ד״ר מעלווין קאָנער, אַן אַנטראָפּאָלאָגיע־פּראָפֿעסאָר אין "עמאָרי־אוניווערסיטעט" אין אַטלאַנטע, דזשאָרדזשיע, האָט הײַיאָר אַרויסגעלאָזט אַן אייגנאַרטיק בוך, The Jewish Body (דער ייִדישער גוף), וווּ ער דיסקוטירט אַרום דעם ייִדישן צוגאַנג צום גוף, ווי עס ווערט אָפּגעשפּיגלט אין די ייִדישע ריטואַלן, קולטור און געשיכטע. צווישן די טעמעס וואָס ער באַרירט זענען ברית־מילה, סעקסועלע באַציִונגען, די פֿאַרשידענע פֿיזישע שילדערונגען פֿונעם ייִד (דער אויסגעדאַרטער,

אין סעפּטעמבער האָט זיך געעפֿנט די אויסשטעלונג — "יצחק באַשעוויס זינגער און זײַנע קינסטלער" בײַם "היברו־יונאָן־קאָלעדזש" אין מאַנהעטן. די אָפֿיציעלע עפֿענונג איז פֿאָרגעקומען דעם 15טן אָקטאָבער און די אויסשטעלונג וועט בלײַבן אין דער גאַלעריע פֿונעם קאָלעדזש ביזן 2טן יולי 2010. דער "פֿאָרווערטס" איז איינער פֿון די שותּפֿים צו דער אויסשטעלונג, וואָס באַשטייט פֿון די אָריגינעלע קונסטווערק וואָס האָבן באַגלייט באַשעוויסעס ביכער אויף ענגליש און אַנדערע שפּראַכן. בײַ דער עפֿענונג האָט שמואל נאָריך,

אַ שמועס מיט פּאַוועל ליאָן און דניאל קאַן

דאָס אויפֿלעבן פֿון קלעזמער־מוזיק, וואָס האָט זיך אָנגעהויבן אין אַמעריקע אין די 1970ער יאָרן און דערנאָך זיך פֿאַרשפּרייט אין אייראָפּע און ישׂראל, האָט פֿאַרזיכערט פֿאַרן "עטנישן" ייִדישן סטיל אַ פֿעסטן פּלאַץ אין דער מאָדערנער מוזיקאַלישער קולטור. מיישקע אַלפּערט, חנה קופּער, זלמן מלאָטעק, דוד קראַקאַוער און אַנדערע האָבן פֿאַרלייגט אַ יסוד, אויף וועלכן מען האָט אויפֿגעבויט אַ גאַנצן בנין, גאָר עקלעקטיש אין זײַן סטיל און אידעאָלאָגיע.

אין אונדזער לעצטער רובריק האָט מען געשריבן וועגן אַ נאָוואַטאָרישער גרופּע פֿון ווין, "די גויים", וואָס האָט געשאַפֿן אָריגינעלע מוזיק צו דער ייִדישער פּאָעזיע פֿון ווין אין די 1920ער יאָרן. יענע גרופּע שפּילט שוין נישט צוזאַמען, אָבער אַן אַקטיווע גרופּע אין פֿראַנקרײַך, פֿון דער שטאָט אָרילאַק, האָט אויך גענומען די איניציאַטיוו אויסצוניצן די ייִדישע ליטעראַטור אויף אַן אָריגינעלן מוזיקאַלישן אופֿן.

די קאַפּעליע "גליק" האָט זיך צונויפֿגענומען אין 2000 אונטער דעם נאָמען "דודס קלעזמער־אָרקעסטער" און געשטעלט דעם טראָפּ אויף דער קלעזמער־מוזיק פֿון די 1920ער יאָרן.

דער אייבערשטער האָט געזאָגט אַבֿרהמען: גיי פֿון דײַן אַלטער היים אינעם לאַנד, וואָס איך וועל דיר ווײַזן. אַבֿרהם אָבֿינו איז געווען דער ערשטער ייִד אויף דער וועלט, פֿון וועלכן עס הייבט זיך אָן די געשיכטע פֿון אונדזער פֿאָלק. ווי ס׳איז באַקאַנט, פֿאַרנעמען די באַציִונגען צווישן די ייִדן און דעם באַשעפֿער אַ צענטראַל אָרט אין דער תּורה.

מײַנע אייניקלעך האָבן אַן אוקראַיִנישע ניאַניע. בײַ זיך, אין מערבֿ-אוקראַיִנע, האָט זי געאַרבעט ווי אַ לערערין פֿון רוסיש, כאָטש זי רעדט די שפּראַך מיט אַ היפּשן אַקצענט און שטעלט אַרײַן ניט ווייניק אוקראַיִנישע ווערטער. איך קען אוקראַיִניש גאַנץ גוט, אָבער אייניקע אירע ווערטער דערקען איך דווקא דורך ייִדיש. למשל, ווען זי זאָגט "נאַדאָלוזשיטי", ווייס איך, אַז דאָס מיינט דאָס זעלבע ווי דער ייִדישער ווערב "נאַדאָלוזשען" — "אָניאָגן", "דערגרייכן דאָס זעלבע מיט אַ צײַט שפּעטער".

די טעמע וואָס איך קלײַב זיך צו באַהאַנדלען איז, לויט מײַן מיינונג, וויכטיק גענוג מיך אַרויסצורײַסן פֿון מײַן זעלבסט־אַרויפֿגעצוווּנגענעם איבעררײַס אין מײַן זשורנאַליסטישער טעטיקייט. די סיבה דערצו איז דאָס אַוועקגיין אין דער אייביקייט פֿון וויליאַם סאַפּיר, דעם פּראָמינענטן קאָלומניסט פֿון דער New York Times און לינגוויסט. אַגבֿ, כּדאַי צו באַמערקן, אַן אוהבֿ פֿון מדינת־ישׂראל.

אינעם ערשטן דריטל פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט איז דײַטשלאַנד געוואָרן אַן אינטערנאַציאָנאַלער צענטער פֿון ייִדישן לעבן און קולטור. דורך דײַטשלאַנד זײַנען געליגן די וועגן פֿון ייִדישער עמיגראַציע פֿון מיזרח קיין מערבֿ; דאָ האָבן זיך געפֿונען וויכטיקע געזעלשאַפֿטלעכע און קולטורעלע אינסטיטוציעס, און די דײַטשישע שפּראַך האָט געדינט ווי די אינטערנאַציאָנאַלע "ייִדישע" שפּראַך, אַזוי ווי ענגליש הײַנט. אין דער לעצטער צײַט האָט דײַטשלאַנד ווידער פֿאַרנומען דאָס חשובֿע אָרט אויף דער ייִדישער מאַפּע, ניט נאָר אַ דאַנק דער נײַער אימיגראַציע פֿון דעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, נאָר אויך ווי אַ נײַער צענטער פֿון ייִדישע פֿאָרשונגען.

אין בערלין בין איך ניט געווען מער ווי אַ יאָר, און ווידער אַ מאָל האָב איך דערזען ניט ווייניק ענדערונגען אין דער שטאָט — עפּעס אַ בנין האָט מען צעוואַלגערט, עפּעס אויפֿגעבויט, עפּעס רעסטאַוורירט. דער האָטעל איז געווען לעבן אַלעקסאַנדערפּלאַץ, וווּ יעדן אָוונט האָט זיך אינעם הימל אויף די בנינים אָפּגעשפּילט אַ גאַנצע ליכט-פֿאָרשטעלונג; אין דער צווייטער העלפֿט פֿון אָקטאָבער איז אין דער שטאָט אַ פֿעסטיוואַל פֿון ליכט.

עפּעס לעצטנס גיי איך זען אַ פֿאָרשטעלונג אויף אַ ייִדישער טעמע און בין אַלע מאָל אונטערן אײַנדרוק, אַז איך גיי זען אַ טשעפּוכאַ — אַ שמאַטע הייסט עס. כ׳בין שוין געוווינט צו זען אַ פּיעסע אויף אַ ייִדישער טעמע צעקאַליעטשעט און דערצו הערט מען וווּלגאַרע ייִדישע רייד. ווען איך האָב דערציילט מײַנע פֿרײַנד, אַז איך גיי זען אַ טעאַטער־שטיק וואָס הייסט "אַנטדעקנדיק אַבֿי," האָבן אַלע געמיינט אַז עס איז אַ פּיעסע וועגן מײַן זון.

צו זײַן 55סטן יאָרצײַט

נחום באָמזע איז אַהערגעקומען אין 1948 פֿון אייראָפּע, צו דער דערעפֿענונג פֿונעם אַלוועלטלעכן ייִדישן קולטור־קאָנגרעס אין ניו־יאָרק, צוזאַמען מיט אַ גרופּע ייִדישע פּליטים־שרײַבער, ווי חיים גראַדע און שמערקע קאַטשערגינסקי צוו׳אַנד. די היגע שרײַבער און קולטור־טוער האָבן זיי אויפֿגענומען מיט פֿרײַנדלעכקייט און פֿרייד און זיי געהאָלפֿן זיך אײַנבירגערן אין לאַנד און אין דער ייִדישער קולטור־וועלט.