אַ געראָטענער פֿאָרשפּײַז דאַרף נישט זײַן בלויז געשמאַק, אָבער אויך שיין צום קוקן דערויף. אין דעם באַטעמטן רעצעפּט זעען די אַוואָקאַדע־העלפֿטן אויס ווי שיפֿעלעך — מלא־חן!

פֿאָרנדיק אויף דער אונטערבאַן, באַמערק איך אַ מאָל ווי ס׳זיצט אַ יונגע פֿרוי, צניעותדיק אָנגעטאָן מיט שוואַרצע געדיכטע זאָקן, און זאָגט תּהילים. אַזוי לערנט מען די מיידלעך אין דער חסידישער וועלט: אויב מע האָט אַ ביסל צײַט, וווּ מע זיצט מיט ליידיקע הענט, זאָל מען זאָגן תּהילים, כּדי נישט צו פֿאַרפֿעלן אַ געלעגנהייט אַרײַנצוברענגען אַ ביסל הייליקייט אין דער וועלט, און במילא אויך העלפֿן אויסצוהיילן די קראַנקע, די פֿאַרוווּנדיקטע און די קימפּעטאָרינס.

דערפֿאַר איז מיר געווען אַ חידוש לעצטנס אויסצוגעפֿינען, אַז אויף אַן אמת פֿאַרשטייען אַ סך פֿון די פֿרויען זייער ווייניק לשון־קודש, צי ס׳איז תּהילים, צי די תּפֿילות וואָס זיי זאָגן יעדן טאָג, ווײַל אין די חסידישע מיידל־שולן, בפֿרט בײַ די סאַטמערער, לערנט מען די מיידלעך בלויז אויף ייִדיש.

כ׳האָב אויסגעפֿרעגט פֿיר יונגע פֿרויען פֿון חסידישע היימען: דרײַ האָבן זיך געלערנט אין די סאַטמערער שולן, און איינע אין אַ וויזשניצער. הגם די פֿיר פֿרויען פֿירן הײַנט מער נישט קיין חסידישן לעבנס־שטייגער, און דערפֿאַר קאָן זייער מיינונג וועגן די שולן זײַן אַ ביסל מער נעגאַטיוו, ווי בײַ די פֿרויען וואָס זענען געבליבן חסידים, קאָן זייער באַשרײַבונג אויך זײַן מער אָפֿנהאַרציק, ווײַל די פֿרויען שרעקן זיך נישט "אויסצוזאָגן פֿון חדר".

"עסט געזונטערהייט!"
אַ קאָך־פּראָגראַם פֿון געשמאַקע מאכלים
אויף ייִדיש מיט ענגלישע אונטערקעפּלעך,
מיט שׂרה־רחל שעכטער און איוו יאַכנאָוויץ
אַ סעודה אויף פּורים

Eat In Good Health!
A Cooking Show in Yiddish with English subtitles
with Rukhl Schaechter and Eve Jochnowitz
Purim feast

אַז מע ברענגט פּורים שלח־מנות פֿאַר דער משפּחה און פֿרײַנד, איז תּמיד גוט אַרײַנצולייגן אַ שטיקל היימיש געבעקס. אָבער אַנשטאָט די געוויינטלעכע המן־טאַשן, פּרוּווט הײַיאָר אויס דעם רעצעפּט פֿאַר מאָן־לעקעך. די מעלה פֿון דעם רעצעפּט ליגט אין דעם וואָס ער ניצט ווייניקער פֿעטס ווי דער טראַדיציאָנעלער מאָן־לעקעך, אָבער איז נאָך אַלץ געשמאַק.

דאָס וואָרט "פּודינג" איז שווער איבערצוזעצן, אָבער טאָמער האָט איר עס נאָך קיין מאָל נישט פֿאַרזוכט (איך רעד דאָ וועגן דעם אַליין־געמאַכטן פּודינג; נישט די קינסטלעכע וואָס מע קויפֿט אין סופּערמאַרק), האָט איר פֿאַרפֿעלט אַ געשמאַקן דעסערט.

אַ שאָקאָלאַד־פּודינג האָט געוויינטלעך אַ הויכן פּראָצענט פֿעטס, ווײַל מע מאַכט עס מיט שמאַנט, אָבער דער רעצעפּט אונטן ניצט מילעך, האָט עס דערפֿאַר בלויז 3 גראַם פֿעטס. מאַכט עס צוזאַמען מיט אײַער קינד אָדער אייניקל, וועט איר ביידע הנאה האָבן, סײַ פֿונעם קאָכן, סײַ פֿונעם עסן.

ווי אַ סך אַמעריקאַנער רבנים הײַנטיקע צײַטן, פֿאָרט מאַרווין טאָקייער צו סינאַגאָגעס איבערן לאַנד (און אָפֿט מאָל אַפֿילו איבער דער וועלט), וווּ ער גיט לעקציעס וועגן טעמעס פֿון זײַן ספּעציאַליטעט. זײַן טעמע איז אָבער נישט קיין געוויינטלעכע. ווי דער געוועזענער רבֿ פֿון יאַפּאַן (אין די 1960ער און 70ער יאָרן), און דער משגיח פֿון אַלע לענדער אין דרום־אַזיע און דעם ווײַטן מיזרח, ווי אויך אַ מחבר פֿון 20 ביכער אין יאַפּאַניש, איז הרבֿ טאָקייער דערשטוינט, וואָס די אַמעריקאַנער ווייסן אַזוי ווייניק וועגן דער געשיכטע פֿון די ייִדן אין יענעם ראַיאָן.

בעת אַן אינטערוויו מיטן "פֿאָרווערטס" לעצטנס, האָט הרבֿ טאָקייער דערציילט ווי אַזוי ער איז אָנגעקומען צו אַזאַ ראָלע. אין 1960, ווי אַ סטודענט אינעם ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאָר האָט ער זיך געראַנגלט מיט אַ צאָל קשיות וועגן ייִדישער פֿילאָסאָפֿיע און טעאָלאָגיע; האָט עמעצער אים פֿאָרגעלייגט שרײַבן אַ בריוו דעם ליובאַוויטשער רבין,

אויב איר דאַרפֿט אײַנפּאַקן אַ מיטאָג צו דער אַרבעט (אָדער פֿאַר אײַער קינד אין שול), מוז עס נישט זײַן קיין קאַלטע מאָלצײַט. הייצט אָן די גרינסן־זופּ און גיסט זי אַרײַן אין אַ טערמאָס, וועט עס נאָך עטלעכע שעה נאָך אַלץ זײַן וואַרעם. פּאַקט אויך אײַן עטלעכע ראַזעווע פּלעצלעך מיט קעז, וועט עס אין איינעם באַטרעפֿן אַ געזונטע מאָלצײַט.

אַן אייגנאַרטיקער פֿילם־נוסח פֿון שעקספּירס באַוווּסטער טראַגעדיע "ראָמעאָ און דזשוליעט" האָט פֿאַראַכטאָגן זונטיק געהאַט זײַן פּרעמיערע אויפֿן יערלעכן "ניו־יאָרקער ייִדישן קינאָ־פֿעסטיוואַל", און האָט צוגעצויגן אַזאַ גרויסן עולם, אַז ס׳איז גלײַך אויספֿאַרקויפֿט געוואָרן.

די סיבה פֿאַרן אינטערעס אין דעם פֿילם, וואָס הייסט "ראָמעאָ און דזשוליעט אויף ייִדיש", איז, אַ פּנים, צוליב די אַקטיאָרן: ס׳רובֿ פֿון זיי זענען ליבעראַל־חסידישע און געוועזענע חסידישע יונגע לײַט — אַ זעלטענע זאַך אין אַן אַמעריקאַנער הויפּטפֿילם. די קעמפֿנדיקע משפּחות מאָנטעגיו און קאַפּיולעט זענען דאָ פֿאַרוואַנדלט אין אַ קאַמף צווישן די סאַטמערער און די ליובאַוויטשער, און די פּאָעטישע שורות פֿון שעקספּיר דעקלאַמירן די העלדן אויף אַ "הײַמישן" חסידישן ייִדיש.

ס׳איז מסתּמא אויך דאָס ערשטע מאָל, וואָס ראָמעאָ טראָגט ברילן...

אויב איר האָט ליב ווינטער צו טרינקען טיי מיט פֿריש־געמאַכטע קיכעלעך, מעגט איר אויספּרוּוון דעם געשמאַקן רעצעפּט. מע מאַכט עס מיט געטריקנטע זשורעכלינעס, וואָס זעען אויס ווי רויטע ראָזשינקעס. אַגבֿ, אויף ענגליש האָט מען קאָמבינירט די ווערטער cranberry און raisin, און געמאַכט דערפֿון craisin. אפֿשר זאָל מען זיי אויף ייִדיש רופֿן זשורעזשינקעס?

אַ גרופּע ייִדן, וועלכע זענען געבוירן געוואָרן אין עקוואַדאָר און זיך שפּעטער צעפֿאָרן איבער דער וועלט, האָט מיט דרײַ וואָכן צוריק זיך אומגעקערט אויף אַן עמאָציאָנעלן ווידערטרעף אין זייער היימלאַנד.

ס׳רובֿ פֿון די 48 ייִדן, וועלכע זענען אָנגעקומען פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן, דרום־אַפֿריקע און ישׂראל, זענען דערצויגן געוואָרן אין דער גרעסטער שטאָט אין עקוואַדאָר, ווײַאַקיל (Guayaquil), און טאַקע דאָרט האָט מען פֿאַרבראַכט די ערשטע זעקס טעג פֿונעם ווידערטרעף. דעם לעצטן טייל פֿונעם טור האָט מען באַזוכט די ייִדישע ערטער אין דער קרוינשטאָט, קיטאָ (Quito), וווּ עס וווינט הײַנט ס׳רובֿ פֿון דער ייִדישער באַפֿעלקערונג. בערך 70 ייִדן וווינען אין ווײַאַקיל, און 500 אין קיטאָ.

אין די 1950ער און 60ער יאָרן איז אָבער געווען גאָר אַנדערש; דעמאָלט האָבן אין עקוואַדאָר געוווינט נאָענט צו 4,000 ייִדן.

לינדזן זענען צווישן די געזינטסטע שפּײַזן אין דער וועלט. 1 טעפּל פֿון געקאָכטע לינדזן פֿאַרמאָגט 18 גראַם פּראָטעיִן, 16 גראַם פֿיברע און 37% פֿונעם סכום אײַזן, וואָס אַ מענטש דאַרף אײַננעמען יעדן טאָג.

אָבער אָפּקאָכן אַ טעפּל לינדזן איז בײַ ס׳רובֿ מענטשן נישט זייער אינטערעסאַנט. דערפֿאַר וואָלט איר געמעגט אויספּרוּוון דעם רעצעפּט. די גרינסן און געווירצן גיבן עס צו נישט בלויז אַ גוטן טעם, נאָר אַ געשמאַקן ריח אויך. דערלאַנגט עס צום טיש מיט רײַז און אַ סאַלאַט, האָט איר שוין אַ גאָר געזונטע מאָלצײַט.

"עסט געזונטערהייט!"
אַ קאָך־פּראָגראַם פֿון געשמאַקע מאכלים
אויף ייִדיש מיט ענגלישע אונטערקעפּלעך,
מיט שׂרה־רחל שעכטער און איוו יאַכנאָוויץ
קרויט־שטרודל

Eat In Good Health!
A Cooking Show in Yiddish with English subtitles
with Rukhl Schaechter and Eve Jochnowitz
Cabbage Strudel