"דער פּאָליציסט אַזולאַי", דער פֿילם געשאַפֿן דורך אפֿרים קישון אין 1971, איז אַ יאָר שפּעטער געווען אַ קאַנדידאַט צו באַקומען דעם געגאַרטן פּרײַז "אָסקאַר", וואָס די קינאָ־אַקאַדעמיע פֿון האָליוווּד טיילט צו, צווישן אַנדערן, אויך פֿאַרן בעסטן נישט־אַמעריקאַנער פֿילם. דעם "אָסקאַר" האָט ער נישט באַקומען, (ער האָט באַקומען אַנדערע נישט ווייניק וויכטיקע פּרײַזן), נאָר "דער פּאָליציסט אַזולאַי" וואָס דערציילט וועגן דעם נאַיִוון גוטהאַרציקן מענטש מיט דעם אומפֿאַרגעסלעכן פֿאַרשטאָרבענעם אַקטיאָר און קאָמיקער שײַקע אופֿיר אין דער הויפּט־ראָלע, פֿאַרנעמט שוין פֿון לאַנג דעם אויבנאָן אויף דער פּאָליצע פֿון די קלאַסישע ישׂראלדיקע פֿילמען.

שווער זיך צו דערמאָנען ווען עס איז געשען, און אפֿשר האָט זיך עס גאָר נאָך קיין מאָל נישט געטראָפֿן, אַז אַ ייִדיש־טוער זאָל אויסגעצייכנט ווערן אין ישׂראל מיט אַ נאַציאָנאַלער פּרעמיע. אויב אַזוי איז דניאל גלאַי, דער פֿאָרזיצער פֿון ייִדישן שרײַבער־ און זשורנאַליסטן־פֿאַראיין, דער ערשטער ייִדיש־טוער וואָס איז באַלוינט געוואָרן מיט אַן אָפֿיציעלער מלוכישער פּרעמיע — דעם ראָש־הממשלה־פּרײַז פֿאַרן יאָר 2009.

ווער ס׳קומט אַרײַן אין "אַרבעטער־רינג" איז אוממעגלעך מ׳זאָל זי נישט באַמערקן: שורע טורקאָוו געפֿינט זיך דאָרט אויך ווען פֿיזיש זעט מען זי נישט. אַזוי איז עס מיט דער פֿאַקטישער פֿאַרוואַלטערין און דעם לעבעדיקן גײַסט פֿון דער אינסטיטוציע. נישטאָ קיין ספֿק, אַז דאָס וואָס האָט געפֿירט צו דער פּאָזיציע וואָס זי פֿאַרנעמט, איז נישט אומבאַדינגט געווען דער ווילן אירער צו ווערן אַן אָנפֿירנדיקער כּוח אין דעם דאָזיקן דערפֿאַרענעם אַנשטאַלט;

באַגעגנט צום ערשטן מאָל האָב איך זי אין "אַרבעטער־רינג", אויף קאַלישער־גאַס אין תּל־אָבֿיבֿ, וווּ זי איז אַן אָפֿטע אַרײַנגייערין, אין זכות פֿון איר באָבען, דער בונדיסטקע. אַזוי שטעלט זי זיך פֿאָר, גאַלי דרוקער־ברעם, אָט די יונגע פֿרוי מיטן מיידלשן אויסזען און אינטעליגענטן קוק, וואָס זעט אויס פֿיל ייִנגער פֿון אירע 36 יאָר און נעמט אָן מיט אויטענטישן ענטוזיאַזם מײַן פֿאָרשלאָג דורכצופֿירן אַן אינטערוויו מיט איר — "נאָר בײַ זיך אין דער היים" — גיט זי גלײַך צו.

מיר גייען אַריבער די רוישיקע גאַס און זי פֿירט מיך אַרײַן צו זיך אין שטוב, וואָס דערמאָנט מער אַ סטודענטישע דירה איידער די וווינונג פֿון אַ מיטלקלאַס־פּאָר;

צוויי באַרימטע קוּנסט־פּערזענלעכקייטן האָבן אונדז לעצטנס באַזוכט: די זינגערין מאַדאָנאַ און דער זינגער־פּאָעט לעאָנאַרד כּהן. ביידע זעלטענע מײַסטערס אין זייער תּחום האָבן זיי געמאַכט אויף זייערע פֿילצאָליקע אָנהענגער אַ געוואַלדיקן אײַנדרוק סײַ וואָס שייך זייער קונסט און סײַ דעם הויכן פּרײַז אויף די בילעטן, וואָס מ׳האָט געמוזט באַצאָלן צו זען און הערן זייערע אויסדערוויילטע ליבלינגען.

שווער צו געפֿינען דאַכט זיך אַ מער פּאַסיקע דערעפֿענונג פֿון קולטור־סעזאָן, ווי טאַקע די וואָס איז צו שטאַנד געקומען לעצטנס אין תּל־אָבֿיבֿער "אַרבעטער־רינג". צונויפֿגעזאַמלט האָט זיך דער עולם בײַצוזײַן אויף דער פּרעזענטאַציע פֿון דעם דערשינענעם בוך, אין צוויי בענד, "אין געיעג נאָך מאָמענטן" פֿון זשורנאַליסט און קונסט־קריטיקער יצחק לודען.

פּאַסיק איז אויך געווען די צײַט פֿון דורכצופֿירן די פּרעזענטאַציע: ווען אַ היפּשע צאָל לייענער האָבן זיך שוין מיט די ביכער באַקענט,

"די גאָלדענע קייט", איז געווען אַמאָל אַ צײַטשריפֿט אַזאַ. זי איז דערשינען אין ישׂראל, געהאַט אַן אָנזען אויף דער גאַנצער וועלט, אין אַ געוויסן טאָג האָט זי אויפֿגעהערט צו דערשײַנען. געבליבן איז דער אָנדענק. דאָ נישט לאַנג האָט מען זי דערמאָנט; נאָך מער, מ’האָט אַפֿילו דורכגעפֿירט אַ קליינעם סעמינאַר אויף אָט דער טעמע. געווען אינטערעסאַנט, בפֿרט פֿאַר אַן עולם וואָס איידער די לעקציע איז פֿאָרגעקומען האָט כּמעט קיינער נישט געהאַט קיין אַנונג, וואָס איז דאָס אַזעלכעס "די גאָלדענע קייט"; און דער עיקר, ס’האָט דאָרט אויפֿגעטראָטן, דערציילט און געלייענט וועגן דער היסטאָרישער צײַטשריפֿט, די דיכטערין רבֿקה באַסמאַן בן־חיים, וואָס איז געשטאַנען בײַם וויגעלע פֿון "דער גאָלדענער קייט", דעמאָלט — אַ יונגע דיכטערין.

צוויי חבֿרטעס, ענת (אַנאַט) גאָב און עדנה מאַזיאַ, די "בעסטע חבֿרטעס", ווי ס׳רופֿט זיך טאַקע איינער פֿון זייערע פֿאַרגאַנגענע בשותּפֿותדיקע ספּעקטאַקלען, האָבן איצט פֿאָרגעשטעלט אַ שפּאָגל נײַע אויפֿפֿירונג — "אַ וואַרעמע משפּחה" הייסט זי — וואָס נאָך דער פֿײַערלעכער פּרעמיערע, איז עס נאָך איינע פֿון זייערע גרויסע הצלחות.

אין משך פֿון איין טאָג — דעם 26טן מײַ 2009 — איז ייִדיש געווען די מדינה־שפּראַך אין ישׂראל. אַזוי איז אויסגעקומען. מ’האָט זי געצערטלט, זי באַשאָנקען מיט לויבגעזאַנגען ביזן הימל און זי דערהויבן צו דער קאַטעגאָריע פֿון אַן אויסגעוויילט לשון. אין מיטן דעם שטראָם פֿון צוקער־זיסע ווערטער האָט זיך געוואָלט אויסשרײַען: נישט קיין לויבווערטער זײַנען מיר אויסן, אַלץ וואָס איר קאָנט זאָגן וועגן ייִדיש ווייסן מיר פֿון אויסנווייניק אַליין, לאָמיר רעדן תּכלית — וואָס זענט איר גרייט צו טאָן לטובֿת ייִדיש?ווי אַזוי קענט איר דערגרייכן, אַז מיט דער שפּראַך וואָס איר אַליין באַצייכנט ווי אַן אוניקום, וואָס האָט נישט זײַנס גלײַכן אין דער וועלט זאָל טאַקע געשען דער נס פֿון ווידער־אויפֿלעבונג?

באַשיידן־בכּבֿודיק איז דורכגעפֿירט געוואָרן אינעם תּל־אָבֿיבֿער אַרבעטער־רינג דער הײַיאָריקער דערמאָנונגס־טאָג פֿון אויפֿשטאַנד אין וואַרשווער געטאָ. כּמעט נישט נייטיק אונטערצושטרײַכן די דערמאָנטע כאַראַקטער־שטריכן; אייגנטלעך, זײַנען זיי דאָך די בולטסטע אייגנשאַפֿטן פֿון אָט דער דערפֿאַרענער באַוועגונג. אָן דער אָנוועזנהייט פֿון ספּעציעלע געסט, זײַנען געקומען צום אויסדרוק טאַקע אירע אייגענע סאַמע עיקרדיקע פֿאָרשטייער, אין שפּיץ מיט שורע גרינהויז־טורקאָוו, וועלכע האָט מיט איר באַקאַנטער פֿעיִקייט אָנגעפֿירט מיט דער טרויער־פֿאַרזאַמלונג.

מ’האַלט אין איין רעדן בײַ אונדז וועגן די קירצונגען פֿאַר קונסט־אונטערנעמונגען, וואָס די ישׂראל־רעגירונג האָט בדעה אײַנצופֿירן, אָדער האָט זיי שוין אײַנגעפֿירט. דער איבערצײַגנדיקסטער תּירוץ: דער פֿינאַנציעלער וועלט־קריזיס, וואָס דערפֿירט דערצו, אַז אַלע מעגלעכע פּראָטעסטן זאָלן פֿאַרשוויגן ווערן, גלײַך ווי דאָס וואָלט געווען אַ גאָטס־זאַך און קעגן דעם האָט מען סײַ־ווי נישט וואָס צו טאָן.

דאָס אַלץ איז אמת, ביז עס קומט צו דער טעמע טאַנץ, אָט דער קונסט־אויסדרוק פֿאַרנעמט בײַ אונדז די מיזרח־וואַנט אָדער, ווי מ'זאָגט עס מיט פּשוטע ווערטער — דאָס אייבערשטע פֿון שטייסל.

גיי ווייס ווי אַזוי געשעט עס, נאָר דער פֿאַקט איז, אַז דער אײַכמאַן־פֿראָצעס האָט באַגײַסטערט אַמווייניקסטנס צוויי בולטע ישׂראל־דראַמאַטורגן צו שאַפֿן, יעדער איינער באַזונדער, צוויי וויכטיקע דראַמעס אין צוזאַמענהאַנג טאַקע מיט אָט דער היסטאָרישער געשעעניש; דער ערשטער, הלל מיטלפּונקט, מיט דער דראַמע "אַנדאַ", (קאָמענטירט אין "פֿאָרווערטס"). אַנדאַ וויל אַרויסטרעטן ווי אַן עדות, כּדי איבערצוגעבן אירע שרעקלעכע איבערלעבענישן אין קאָנצענטראַציע־לאַגער,