט משהן און דערפֿאַר געשפּילט אַ שליסל־ראָלע אין דער באַפֿרײַונג פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. רש״י זאָגט, אַז שיפֿרה און פּועה — צוויי הייבאַמען, וועלכע האָבן במסירת־נפֿש נישט געפֿאָלגט פּרעהס באַפֿעל צו דערהרגענען די ייִדישע ייִנגלעך און האָבן זיי געראַטעוועט — זענען געווען יוכבד און מרים, משהס מאַמע און שוועסטער. אַ טייל אַנדערע מפֿרשים האַלטן אָבער, אַז זיי זענען געווען צוויי מיצרישע פֿרויען, וועלכע ווערן אָנגערופֿן "ייִדישע הייבאַמען" אין דער תּורה צוליב זייער פֿאַך, און נישט צוליב זייער ייִדישן אָפּשטאַם.

מ׳רעדט און מ׳רעדט ביז מ׳דערעדט זיך. הייבט זיך אָן אַ מעשׂה, אַז מיט הײַנטיקע קינדער קען מען זיך נישט ספּראַווען. די קינדער יאַק די קינדער. אָבער אַז ס׳קומט צו די דערוואַקסענע איז זאָל גאָט שומר־ומציל זײַן. דערציילט מיר מײַנס אַ חבֿרטע, אַז זי האָט אַ ברודער, אַ מאָדנע בריאה, קלוג און געראָטן צו געשעפֿט און אַ גרויסע בהמה. רײַך און פֿאַרגינט זיך נישט דאָס לעבן. געווען באַווײַבט, זיך געגט און זי איבערגעלאָזט מיט צוויי יונגע קינדער, און צום סוף פֿאַרבליבן אַ ווײַבערניק, לויפֿט נאָך ייִדענעס, גויעטעס. ס׳מאַכט גאָרנישט אויס, ער פֿירט זיך אויף ווי אַ כאָלאָסטיאַק. אַ פֿריילעכער בחור פֿון זיבעציק.
האַנדלען, האַנדלט ער מיט הײַזער, איבערן גאַנצן לאַנד, הייסט עס. ווי נאָר אַ הויז באַנקראָטירט, אַזוי שטעלט ער זיך צו צו יענעמס פֿאַרלוסט. דער עיקר דאַרף דאָס הויז, דער קאָנדאָמיניום אַרויסקוקן צום ים, און שטיין אין אַ רײַכער געגנט. דעמאָלט קויפֿט ער עס אָפּ, רעמאָנטירט די דירה פֿון אינעווייניק, מעבלירט זי און דינגט עס אויס אויף אַ וואָך, חודש, און דאָס דירה־געלט פֿליסט ווי וואַסער פֿון אַ קראַן. מיט איין וואָרט, אַ געשיקטער געשעפֿטסמאַן, אַ פּאַסקודנער טאַטע צו די אייגענע קינדער.
זײַן געראָטענער זון, וווינט מיט זײַן פֿרוי און אַן עופֿעלע אין איין צימערל, אַ סטודיאָ־דירהלע, ווײַל דער זון קען זיך נישט פֿאַרגינען אַ גרעסערע דירה. ערשט, האָט ער באַשלאָסן צו מאָלן די ווענט פֿון זײַן קליין דירהלע נאָך דעם ווי די ווענט האָבן זיך גענומען קרישלען און שיילן. ער האָט מורא דאָס קינד זאָל נישט קראַנק ווערן פֿונעם ריח פֿון דער פֿאַרב. בעט ער זיך אײַן בײַם טאַטן:
"טו מיר אַ טובֿה, לאָז אונדז אַרײַן אין איינער פֿון דײַנע דירות אין פּאַלם־ביטש, כאָטש אויף צוויי וואָכן, ווײַל דאָס קינד ווערט ממש דערשטיקט פֿונעם גערוך פֿון דער פֿאַרב."
"נישט מײַן עסק!", זאָגט דער פֿאָטער, "אַזוי ווי מ׳בעט זיך אַזוי שלאָפֿט מען."