"אַ חלום": קאָנצערט צום יאָרצײַט פֿון חנה קופּער

יצחק גנוז — "חתן־האור" תשע״ג

שוין 20 יאָר ווי "אַגודת־הסופֿרים העבֿרים במדינת־ישׂראל" — דער פֿאַרבאַנד פֿון די העברעיִשע שרײַבער אין מדינת־ישׂראל — מערקט אָפּ דעם יום־טובֿ חנוכּה מיט אויסוויילן אַ "חתן־האור" — אַ "פּרײַזטרעגער פֿון ליכט", איינעם פֿון די העברעיִשע שרײַבער אין לאַנד, פֿאַר דעם יאָר תשע״ג.
הײַיאָר איז דער דאָזיקער פּרעסטיזשפֿולער טיטל, פּרעזענטירט געוואָרן דעם באַקאַנטן ייִדיש־העברעיִשן שרײַבער און דיכטער יצחק גנוז. דאָס איז ניט דער איינציקער פּרײַז, וואָס יצחק גנוז האָט באַקומען במשך די לעצטע פֿאַרגאַנגענע יאָרן פֿאַר זײַן ליטעראַרישער שעפֿערישקייט, פֿאַר זײַן בײַטראָג צו דער מאָדערנער ליטעראַטור סײַ אין ייִדיש און סײַ אין העברעיִש.
מיט עטלעכע יאָרן צוריק האָט ער באַקומען דעם ליטעראַטור־פּרײַז א״נ פֿון דעם פֿאַרשטאָרבענעם פּרעמיער־מיניסטער לוי אשכּול ז״ל. דעם דאָזיקן פּרײַז האָט אים פּרעזענטירט אין נאָמען פֿון פּרעמיער־מיניסטער בנימין נתניהו די מיניסטאָרין פֿאַר קולטור און ספּאָרט לימור ליבֿנת, וועלכע האָט אויך אויסגעדריקט איר אייגענע מיינונג און אָנערקענונג פֿאַר זײַן בײַטראָג צו דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור.
אין די מאָטיוון פֿון דער זשורי ווערט צוו״אַנד געזאָגט, אַז "די שאַפֿונגען פֿון יצחק גנוז שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ מצבֿה אויף אַ תּקופֿה פֿון דעם ייִדנטום אין גלות, אויף דעם אומקום פֿון זײַן משפּחה, אויף דעם חורבן פֿון ייִדיש־לעבן אין מיזרח־אייראָפּע".
מיט צוויי יאָר צוריק האָט יצחק גנוז באַקומען דעם "רובינליכט־פּרײַז" אין לייוויק־הויז אין תּל־אָבֿיבֿ. אין די מאָטיוון פֿון דער זשורי פֿון דעם פּרײַז ווערט צוו״אַנד געזאָגט, אַז "זײַענדיק אײַנגעוואָרצלט אין דער ייִדישער טראַדיציע, האָט יצחק גנוז געפֿונען אַן אייגנאַרטיקן גלײַכגעוויכט צווישן דער ייִדישער טראַדיציע, צווישן דער אייראָפּעיִשער ייִדישער ירושה און דער ארץ־ישׂראלדיקער קולטור".

Chilufim: Zeitschrift
für 
Jüdische Kulturgeschichte.

13/2012

דער נײַער נומער פֿונעם זשורנאַל "חילופֿים", וואָס גייט אַרויס אין זאַלצבורג און איז געווידמעט דער ייִדישער קולטור־געשיכטע, באַטראַכט די ירושה פֿון דער גאַליציאַנער דײַטשיש־ייִדישער ליטעראַטור און, קודם־כּל, פֿון קאַרל עמיל פֿראַנצאָז (1847—1904), נתן סאַמועלי (1846—1921) און דעם פּוילישן מחבר ווילהעלם פֿעלדמאַן (1868—1919). דערצו קומט אויך די טעמע, וווּ עס ווערט אָפּגעשפּיגלט דער גאַליציאַנער ייִדישער עבֿר אין דער הײַנטיקער אַמעריקאַנער ליטעראַטור. די מחברינס פֿון די אַרטיקלען געהערן צו דעם נײַעם דור גערמאַניסטישע פֿאָרשער, וואָס באַהאַנדלען די דײַטשישע ליטעראַטור אונטער די קוקווינקלען פֿון פֿילשפּראַכיקייט און מולטי־קולטורעלקייט.
"אַ דײַטשער דיכטער — הייסט פֿראַנצאָז!" — אַזוי האָט דער באַרימטער מחבר פֿון ייִדישע מעשׂיות וועגן גאַליציאַנער "האַלב־אַזיע" כאַראַקטעריזירט זיך אַליין אין אַן עפּיגראַם, וואָס האָט זיך אָפּגעהיט צווישן זײַנע פּאַפּירן. פּאַולאַ גירש לייענט פֿראַנצאָזעס פּריוואַטע בריוו און כּתבֿ־ידן און געפֿינט דאָרט אַן איראָנישן שפּיל מיט זײַן אייגענער זעלבסט־פֿאָרשטעלונג. זי טײַטשט אויס די דאָזיקע איראָניש־סאַרקאַסטישע פּאָזיציע לגבי זיך ווי אַן ענטפֿער אויף די אַנטי־סעמיטישע קלישעען, וואָס זײַנען געווען טיף אײַנגעוואָרצלט אין דער דײַטשישער קולטור. אַזוי אַרום, טענהט די פֿאָרשערין, האָט פֿראַנצאָז אַנטבלויזט די "לעכערלעכקייט פֿון די הערשנדיקע סטערעאָטיפּן".
קאַטאַרינאַ קרטשאַל ציט ווײַטער די טעמע פֿון איראָניע און חוזק אין די ווערק פֿון קאַרל עמיל פֿראַנצאָז. זי אַנאַליזירט זײַן ראָמאַן "פּאָיאַץ", וואָס שילדערט דעם גורל פֿון אַ ייִדישן יונגערמאַן. דער העלד קומט פֿון אַ גאַליצישן שטעטל קיין טשערנאָוויץ און באַזוכט אַ דײַטשישן טעאַטער־שפּיל, וואָס מאַכט אויף אים אַ געוואַלדיקן רושם. אַן ענלעכן מאָטיוו טרעפֿט מען אויך אינעם ערשטן ייִדישן ראָמאַן, ישׂראל אַקסענפֿעלדס "דאָס שטערנטיכל".

די וואָך לייענען מיר די לעצטע פּרשה, אויף וועלכער עס שליסט זיך דער ערשטער חלק פֿון דער תּורה, “בראשית". יעקבֿ האָט אָפּגעלעבט זײַנע לעצטע 17 יאָר אין מצרים. פֿאַר זײַן פּטירה, האָט ער געבעטן יוספֿן צו באַערדיקן זײַן געביין אין ארץ־הקדושה, און געבענטשט יוספֿס צוויי זין, אפֿרים און מנשה, ווי זײַנע אייגענע קינדער, וועלכע זענען געוואָרן די אור־אָבות פֿון באַזונדערע ייִדישע שבֿטים.
יעדער פֿון יעקבֿ צוועלף זין האָט באַקומען אַ ספּעציעלע נבֿיאישע ברכה, וועלכע ווײַזט, בפֿירוש אָדער ברמז, די אוניקאַלע מעלות און שטריכן פֿון יעדן קומענדיקן שבֿט־ישׂראל. אויף יעקבֿס לוויה זענען געקומען פּרעהס שׂרים און אַנדערע הויכראַנגיקע מיצרים; מיט אַ מיצרישער מיליטערישער פּראָצעסיע, האָט מען באַגלייט יעקבֿס גוף קיין ארץ־כּנען, כּדי צו באַערדיקן אים אין ארץ־כּנען.
ווײַטער ווערט אין אונדזער סדרה דערציילט, ווי יוסף איז ניפֿטר געוואָרן. פֿאַרן טויט, האָט ער אויך געבעטן צו באַערדיקן אים אינעם הייליקן לאַנד, און האָט צוגעזאָגט זײַן משפּחה, אַז דער אייבערשטער וועט אַרויסברענגען זייערע אייניקלעך פֿון מצרים צוריק אינעם לאַנד פֿון זייערע אָבֿות. ביז יציאת־מצרים האָבן די ייִדן אָבער נישט געקאָנט אויספֿירן יוספֿס בקשה; במשך פֿון אַ לאַנגער צײַט איז זײַן געביין געבליבן אין מצרים.
הגם אין אונדזער סדרה גייט אַ רייד וועגן יעקבֿס און יוספֿס פּטירה, הייסט זי "ויחי" — און ער האָט געלעבט. דער נאָמען פֿון דער פּרשה "חיי־שׂרה", וווּ עס ווערט דערציילט וועגן שׂרהס טויט און קבֿורה, מיינט אויך "שׂרהס לעבן". אין ביידע פֿאַלן קען מען זאָגן, אַז די תּורה וויל אונדז דערקלערן, אַז צדיקים בלײַבן אייביק לעבעדיק — אינעם גײַסטיקן זין — נישט געקוקט אויף זייער פֿיזישן אַוועקגאַנג פֿונעם עולם־הזה. אַדרבה, זייער השפּעה ווערט צומאָל נאָך שטאַרקער און ברייטער.
יוסף, אַזוי ווי שׂרה, ווערט פֿאַררעכנט פֿאַר איינעם פֿון די ייִדישע אָבֿות, הגם די הײַנטיקע ייִדן שטאַמען נישט, אויף וויפֿל מיר ווייסן פֿון דער מסורה, פֿון יוספֿס זין, אפֿרים און מנשה. אויף אַן ענלעכן אופֿן ווערט שׂרה באַטראַכט ווי די מאַמע פֿון אַלע ייִדן, הגם אַ סך ייִדישע משפּחות שטאַמען פֿון גרים. דער עיקר איז דאָ נישט דער בלוט־אָפּשטאַם, נאָר דער גײַסטיקער רושם, וועלכן שׂרה און יוסף האָבן אַרײַנגעבראַכט אינעם ייִדישן פֿאָלק.