איך מוז אײַך זאָגן, ליבע פֿרײַנד, אַז אַזאַ הנאה ווי פֿון דער איין־פּערזאָניקער פֿאָרשטעלונג "די זיראָ־שעה" האָב איך שוין פֿון לאַנג נישט געהאַט. ערשטנס, האָט עס צו טאָן מיטן גרויסן און באַרימטן קינסטלער־אַקטיאָר־קאָמיקער זיראָ מאָסטעל, אויסגעפֿירט פֿון אַ ריזיק פֿעיִקן אַקטיאָר, וועלכער ענדלט ווי צוויי טראָפּן וואַסער צום קאָמיקער, און ער הייסט דזשים בראָכו. דער זעלבער בראָכו האָט אויך געשריבן דעם בריליאַנטענעם סצענאַר. און רעזשיסירט האָט עס די אַמאָליק־באַרימטע האָליוווּדער אַקטריסע פּײַפּער לאָרי, וואָס עס פֿעלט איר נישט קיין לויבגעזאַנגען פֿאַר אירע אויפֿטריטן אין אומצאָליקע האָליוווּדער פֿילמען, באַרימטע פּיעסעס אויף בראָדוויי און טעלעוויזיע.

צום ערשטן מאָל האָט מען אויפֿגעשטעלט אַ גרויסן חנוכּה־לאָמפּ אינעם סאַמע צענטער פֿון קעשענעוו, בײַם אַרײַנגאַנג אינעם שטאָטישן פּאַרק, וואָס הייסט הײַנט "אייראָפּע־פּלאַץ". אַזאַ נאָמען האָט צוגעטראַכט דער איצטיקער מעיאָר פֿון קעשענעוו דאָרין קירטאָאַקע, ווי אַ סימבאָל פֿון די באַמיִונגען מצד דער איצטיקער מאַכט אײַנצושליסן מאָלדאָווע אינעם אייראָפּעיִשן פֿאַרבאַנד. די מאַכט־פֿאָרשטייער האָבן אַליין פֿאָרגעלייגט דער קעשענעווער ייִדישער קהילה אויפֿצושטעלן אַ מנורה אויף אַזאַ אָרט.

(אײַנדרוקן און קאָמענטאַרן)

גאַנצע פֿיר יום־טובֿדיקע טעג אין דער וואָכן, פֿון 7טן ביזן 10טן דעצעמבער 2009, איז דאָ פֿאָרגעקומען די אינטערנאַציאָנאַלע קאָנפֿערענץ: "הונדערט יאָר ייִדיש 1908—2008". אין דער דאָזיקער קאָנפֿערענץ, אָרגאַניזירט פֿון דער ייִדיש־קאַטעדרע, מיט דעם דבֿ סדן־פּראָיעקט, צוזאַמען מיט דעם אינסטיטוט פֿאַר הײַנטצײַטיקן ייִדנטום און דעם מאַנדעל־אינסטיטוט פֿון יודאַיִסטישע וויסנשאַפֿטן בײַם העברעיִשן אוניווערסיטעט אין ירושלים — אונטער דער לייטונג פֿון פּראָפֿ׳ יחיאל שיינטוך — האָבן זיך אַקטיוו באַטייליקט די פּראָפֿעסאָרן אלי לעדערהענדלער, שאָול שטאַמפֿער און פּראָפֿ׳ אַהרון ממן.

מדינת־ישׂראל איז געבוירן געוואָרן מיטן חלום פֿון שלום — אין די הערצער און אויף די ליפּן פֿון אירע טרוימער און באַשאַפֿער, פֿון אירע בירגער און אירע פֿרײַנד. דער שלום איז ביז איצט, איין און זעכציק און אַ האַלב יאָר, געווען איינער פֿון אירע ערשטע און פֿון די העכסטע פּריאָריטעטן. יעדע פּרינציפּן־דעקלאַראַציע און יעדע טעטיקייט־פּלאַטפֿאָרם פֿון יעדער איינער פֿון די ביז איצטיקע רעגירונגען פֿלעגט זיך יעדעס מאָל אָנהייבן מיט דער פֿאַרפֿליכטונג צו גיין אויפֿן וועג וואָס זאָל פֿירן צו אַ שלום, כּדי צו פֿאַרזיכערן דעם קיום פֿון דער אויפֿגעקומענער מדינה; יעדע באַוועגונג, לויט אירע השׂגות, יעדע רעגירונג לויט אירע כּוונות.

ווי עס ווערט דערציילט אין דער פֿאָריקער פּרשה, איז יוסף אײַנגעזעצט געוואָרן אין טורמע צוליב אַ פֿאַלשער באַשולדיקונג פֿון פּוטיפֿרס ווײַב. "ויהי מקץ שנתים ימים", כּמעט מיט צוויי יאָר שפּעטער, האָט פּרעה דערזען צוויי חלומות, אין וועלכע זיבן דאַרע קי האָבן אויפֿגעגעסן זיבן פֿעטע קי און זיבן אָפּגעשלאָגענע זאַנגען האָבן אויפֿגעגעסן זיבן געראָטענע זאַנגען.

במשך פֿון די לעצטע יאָרן האָט די קיִעווער ווערנאַדסקי־ביבליאָטעק אַרויסגעגעבן פֿיר קאָמפּאַקט־דיסקן פֿון גאָר וויכטיקע רעקאָרדירונגען, לידער, זמירות, תּפֿילות, קינדער־גראַמען. אַ טייל פֿון זיי האָט געזאַמלט ש. אַנ־סקי בעת זײַן עקספּעדיציע אין 1912 — 1914, אין די שטעטלעך פֿון וואָלין און אוקראַיִנע, אָבער קיין באַשרײַבונגען — וואָס איז פֿאָרגעקומען בעת דער עקספּעדיציע, ווי אַזוי מע האָט דורכגעפֿירט די אַרבעט, און ווי אַזוי מע האָט אָנגעזאַמלט דעם פֿאָלקלאָר — האָט מען ווייניק געדרוקט.

די דריטע זיצונג פֿונעם געריכט איבער דעמיאַניוק איז נישט דורכגעפֿירט געוואָרן, ווײַל דער ריכטער האָט גענומען אין אַכט די דערקלערונג, אַז בײַם געמישפּטן איז אַ ווירוס־קראַנקייט, און האָט אַריבערגעטראָגן די זיצונג אויפֿן 21סטן דעצעמבער. צי איז דעמיאַניוק באמת קראַנק געוואָרן, צי ער שפּילט אָפּ נאָך איין פֿאַרס, ווייסט קיינער נישט; אָבער ס׳איז קלאָר, אַז די אַדוואָקאַטן "קוועטשן" אויף דער עלטער פֿונעם געמישפּטן און אויף זײַן שוואַכן געזונט־מצבֿ, וואָס קאָן דערפֿירן צו דעם, אַז דעמיאַניוק וועט צו אַן אורטייל נישט דערלעבן.

"דער פּאָליציסט אַזולאַי", דער פֿילם געשאַפֿן דורך אפֿרים קישון אין 1971, איז אַ יאָר שפּעטער געווען אַ קאַנדידאַט צו באַקומען דעם געגאַרטן פּרײַז "אָסקאַר", וואָס די קינאָ־אַקאַדעמיע פֿון האָליוווּד טיילט צו, צווישן אַנדערן, אויך פֿאַרן בעסטן נישט־אַמעריקאַנער פֿילם. דעם "אָסקאַר" האָט ער נישט באַקומען, (ער האָט באַקומען אַנדערע נישט ווייניק וויכטיקע פּרײַזן), נאָר "דער פּאָליציסט אַזולאַי" וואָס דערציילט וועגן דעם נאַיִוון גוטהאַרציקן מענטש מיט דעם אומפֿאַרגעסלעכן פֿאַרשטאָרבענעם אַקטיאָר און קאָמיקער שײַקע אופֿיר אין דער הויפּט־ראָלע, פֿאַרנעמט שוין פֿון לאַנג דעם אויבנאָן אויף דער פּאָליצע פֿון די קלאַסישע ישׂראלדיקע פֿילמען.

מיט 60 יאָר צוריק, דעם 1טן דעצעמבער 1949, איז פֿאַרמאַכט געוואָרן דער מאָסקווער ייִדישער טעאַטער. דאָס איז געווען אַ מלוכישע אינסטיטוציע, און טאַקע די מלוכה האָט זי פֿאַרמאַכט. דער אָפֿיציעלער אויסרייד איז געווען אַ פֿינאַנציעלער — דער טעאַטער האָט צוגעצויגן ווייניק צושויער. אָבער דאָס איז געווען בלויז אַ תּירוץ. סטאַלינס בלוטיקער רעזשים האָט זיך דעמאָלט באַשעפֿטיקט מיטן פֿאַרענדיקן דעם פּלאַנמעסיקן פּראָצעס פֿון ליקווידירן דעם גאַנצן בנין פֿון ייִדישער קולטור אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד.

ביז זײַן פּטירה מיט אַ בערך 20 יאָר צוריק, איז הרבֿ סאָלאָווייטשיק געווען דער רבֿ מיטן "הא הידיעה", פֿון אַמעריקאַנער ייִדנטום. ער האָט געדינט ניט נאָר ווי ראָש־הכּולל פֿון באָסטאָן, נאָר אויך ווי דער הויפּט־ראָש־ישיבֿה פֿון "ישיבֿת רבינו יצחק אלחנן" אין ניו־יאָרק. דאָרט האָט ער געזאָגט זײַנע לומדישע שיעורים אין ש״ס און פּוסקים פֿאַר טויזנטער תּלמידים — צוקונפֿטיקע רבנים אין אַמעריקע — פֿאַר איבער 40 יאָר. דעריבער איז דער "רבֿ", ווי זײַנע תּלמידים האָבן אים גערופֿן — געווען באַקאַנט ווי אַ ראָש־ישיבֿה און פּוסק. ער איז אויך געווען אַ מנהיג פֿונעם מער מאָדערנעם פֿליגל פֿון דער אַמעריקאַנער אָרטאָדאָקסיע.

טײַערע חזנטע,

מײַן זון לערנט זיך אינעם צווייטן קלאַס פֿון אַ רעליגיעזער שול. זײַן קלאַס האָט געמאַכט הבֿדלה אין דער היים פֿון אַן אַנדער תּלמיד און איך בין אויך געגאַנגען. איך קום אַרײַן אין זייער אַ שיין הויז, באַפּוצט מיט כּלערליי חנוכּה־באַצירונגען — דריידל, חנוכּה־לעמפּלעך, בלוי און ווײַסע פּאַפּיר־אויסשניטן און — אַ ניטל־בוים! איך האָב נישט געקענט גלייבן מײַנע אויגן — אַ ניטל־בוים אין אַ ייִדישער היים, וווּ ביידע עלטערן זענען ייִדן.