די סימבאָליק וואָס מע געפֿינט אין די ראָש־השנהדיקע מינהגים, איז גוט באַקאַנט — למשל, מע עסט דעם קאָפּ פֿון אַ פֿיש, ווײַל ראָש איז טײַטש קאָפּ, אָדער מע עסט מערן־צימעס, מע זאָל, מיט מזל, זיך מערן אינעם נײַעם יאָר. דעם זיסן עפּל אײַנגעטונקען אין האָניק עסט מען, מע זאָל האָבן אַ זיס יאָר. אַנדערע דערמאָנען, אַז עזרא הסופֿר האָט שוין אונדז געהייסן ראָש־השנה עסן זיסע מאכלים — "אכלו משמנים ושתו ממתקים".

איך האָב זיך יאָרנלאַנג געקליבן איבערצולייענען שמ״רס "גלות-מאָסקווע: אַ ראָמאַן פֿון דעם ייִדישן לעבן אין רוסלאַנד אין אַלכּסנדר דעם דריטנס צײַטן". אָבער וווּ נעמט מען צײַט און געדולד אויף אַריבער 1,600 זײַטלעך, דערצו פֿון אַ געדיכטן טעקסט? דעם זומער, אָבער, האָב איך די צוויי בענד גענומען אין אַ רײַזע און האָב, סוף-כּל-סוף, אַרײַנגעשלונגען — און טיילווײַז פּשוט דורכגעמישט — דעם ראָמאַן. דאָס איז געווען די ניו-יאָרקער אויסגאַבע פֿון יאָר 1928, וואָס איז בלי-ספֿק ניט די ערשטע אויפֿלאַגע פֿונעם מאָנומענטאַלן ווערק.

וואָס לוינט זיך דאָ צו רעדן און צו ברײַען לאַנגע מעשׂיות. געזען אויף די שפּאַלטן פֿון אַ צײַטונג אַן אַנאָנס, אַז מ'שפּילט אין "קוואַרד־קינאָ" אין ווילעדזש, אַ פֿילם, וואָס האָט אין זיך אַ ייִדיש וואָרט. בין איך אַוועק זען וואָס די מעקסיקאַנער ייִדן האָבן דאָ פֿאַר אונדז פֿאַרגרייט. ווײַזט זיך אַרויס אַז ס'איז יאָ עפּעס אַ ייִדישער פֿילם, כאָטש ס'לשון איז שפּאַניש מיט אַ טראָפּ ייִדיש אויף צו פֿאַרבײַסן.

מיט אַ קורצער צײַט צוריק, האָבן מיר נאָכגעפֿאָלגט מיט אַ גרויסן נײַגער די ספּעקטאַקלדיקע, גרויספֿאַרנעמיקע “פּרײַמעריס" פֿאַר קאַנדידאַטן פֿון די צוויי פּאַרטייען אין די וואַלן פֿאַר פּרעזידענט און וויצע־פּרעזידענט פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן פֿון אַמעריקע.

"אַתּם נצבֿים היום כּולכם" — "איר שטייט הײַנט אַלע פֿאַרן אייבערשטן, פֿון אײַערע ראָשים און עלטערע, ביז אײַערע קינדער, האָלצהעקער און וואַסערשעפּער". משה רבינו האָט פֿאַרזאַמלט אַלע ייִדן, כּדי זיי אַרײַנצוברענגען אין אַ קאָלעקטיוון בונד מיטן באַשעפֿער; די גמרא זאָגט, אַז דער נאָמען פֿונעם אָרט, וווּ די דאָזיקער פֿאַרזאַמלונג איז פֿאָרגעקומען, "ערבֿות-מואבֿ", איז פֿאַרבונדן מיטן וואָרט "ערבֿות" — קעגנזײַטיקע אַחריות. יעדער ייִד, ווי עס האָט משה רבינו דערקלערט זײַן פֿאָלק, טראָגט דאָס אַחריות פֿאַרן צווייטן.

איך האָב זיך עפּעס פֿאַרפּלאָנטערט מיט דער עקאָנאָמיע: מע קען ניט געפֿינען קיין קלאָרע דערקלערונג פֿון דעם קריזיס, וואָס האָט — ניט אויף קאַטאָוועס — אַרומגעכאַפּט אַמעריקע און די גאַנצע וועלט. נאָך מער, מע שרײַבט, אַז עס זײַנען דאָ "פֿאַרשיידענע" מיינונגען וועגן די סיבות פֿון אָט די קרעדיט-אויסשעפּענישן און בענק-פּלאַצענישן.

דער 100סטער יובֿל פֿון דער טשערנאָוויצער קאָנפֿערענץ האָט געשאַפֿן אַ פּאַסיקן תּירוץ פֿאַר אַ ריי אַקאַדעמישע קאָנפֿערענצן, וועלכע האָבן דעמאָנסטרירט דעם הײַנטיקן ניוואָ פֿון די ייִדישע שטודיעס. ניט געקוקט אויף כּלערליי טענות, איז דער הײַנטיקער מצבֿ פֿונעם פֿעלד ווײַט ניט קיין שלעכטער. ייִדיש ציט צו זיך צו יונגע כּוחות, וועלכע ברענגען מיט זיך פֿרישע געדאַנקען, התלהבֿות, און, דער עיקר, ליבע צו דער ייִדישער שפּראַך און קולטור.

דינסטיק, דעם 26סטן אויגוסט, האָט זיך אָנגעהויבן דער 13טער אַשכּנז־פֿעסטיוואַל אין טאָראָנטאָ מיט אַ גרויסן קאָנצערט אין אַמפֿיטעאַטער "פֿון אורדל ביילס פּאַרק" אין צפֿון־טייל פֿון שטאָט. פֿון דאָרטן איז דער פֿעסטיוואַל אַריבער אין האַרבאָר־פֿראָנט־צענטער בײַ דעם ברעג פֿון דער אָנטעריאָ־אָזערע, וווּ עס זײַנען אָנגעגאַנגען כּסדרדיקע קאָנצערטן און אויפֿטריטן פֿון זינגער און פֿאַרווײַלער פֿון קאַנאַדע, די פֿאַראייניקטע שטאַטן, אוקראַיִנע און מאָלדאָווע, ישׂראל און אַרגענטינע און נאָך, ביז מאָנטיק, דעם ערשטן סעפּטעמבער, שפּעט אין אָוונט, ווען דער פֿעסטיוואַל האָט זיך פֿאַרענדיקט מיט אַ גרויסן פֿינאַל־קאָנצערט.

דעם 4טן סעפּטעמבער האָט "פֿילאָלאָגוס", דער פּסעוודאָנים פֿונעם שפּראַכקענער אין Forward (די ענגלישע שוועסטער-צײַטונג פֿון "פֿאָרווערטס"), רעאַגירט אויף אַ בריוו פֿון אַ לאָס-אַנדזשעלעסער תּושבֿ. יענער האָט געשטעלט אַ פֿראַגע וועגן דעם נוסח פֿון ייִדיש, וועלכן מע לערנט איצט אין די אוניווערסיטעטן און אַנדערע לערן-אַנשטאַלטן.

טײַערע חזנטע,

מײַנע צוויי קינדער אין עלטער פֿון 5 און 7 ווילן נישט בלײַבן מיט מיר אין שיל דעם גאַנצן ראָש־השנה. זיי טענהן, אַז זייערע חבֿרים בלײַבן נישט אין שיל פֿאַרן גאַנצן דאַווענען. איך האַלט, אַז אויב זיי ווילן וויסן און ליב באַקומען די תּפֿילות, דאַרפֿן זיי בלײַבן; קיין אַנדער אופֿן איז נישט פֿאַראַן. וואָס זאָל איך טאָן?