Video Banner
קהילה־לעבן

סטודענטן פֿונעם "ישיבֿה־אוניווערסיטעט" פֿאַרשפּרייטן שפּײַז, וואַסער, עלעקטרישע לאַמטערנדלעך און באַטאַרייקעס אויף די גאַסן פֿון מאַנהעטן, דעם 1טן נאָוועמבער, דרײַ טעג נאָכן הוראַגאַן "סענדי"

ניו־יאָרק (ייִט״אַ) — שעלי פֿײַן, אַ 63־יאָריקער מאַן, האָט די פֿאַרגאַנגענע וואָך, דינסטיק בײַנאַכט, פֿאַרשפּרייט אויף אַ פּאָפּולערן ניו־יאָרקער בלאָג זײַן אינפֿאָרמאַציע און אַ רוף, צו העלפֿן די געליטענע פֿונעם הוראַגאַן "סענדי". אין דער פֿרי, ווען פֿײַן האָט זיך אויפֿגעוועקט, האָט ער געפֿינען 163 ענטפֿערס אויף זײַן רוף. צוזאַמען מיט אַנדערע פֿרײַוויליקע אַקטיוויסטן, פּרוּווט ער צו אָרגאַניזירן אַ גרופּע צו העלפֿן די אָרטיקע עוואַקואַציע־צענטערס.
פֿײַן האָט איבערגעגעבן, אַז די ניו־יאָרקער ייִדישע קהילה האָט זייער אַקטיוו רעאַגירט אויף דער קאַטאַסטראָפֿע. אַ סך שילן, ייִדישע אָרגאַניזאַציעס און אַ סך יחידים האָבן פֿאָרגעלייגט זייער הילף. פֿײַנס גרופּע האָט געשיקט דאָקטוירים, כּדי צו העלפֿן די געליטענע פֿונעם הוראַגאַן. די העלפֿער פֿאַרשפּרייטן שפּײַז, בגדים און שפּילעכלעך פֿאַר קינדער.
צענדליקער טויזנטער ניו־יאָרקער אין אַלע פֿינף ראַיאָנען פֿון דער שטאָט האָבן נאָך נישט קיין עלעקטריע און באַהייצונג, ווײַל דער הוראַגאַן האָט צעשיידיקט אַ גרויסן טייל פֿון דער שטאָטישער אינפֿראַסטרוקטור. אַ סך אײַנוווינער זענען עוואַקויִרט געוואָרן אין צײַטווײַליקע מיקלט־פּלעצער אָדער בלײַבן אין דער היים אָן שפּײַז און אַנדערע נויטיקע באַדערפֿענישן.
פֿאַראַכטאָגן מיטוואָך, האָט די אָרגאַניזאַציע "אורי וצדק" — אַן אָרטאָדאָקסישע ייִדישע גרופּע, וועלכע פֿאַרנעמט זיך מיט די ענינים פֿון סאָציאַלן יושר, צעטיילט שפּײַז און אַנדערע נייטיקע מאַטעריאַלן אויף די גאַסן פֿון ניו־יאָרק. 45 וואָלונטירן האָבן זיך אָפּגערופֿן אויף "אורי וצדקס" אינטערנעץ־רוף.
יעל קעלער, אַ פֿאָרשטייערין פֿון דער אָרגאַניזאַציע, האָט דערציילט, אַז די באַטייליקטע אין דער הילף־מיסיע האָבן מיטגעבראַכט מיט זיך עלעקטרישע קעשענע־לעמפּלעך און געשטאַנען גלײַך אויף די גאַסן, פֿאָרלייגנדיק אַלעמען וואַסער צו טרינקען. אַ טייל פֿאַרבײַגייער האָבן געטענהט, אַז זיי האָבן נישט קיין ליכט אין שטוב. די וואָלונטירן האָבן זיך אויפֿגעהויבן מיט די געליטענע אין די פֿינצטערע דירות און זיי געהאָלפֿן אין שטוב.


געזעלשאַפֿט
פֿון יעקבֿ לאָנדאָן (אָקספֿאָרד)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

סורעאַליסטישער פּייסאָזש "נאָכן שטורעם" אין דער געגנט סטאַטן־אײַלאַנד, נאָוועמבער 2
איך האָב אַ שכן, וועגן וועלכן איך ווייס זייער ווייניק, אָבער פֿון דעסטוועגן האָב איך וועגן אים אַ גרעסערן "דאָסיע" איידער וועגן ס׳רובֿ אַנדערע שכנים אין אונדזער קאָאָפּעראַטיוון הויז, וואָס שטייט בײַם ים אין ברײַטאָן-ביטש. אַ פּאָר מאָל זײַנען מיר צופֿעליק געפֿאָרן צוזאַמען אין סאָבוויי, און באָריס האָט מיר דערציילט, אַז ער שטאַמט פֿון מינסק, פֿון אַ ייִדיש-רעדנדיקער שטוב. זײַן טאַטע האָט זיך געחבֿרט מיט די עטלעכע ייִדישע שרײַבער, וואָס האָבן געוווינט אין דער שטאָט נאָכן חורבן. איך ווייס אויך, אַז אין "יענעם לעבן" איז ער געווען אַ מוזיקער און אַז אין "דעם לעבן" איז ער אַ קאָמפּיוטער-פּראָגראַמיסט.
באָריסן האָב איך באַגעגנט מיט אַ טאָג פֿאַרן הוראַגאַן און אין עטלעכע טעג אַרום, ווען דאָס לעבן האָט זיך אין אַ היפּשער מאָס אומגעקערט צום נאָרמאַלן שטייגער. ער איז געווען איינער פֿון די תּושבֿים פֿון מײַן הויז (פֿון בערך 200 דירות), וואָס האָבן זיך ניט עוואַקויִרט, ניט געקוקט אויף אַלע שטרענגע אינסטרוקציעס מצד דער שטאָטישער מאַכט. אין דער אמתן, האָב איך אויך תּחילת ניט געוואָלט אַוועקגיין, אָבער דער אויסזען פֿונעם ים און דער ווילדער ווינט האָבן מיך איבערצײַגט מער, ווי די ווערטער פֿונעם ניו־יאָרקער מייאָר בלומבערג.
פֿאַר וואָס זשע זײַנען מײַנע שכנים פֿאַרבליבן? אפֿשר האָבן זיי ניט געהאַט אַזעלכע וואַרעמע מענטשן, ווי מײַנע פֿרײַנד, בײַ וועלכע איך האָב פֿאַרבראַכט צוויי טעג "אין עוואַקואַציע". אייניקע לײַט זײַנען ניט אַוועק, ווײַל זיי האָבן ניט געגלייבט, אַז דער מצבֿ וועט ווערן אַזוי ערנסט — מע האָט דאָך פֿאַראַיאָרן רעלאַטיוו גרינג איבערגעלעבן דעם הוראַגאַן "אײַרין". אַ צאָל מענטשן זײַנען ניט אַוועק צוליב זייערע הינט און קעץ. אַ שכנה האָט זיך געקלאָגט ניט אַזוי אויף אירע אייגענע שוועריקייטן, ווי אויף די מאַטערנישן פֿון איר קאַץ, וועלכע האָט ניט געקענט, נעבעך, פֿאַרשטיין, פֿאַר וואָס זי קען ניט טרינקען וואַסער פֿונעם קראַנט — אַזוי איז זי צוגעוווינט געוואָרן עס צו טאָן.


געזעלשאַפֿט
פֿון לייזער בורקאָ (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַזאַרט־שפּילער פֿון דער חסידישער #34;דיעלשפּיל#34;
בשעת דער הוראַגאַן "סענדי" האָט באָמבאַרדירט דעם מיזרח־ברעג פֿון די פֿאַראייניקטע שטאַטן, ווען אַרויסגיין אויף דער גאַס איז געווען סכּנות־נפֿשות, האָבן מיר, ניו־יאָרקער, געמוזט אין משך פֿון 2־3 טעג זיך אויסבאַהאַלטן אין אונדזערע דירהלעך. מיר, וואָס האָבן עס ב״ה איבערגעלעבט מיט ליכט און באַהייצונג, רעכענען זיך שוין צווישן די מזלדיקע. אָבער אַפֿילו מיר האָבן ניט געקענט זיך גיך אומקערן צום נאָרמאַלן לעבן, ווײַל די טראַנספּאָרט־סיסטעם איז געווען "אין דער ערד", דאָס הייסט, די סאָבוויי-טונעלן געבליבן פֿאַרפֿלייצט מיט ברודיק וואַסער. זײַנען מיר פֿאַרבליבן נאָך עטלעכע טעג פֿאַרשפּאַרט אין דער היים און געוואַרט ביז אונדזער מעיאָר בלומבערג און זײַן אַדמיניסטראַציע זאָל אונדז אויסלייזן.
פֿון זיצן אַזוי לאַנג אין דער היים און קוקן אויף די פֿיר ווענט, הערן נאָר ווי דער ווינט ווויעט כּסדר און דער רעגן קלאַפּט אין פֿענצטער, קען מען טאַקע משוגע ווערן. נאָר צום גליק, האָב איך געהאַט וואָס צו לייענען: אויף מײַן שרײַבטיש ליגט אַ טוץ וויכטיקע וויסנשאַפֿטלעכע ביכער, וואָס וואַרטן איך זאָל זיי נעמען אין דער האַנט אַרײַן און רעצענזירן פֿאַרן "פֿאָרווערטס". איך האָב שוין לאַנג בדעה געהאַט די ביכער צו לייענען, און איצט איז סוף־כּל־סוף געקומען די געלעגנהייט.
אָבער באַלד ווי איך האָב גענומען דאָס ערשטע בוך אין האַנט, אָפּגעבלאָזן דעם שטויב, וואָס איז געלעגן אויף אים נאָך פֿיל חדשים, און אָנגעהויבן לייענען די הקדמה, וווּ דער מחבר באַדאַנקט די טויזנטער מענטשן וואָס זײַנען אים געקומען צו הילף אין אַלע ביבליאָטעקן און אַרכיוון פֿון דער וועלט, ווי אויך זײַנע קאָלעגן־פּראָפֿעסאָרן, וואָס די שמועסן מיט זיי האָבן אַזוי באַרײַכערט זײַן פֿאָרשונג, און זײַן געטרײַ ווײַב און קינדער, וואָס האָבן אים אויסגעהאַלטן אין משך פֿון די אַלע יאָרן וואָס ער האָט געהאָרעוועט אויף דעם בוך, נעבעך; און נאָך און נאָך ביז די אויגן מײַנע האָבן שוין גענומען זיך פֿאַרמאַכן פֿון מידקייט און איך האָב באַשלאָסן צו רעצענזירן עפּעס אַנדערשס.


געזעלשאַפֿט

אַ חנוכּה־וואַרשטאַט פֿאַר נישט־אַפֿיליִיִרטע משפּחות, דורכגעפֿירט פֿון דער JOI, דעצעמבער 2011, אין מערילאַנד
"דערציט איר ייִדישע קינדער, אָבער איר אַליין זענט נישט קיין ייִדישע טאָכטער? איר דאַרפֿט עס נישט טאָן אַליין. שליסט זיך אָן אין אונדזער מוטערס־קרײַז."
די מעלדונג אין אַ צײַטונג אין פּראָווידענס, ראָד־אײַלאַנד, מיט עטלעכע וואָכן צוריק, איז געווען געווידמעט די נישט־ייִדישע פֿרויען, וועלכע האָבן חתונה געהאַט מיט ייִדישע מענער און מסכּים געווען צו דערציִען די קינדער ווי ייִדן, כאָטש זיי אַליין זענען נישט גרייט זיך מגייר צו זײַן. אין אַ צײַט ווען דער פּראָצענט געמישטע חתונות באַטרעפֿט 50%, איז דער פֿענאָמען — נישט־ייִדישע מאַמעס, וועלכע דערציִען קינדער ווי ייִדן — הײַנט געוואָרן גאַנץ פֿאַרשפּרייט.
דער ציל פֿונעם מוטערס־קרײַז, באַקאַנט בלע״ז ווי The Mothers Circle, איז צו דערקלערן די פֿרויען וועגן דעם באַטײַט פֿון די ייִדישע טראַדיציעס (שבת, יום־טובֿים, אאַז״וו), און זיי צו געבן עמאָציאָנעלע שטיצע פֿאַר זייער באַשלוס אויפֿצוכאָווען ייִדישע קינדער.
די קרײַזן, וועלכע געפֿינען זיך הײַנט אין צענדליקער שטעט איבער די פֿאַראייניקטע שטאַטן און קאַנאַדע, זענען אַ טייל פֿון אַ ריי פּראָיעקטן געגרינדעט און דורכגעפֿירט פֿונעם "ייִדישן קירובֿ־אינסטיטוט" (Jewish Outreach Institute), אויך באַקאַנט מיט די ראשי־תּאבֿות JOI — אַן אָרגאַניזאַציע וואָס באַמיט זיך אַרײַנצוציִען אין דער ייִדישער קהילה יענע מיטגלידער פֿון געמישטע חתונות, וועלכע ווערן אָפֿט איגנאָרירט.
ס׳רובֿ פֿון די שילן, וואָס באַטייליקן זיך אין די מוטערס־קרײַזן, זענען פֿון די ליבעראַלע שטראָמען פֿון ייִדישקייט, ווי רעפֿאָרם, רעקאָנסטרוקציאָניסטיש און "ריניואַל". לויט דער רעפֿאָרם־באַוועגונג, ווערן די קינדער פֿון אַ ייִדישן טאַטן פֿאַררעכנט פֿאַר ייִדן, אַפֿילו אויב די מאַמע איז נישט קיין ייִדישע. די אָרטאָדאָקסישע און קאָנסערוואַטיווע ייִדן האַלטן זיך בײַם דין, אַז קינדער פֿון אַ נישט־ייִדישער מאַמען זענען נישט קיין ייִדן.
פֿון דעסטוועגן, האָבן געוויסע קאָנסערוואַטיווע שילן לעצטנס אויך געגרינדעט מוטערס־קרײַזן פֿאַר די משפּחות מיט נישט־ייִדישע מאַמעס, האָט אַמאַנדע קאַלעצקי, די פּירסום־דירעקטאָרין פֿון JOI, געזאָגט דעם "פֿאָרווערטס". "די דאָזיקע קאָנסערוואַטיווע סינאַגאָגעס זעען, ווי עס האַלט אין איין פֿאַלן בײַ זיי די מיטגלידערשאַפֿט, און ווען זיי באַמערקן וויפֿל משפּחות קומען אין דער רעפֿאָרם־סינאַגאָגע, ווילן זיי עס שוין אויך פּרוּוון."


ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"


ישׂראל אַגאָל. "איך וויל לעבן";
וואַדים אַגאָל. "אַזוי האָט מען געלעבט".
מאָסקווע׃ אַגראַף, 2011

דער דאָזיקער באַנד איז כּולל צוויי מעמואַרן׃ די זכרונות פֿונעם חשובֿן סאָוועטישן ביאָלאָג און גענעטיקער ישׂראל אַגאָל וועגן זײַנע קינדער־יאָרן אין באָברויסק פֿאַר דער רוסישער רעוואָלוציע; און די זכרונות פֿון זײַן זון, וואַדים אַגאָל, וואָס איז אויך געוואָרן אַ מומחה אין מיקראָ־ביאָלאָגיע, וועגן זײַן טאַטן און זײַן אייגענער יוגנט. דער פֿאָטער איז אַרעסטירט און צעשאָסן געוואָרן אין 1937, בעת דער זון האָט געמאַכט אַ בכּבֿודוקע אַקאַדעמישע קאַריערע און לעבט עד־היום אין מאָסקווע.
ישׂראל אַגאָל האָט באַוויזן צו פֿאַרעפֿנטעלכן זײַן ביכל זכרונות אין 1936, עטלעכע חדשים פֿאַר זײַן אַרעסט. ווער ווייסט, אפֿשר וואָלט ער געוואָרן אַ באַדײַטנדיקער רוסיש־ייִדישער שרײַבער, ווען נישט די טראַגעדיע. די טעמע פֿון ייִדישער קינדהייט איז פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה געווען גאַנץ פּאָפּולער אין דער סאָוועטישער ליטעראַטור סײַ אויף רוסיש, סײַ אויף ייִדיש.
ווי עס האָט באַוויזן די פֿאָרשערין פֿון דער סאָוועטישער ליטעראַטור מאַרינאַ באַלינאַ, האָבן ס’רובֿ סאָוועטישע שרײַבער באַשריבן זייערע קינדער־יאָרן לויט אַ געוויסער מאָדעל, נוסח מאַקסים גאָרקיס אויטאָביאָגראַפֿישער טרילאָגיע — "קינדהייט", "יוגנט" און "מײַנע אוניווערסיטעטן". אין הסכּם מיט דער דאָזיקער סכעמע, האָט מען געדאַרפֿט באַשרײַבן די אייגענע קינדהייט ווי די צײַט פֿון ביטערער נויט, שווערער האָרעוואַניע, און כּלערליי לײַדן, וואָס האָבן אויפֿגעוועקט דאָס ריכטיקע פּראָלעטאַרישע באַוווּסטזײַן און, סוף־כּל־סוף, דערפֿירט דעם העלד צום רעוואָלוציאָנערן קאַמף. דער סאַמע באַקאַנטער ייִדישער מוסטער פֿון אַזאַ מין אויטאָביאָגראַפֿיע איז דוד בערגעלסאָנס לעצטער ראָמאַן "בײַם דניעפּר".
אין אונטערשיד צו בערגעלסאָנען, וואָס איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ פֿאַרמעגלעכער משפּחה, האָט אַגאָל ניט געדאַרפֿט גאָרניט אויסטראַכטן. זײַן קינדהייט פּאַסט זיך זייער גוט אַרײַן אין גאָרקיס סכעמע. ער איז געבוירן און אויפֿגעוואַקסן אויף דער "שיכּורער סלאָבאָדקע", אין דער אָרעמער געגנט פֿון באָברויסק, צווישן גנבֿים, גאַסן־פֿרויען און שיכּורים. זײַנע בילדער פֿונעם אַמאָליקן ייִדישן לעבן זײַנען שאַרף, ביטער און האַרט, ווײַט פֿון וואָסער ניט איז נאָסטאַלגיע און סענטימענטאַלקייט. ער אַליין האָט ממש על־פּי־נס אויסגעמיטן צו ווערן אַ גנבֿ — ווי אַ ייִנגל האָט ער זיך שוין באַטייליקט אין אייניקע "אָפּעראַציעס" פֿון דערוואַקסענע גנבֿים.


פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן מיט שׂרהס טויט. די תּורה דערציילט אונדז, אַז זי איז ניפֿטר געוואָרן בײַ 127 יאָר און באַערדיקט געוואָרן אין חבֿרון, אין דער מערת־המכפּלה, וועלכע אַבֿרהם אָבֿינו האָט אָפּגעקויפֿט בײַ עפֿרון החתּי. ווײַטער ווערט דערציילט ווי אַבֿרהמס באַדינער, אליעזר, האָט געפֿונען דעם שידוך פֿאַר יצחקן.
אַבֿרהם האָט געשיקט אליעזרן קיין אַרם־נהרים, וווּ עס האָבן געוווינט זײַנע קרובֿים. ווען אליעזר איז צוגעקומען צום דאָרטיקן ברונעם האָט ער געבעטן דעם באַשעפֿער אַרויסצוּווײַזן אים אַ סימן: ער וועט בעטן בײַ אַן אָרטיק מיידל וואַסער צו טרינקען, כּדי צו זען, ווי אַזוי זי וועט זיך אָפּרופֿן אויף זײַן בקשה. אויב זי וועט פֿאָרלייגן וואַסער אויך פֿאַר זײַנע קעמלען, וועט עס דינען ווי אַ סימן, אַז זי איז צוגעפּאַסט פֿאַר יצחקן.
אין אַ קורצער ווײַל נאָך אליעזרס תּפֿילה איז צום ברונעם צוגעקומען רבֿקה, אַבֿרהם אָבֿינוס אַ קרובֿה. זי האָט טאַקע פֿאָרגעלייגט וואַסער סײַ דעם וואַנדערער, סײַ די קעמלען. אליעזר האָט פֿאַרשטאַנען, אַז זײַן בקשה איז מקוים געוואָרן. רבֿקה און יצחק זענען געפֿעלן געוואָרן איינער דעם צווייטן, און האָבן חתונה געהאַט.
די חז״ל דערקלערן, אַז באַלד נאָך דער חתונה האָט יצחק פֿאַרשטאַנען, אַז רבֿקה איז באמת זײַן באַשערטע, ווײַל חלה־טייג איז אַלע מאָל געראָטן, די שבת־ליכט האָבן געברענט אַ גאַנצע וואָך, און אַ וואָלקן האָט תּמיד אַרומגערינגלט זייער געצעלט — אַ סימן, אַז די הייליקע שכינה רוט אין זייער שטוב. אַזאַ וואָלקן פֿלעגט זיך באַווײַזן אַרום יצחקס היים ווען זײַן מאַמע, שׂרה, האָט נאָך געלעבט.
אין דער הײַנטיקער סדרה קאָן מען באַמערקן אַ געוויסן שאַרפֿן קאָנטראַסט מיט דער פֿריִערדיקער פּרשה, "וירא", וואָס איר נאָמען איז פֿאַרבונדן מיטן ענין פֿון ג־טלעכע וויזיעס. די פּרשה "וירא" איז פֿול מיט מעשׂיות וועגן די מלאָכים, וועלכע האָבן זיך געוויזן פֿאַר אַבֿרהמען, כּדי אים מבֿקר־חולה צו זײַן נאָכן ברית, צו וואָרענען וועגן דער צעשטערונג פֿון סדום, צוצוזאָגן, אַז ער וועט האָבן אַ קינד מיט שׂרה. דער אייבערשטער האָט געהייסן אַבֿרהמען מקריבֿ צו זײַן זײַן זון, ווי אַן אויספּרוּוו פֿון זײַן אמונה; אַ מלאך האָט אים געהייסן אינעם לעצטן מאָמענט זיך אָפּצושטעלן. לויט אַ צאָל חסידישע מפֿרשים האָט אַבֿרהם באַקומען דעם באַפֿעל צו שעכטן זײַן באַליבטן זון פֿאַר אַ קרבן אין אַן אומקלאָרער וויזיע.