בײַ איינעם פֿון די אָוונט־קאָנצערטן בעת דער "ייִדיש־זומער־ווײַמאַר"־פּראָגראַם אין יולי איז אויפֿגעטראָטן אייווערי גאָספֿילד און איר טרופּע "לוטשידאַריום" (Lucidarium). די גרופּע איז געקומען פֿון צפֿון-איטאַליע, אָבער זיי זענען וועלט־באַקאַנט פֿאַר זייער פֿאָרשטעלונג פֿון אייראָפּעיִשע לידער פֿון דער רענעסאַנץ־תּקופֿה. צום קאָנצערט אין ווײַמאַר האָבן זיי צוגעגרייט אַ ספּעציעלע פּראָגראַם, אויף וועלכער זיי אַרבעטן שוין אַ לענגערע צײַט, פֿון אַלטע אַשכּנזישע ייִדישע לידער. די פּראָגראַם הייסט "אײַן נויע ליד: ווען ייִדיש איז יונג געווען".

אַ גרויסע פֿאָרש־אַרבעט האָט געמאַכט די מיט־דירעקטאָרין פֿון "לוטשידאַריום", אייווערי גאָספֿילד, כּדי צוזאַמענצושטעלן די לידער, וואָס זענען הונדערטער יאָר אַלט. אַ טייל פֿון דער פֿאָרשונג באַשטייט אין רעקאָנסטרויִרן די לידער, כּדי מע זאָל זיי קענען זינגען, ווײַל, בדרך־כּלל, האָבן זיך אָפּגעראַטעוועט אַ סך פֿון די טעקסטן צו די לידער, אָבער נאָר געציילטע מעלאָדיעס. דער "לוטשידאַריום"־קאָנצערט האָט אויך אַרויסגעהויבן די פֿאַרבינדונגען צווישן די ייִדישע און דײַטשע קולטורן אין יענער צײַט.

בעת דעם 16טן יאָרהונדערט האָבן ייִדיש־רעדנדיקע אַשכּנזישע ייִדן זיך פֿאַרשפּרייט נישט נאָר אויף מיזרח — פֿון דײַטשלאַנד אַרײַן קיין פּוילן — נאָר אויך אויף דרום — אין צפֿון איטאַליע — און אויף מערבֿ — אין אַמסטערדאַם. די אַשכּנזישע קהילה האָט אַרײַנגענומען עטלעכע לענדער אין מערבֿ־, מיזרח־ און צענטראַל־אייראָפּע. ביכער וואָס מע האָט געדרוקט אין פֿאַרלאַגן אין איטאַליע האָט מען געלייענט אין לובלין, פּראָג און פֿראַנקפֿורט.

ווי אַ לעקטאָר אין דער הײַיאָריקער "ייִדיש־זומער־ווײַמאַרער"־פּראָגראַם האָב איך געהאַט די געלעגנהייט צו פֿאַרגלײַכן די ייִדישע פֿאָלקס־באַלאַדעס מיט די דײַטשע וואַריאַנטן. אַזוי ווי די טעמע דעם זומער האָט געשטעלט דעם טראָפּ אויף ייִדישע און דײַטשע פּאַראַלעלן אין פֿאָלקמוזיק, טענץ און פֿאָלקסליד, האָב איך געלייענט "דאָס גרויסע פֿאָלקסבאַלאַדן־בוך" פֿון אָטאָ האָלצאַפּפֿעל, אַ ריזיקע זאַמלונג פֿון דײַטשע באַלאַדן, וואָס געפֿינען זיך אינעם "דײַטשן פֿאָלקסליד־אַרכיוו" אין פֿרײַבורג, דײַטשלאַנד. יאָרן לאַנג איז ד״ר האָלצאַפּפֿעל געווען דער דירעקטאָר פֿונעם אינסטיטוט, וואָס פֿאַרמאָגט די גרעסטע זאַמלונג פֿעלד־רעקאָרדירונגען פֿון דײַטשע פֿאָלקזינגער. ניצנדיק די מאַטעריאַלן, האָב איך געוואָלט פֿאַרגלײַכן די דײַטשע מיט די ייִדישע באַלאַדן און פֿאָרשן די קולטורעלע אונטערשיידן צווישן זיי.

לייענענדיק דעם באַנד, האָב איך באַמערקט, וויפֿל באַלאַדעס אויף דײַטש הייבן זיך אָן מיטן נומער דרײַ אין דער ערשטער שורה: דרײַ רײַטער, דרײַ "רעגימענטער", דרײַ ווײַבער, דרײַ טעכטער, דרײַ געפֿאַנגענע, דרײַ זעלן, דרײַ מוזיקער, דרײַ סוחרים, דרײַ שוואַרצע ראָבן, דרײַ קיסרים — און די רשימה נעמט אַרײַן נאָר אַ העלפֿט פֿונעם בוך! להיפּוך — אַרײַנקוקנדיק אין דער גרויסער זאַמלונג ייִדישע פֿאָלקסלידער פֿון גינזבורג און מאַרעק, 1901, "ייִדישע פֿאָלקסלידער פֿון רוסלאַנד", געפֿינט מען בלויז איין לידל אינעם גאַנצן באַנד מיטן נומער דרײַ אין דער ערשטער שורה. קען מען דעריבער קומען צו דער מסקנא, אַז די צאָל "דרײַ" איז מער וויכטיק אין דײַטשע באַלאַדעס ווי אין די ייִדישע. דער נומער דרײַ איז אַ וויכטיקער ציפֿער אין אייראָפּעיִשן פֿאָלקלאָר בכלל, אין די פֿאָלקס־מעשׂיות, די ייִדישע מעשׂיות, בפֿרט. אָבער, זעט אויס, נישט אין די באַלאַדעס — אַ קליינע, אָבער טשיקאַווע אָבסערוואַציע.

אין דער קלעזמער־וועלט, וואָס איז אויפֿגעשטאַנען תּחית־המתים אין די סוף 1970ער יאָרן, פֿאַרגעטערט מען צוויי קלאַרנעטיסטן פֿון דער אַלטער היים, דייוו טאַראַס און נפֿתּלי בראַנדווײַן. די צוויי שפּילערס שטעלן מיט זיך פֿאָר דאָס בעסטע וואָס אַ מוזיקער קען דערגרייכן, שפּילנדיק אינעם טראַדיציאָנעלן נוסח. בראַנדווײַן האָט געשפּילט מיט אַ ווילדן, האַסטיקן סטיל, וואָס איז שווער נאָכצומאַכן, אַפֿילו פֿאַר די געניטסטע מוזיקער, אויב מע האָט נישט דעם טעמפּעראַמענט דערפֿאַר. טאַראַס האָט געשפּילט מער גלאַטיק, אָבער מיט אַלע קנייטשן פֿון אַן עכטן ייִדישלעכן סטיל.

נו, און וואָס וועגן די אַנדערע קלעזמער־קלאַרנעטיסטן אין אַמעריקע, וועלכע האָבן געשפּילט אויף טויזנטער חתונות, ווען קלעזמער זענען נאָך געווען אין דער מאָדע פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה? שמואלקע בעקערמאַן, האַלט מען אויף אַ ביסל אַ נידעריקערער מדרגה ווי טאַראַס און בראַנדווײַן, אָבער אויך פֿאַר אַן עכטן שפּילער. אין אונדזער צײַט האָט געשפּילט זײַן זון סיד בעקערמאַן, אַ פּאָסט־טרעגער בײַ טאָג, און מוזיקער אין די אָוונטן (אַגבֿ, האָט ער געשפּילט אויף מײַן חתונה).

פֿאַרן קלאַרנעטיסט פּאָל פּינקוס ז״ל האָט מען אויך געהאַט גרויס דרך־ארץ. וועגן פּינקוס האָט מיר דערציילט אַ טשיקאַווע מעשׂה נחום קויפֿמאַן, דער קלאַנג־ און ווידעאָ־אינזשיניער בײַ אונדז אין "פֿאָרווערטס". מע האָט אים אָנגעשטעלט צו שפּילן אַקאָרדעאָן אויף אַ ציגײַנערישער "לוויה" אין ניו־יאָרק. דער טויטער איז געלעגן אין קאַסטן און די ציגײַנער האָבן באַשטעלט אַ ייִדישע קאַפּעליע, זי זאָל שפּילן פֿריילעכע קלעזמער־שטיקלעך, כּדי "אויפֿצומונטערן" דעם מת — אַ שׂימחה! די ציגײַנער־עדה האָט שטענדיק באַשטעלט פּאָל פּינקוס, ער זאָל שפּילן אויף זײַן קלאַרנעט בײַ די געלעגנהייטן, און אים צוגעשטופּט אַלץ נאָענטער און נאָענטער צום טויטן.

מיר געפֿינען זיך אין אַ צײַט ווען אַ סך ייִדן, דער עיקר יונגע, ווילן אויסדריקן זייער ייִדישקייט אויף אַזאַ אופֿן וואָס שטימט נישט מיט די אָנגענומענע דרכים פֿון די גרעסערע צווײַגן פֿון ייִדישקייט. עפּעס פֿעלט זיי, ווען זיי קומען דאַווענען אין שיל — צו טרוקן, אָן נשמה, אָן האַרץ. דער מוזיקער דזשאָיִ ווײַזענבערג, אַ באַקאַנטער גיטאַר־שפּילער און מאַנדאָדלין־שפּילער וואָס שטאַמט פֿון מילוואָקי, וויסקאָנסין, האָט באַוויזן, אַז מע קען העלפֿן אָנפֿילן דעם גײַסטיקן בלויז מיט נגינה און זמירות אינעם חסידישן נוסח, אָבער מיט אַ מאָדערנעם צוגאַנג. זײַנע געדאַנקען און עצות, ווי אַזוי צו ניצן נגינה כּדי צו דערהייבן דאָס רוחניות און אײַנפֿירן אַ ביסל האַרציקייט בײַם דאַווענען, האָט ער אויסגעדריקט אין זײַן נײַ בוך, ״Building Singing Communities: A Practical Guide to Unlocking the Power of Music in Jewish prayer״ [דאָס אַנטוויקלען געזאַנג־קהילות: אַ פּראַקטישער וועגווײַזער ווי צו פֿאַרשטאַרקן דעם כּוח פֿון מוזיק אין דער ייִדישער תּפֿילה], וואָס ווערט אַרויסגעגעבן פֿונעם פֿאַרלאַג "מכון הדר".

די גרויסע, אַלטע שיל אויף "קיין"־גאַס אין ברוקלין האָט פֿאַרבעטן ווײַזענבערגן צו ווערן דער מוזיק־דירעקטאָר דאָרטן מיט צוויי יאָר צוריק. אָנצושטעלן אַ מענטש אויף אַזאַ פּאָזיציע אין אַ שיל, איז אַ נײַע אַנטוויקלונג, און איז אַוודאי נישט קיין גוטע בשׂורה פֿאַר די חזנים, וואָס פֿלעגן דינען, למעשׂה, ווי די מוזיק־דירעקטאָרן פֿון דער סינאַגאָגע. עס שפּיגלט אָפּ דעם אינטערעס בײַ די הײַנטיקע מנינים אין דעמאָקראַטיזירן און פֿאַרשפּרייטן דאָס געזאַנג אין שיל, כּדי וואָס מער מתפּללים זאָלן זיך קענען באַטייליקן. אין גיכן האָט דזשאָיִ ווײַזענבערג געהאַט הצלחה בײַם צוציִען צו זײַן מנין אַ יונגן עולם, אַ מנין וואָס האָט געשטעלט דעם טראָפּ אויף נגינה.

קיין מער באַקאַנטער ייִד אין דער וועלט פֿון מוזיק ווי באָב דילאָן איז נישט פֿאַראַן. אַ דאַנק זײַן קאַריערע וואָס דעקט פֿופֿציק יאָר, זענען אויפֿגעוואַקסן עטלעכע דורות מיט זײַנע לידער, וועלכע זענען געוואָרן אַן אינטעגראַלער טייל פֿון דער פּאָפּולערער קולטור. און, כאָטש דילאָן איז אַ ייִד, ווערט אַ שמועס וועגן זײַן ייִדישקייט זייער קאָמפּליצירט צוליב זײַן האַלב־באַהאַלטענעם, מיסטעריעזן אופֿן פֿון קאָמוניקירן מיט דער דרויסנדיקער וועלט. צי ער האָט עפּעס בײַגעשטײַערט צו דער ייִדישער מוזיק, איז אויך נישט קלאָר.

באָב דילאָן איז געבוירן געוואָרן מיטן ייִדישן נאָמען שבתי־זיסל צימערמאַן, אין היבינג, אַ קליין שטעטל אינעם שטאַט מינעסאָטאַ. זײַנע זיידע־באָבע פֿון דער מאַמעס צד, זענען געווען ליטווישע ייִדן און געקומען קיין אַמעריקע אין 1902. דילאָן אַליין האָט געשריבן אין זײַן אויטאָביאָגראַפֿיע, אַז פֿונעם טאַטנס צד, שטאַמט ער פֿון טערקישע ייִדן. די ייִדישע קהילה פֿון היבינג איז געווען אַ גאָר קליינע. צי האָט ער געהאַט אַ בר־מיצווה, ווייסט מען נישט. ער האָט געשפּילט אין עטלעכע ראָק־און־ראָל גרופּעס, אָבער זיך אינטערעסירט מער אין פֿאָלקמוזיק, ווען ער האָט זיך אַריבערגעצויגן צו דער גרעסערער שטאָט מינעאַפּאָליס צו שטודירן אינעם אוניווערסיטעט אין 1959.

אין 1931 האָט דער ייִדישער פּאָעט, זשורנאַליסט און רעדאַקטאָר אשר פּען געדרוקט זײַן 126־זײַטיקע פּאָעמע "האַטואיי" וועגן דעם אינדיאַנער קעמפֿער קעגן די שפּאַנישע אַרײַנדרינגער אויפֿן אינדזל קובאַ בײַם אָנהייב פֿונעם 16טן יאָרהונדערט. האַטואיי האָט געשטאַמט פֿונעם טײַיִנאָ־פֿאָלק און נאָך עטלעכע חדשים פֿון ווידערשטאַנד איז ער אומגעקומען אין 1512.

אשר פּען, אַ געבוירענער אין 1912 אינעם אוקראַיִנישן שטעטל גײַסין, האָט דאָרטן איבערגעלעבט אַ שרעקלעכן פּאָגראָם און איז געקומען מיט זײַן טאַטע־מאַמע קיין קובאַ אין 1924. ער האָט זיך געלערנט אַרכיטעקטור אינעם האַוואַנער אוניווערסיטעט, און געגרינדעט און רעדאַקטירט די ערשטע קובאַנער ייִדישע צײַטונג "האַוואַנער לעבן" אין 1932. אין 1935 האָט ער אימיגרירט קיין אַמעריקע און געוואָרן אַ לאַנג־יאָריקער זשורנאַליסט און נײַעס־רעדאַקטאָר בײַם "פֿאָרווערטס".

ווען איינער באַקלאָגט זיך צו מיר, אַז די הײַנטיקע קלעזמער־באַוועגונג דערפֿירט נישט צו קיין ייִדישן קולטור־תּכלית, דאָס הייסט, אַז די נײַע קלעזמאָרים לערנען זיך נאָר אויס אַ פּאָר ייִדישע לידער, דוינעס און פֿריילעכס, אָבער נישט די ייִדישע שפּראַך, ברענג איך זיי אַקעגן אַ משל: דעם יונגן־מאַן בנימין פֿאָקס־ראָזען. ער שטאַמט פֿון דײַטשע ייִדן, פֿון אַ רעפֿאָרם־ייִדישער משפּחה אין לאָס־אַנדזשעלעס, און קיין ייִדיש וואָרט האָט ער נישט געהערט אין דער היים. הײַנט זינגט פֿאָקס־ראָזען ייִדישע לידער אויף פֿעסטיוואַלן. אָבער, מער וויכטיק — ער לערנט זיך ייִדיש אין דער ווילנער זומער־פּראָגראַם צום צווייטן יאָר, וווּ ער איז אויך דער געזאַנג־לערער.

אין 1986, איז, אין ניו־יאָרק, געבוירן געוואָרן די קאַפּעליע "קלעזמאַטיקס" — אַן אייגנאַרטיקע גרופּע, וואָס האָט, דורך איר מוזיק, אויסגעפֿורעמט די הײַנטיקע השׂגה פֿון קלעזמער־מוזיק. די "קלעזמאַטיקס" זענען נישט געווען די ערשטע פֿון די אויפֿלעבערס פֿון דער אַלטער מוזיק, אָבער זיי זענען מסתּמא די וויכטיקסטע, מיט אַ השפּעה וואָס גרייכט איבער דער גאָרער וועלט. אין 2006 האָבן זיי געוווּנען אַ "גראַמי"־פּריז, די העכסטע אָנערקענונג פֿאַר מוזיקער פֿון דער "מוזיק־אינדוסטריע" — די איינציקע קלעזמאָרים צו באַקומען דעם פּריז. אין אַ קינסטלערישער וועלט, וווּ מוזיקער הייבן אָן נײַע פּראָיעקטן, אָבער אָפֿט מאָל דערפֿירן זיי נישט ביזן סוף, איז אַ חידוש, וואָס די "קלעזמאַטיקס" זענען געבליבן צוזאַמען פֿאַר אַזאַ לאַנגער צײַט און, דער עיקר, געבליבן שאַפֿעריש מיט נײַע געדאַנקען.

הײַנט שפּילן נאָר דרײַ מוזיקער פֿון די ערשטע באַטייליקטע אין דער גרופּע — דער טרומייטער פֿרענק לאָנדאָן, דער זינגער לאָרין סקלאַמבערג און דער באַסיסט און צימבלער פּאָל מאָריסעט. די אָריגינעלע פֿידלערין אַלישאַ סוויגאַלס איז אַוועק פֿון דער גרופּע מיט צען יאָר צוריק, און הײַנט פֿאַרנעמט איר אָרט ליסאַ גוטקין. פֿאַרשיידענע קלאַרנעטיסטן האָבן געשפּילט אין דער גרופּע במשך פֿון איר געשיכטע: צו ערשט, מאַרגאָ לעווערעט, דערנאָך דוד קראַקאַוער, און נאָך אים מאַט דאַריאָ, וועלכער שפּילט נאָך הײַנט. אויפֿן אָרט פֿונעם ערשטן פּײַקלער דוד ליכט, איז געקומען ריטשי באַרשיי.

עס קומען און גייען אַוועק מוזיקאַלישע פּראָיעקטן; נאָך איידער מע קוקט זיך אַרום, זענען זיך שוין צעגאַנגען קאַפּעליעס; גרופּעס, וואָס מע וואָלט זיי טאַקע זייער געוואָלט הערן ווײַטער. למשל, פֿון מאָנטרעאָל האָב איך באַקומען אַ נײַ קאָמפּאַקטל, אַרויסגעגעבן אין 2009 וואָס הייסט "דער מעראָוויץ־פּראָיעקט" [Merovitz Project + Brass: Live in Montreal] מיטן זינגער אַלאַן מעראָוויץ. די רעקאָרדירונג איז נישט פֿון די סאַמע בעסטע אין די לעצטע יאָרן, אָבער, פֿון דעסטוועגן, הערט מען טאַלאַנטן אויפֿן קאָמפּאַקטל, וואָס ס׳איז אַ שאָד — מע וועט זיי שוין מער נישט קענען זען אָדער הערן אין דער צוקונפֿט.

לויט אָנרי אָפּענהײַם, דעם אַקאָרדיאָניסט און אַראַנזשירער פֿון דער גרופּע, האָט דער "מעראָוויץ־פּראָיעקט" זיך אָנגעהויבן אין האַרבסט 2008 און זיך צעפֿאַלן אין האַרבסט 2010. די זעלביקע מוזיקער שפּילן הײַנט ווײַטער, אָבער אָן מעראָוויץ; מיט אַן אַנדער זינגער, אַ קאָמעדיאַנטקע, אַן אַקטריסע פֿון מאָנטרעאַל, מיטן נאָמען מישעל הײַסלער. דעם נאָמען פֿון דער גרופּע האָט מען געביטן, פֿאַרשטייט זיך, און הײַנט הייסט זי "מגילה" [magillah.com].

די צוויי חיפֿהער מוזיקער איתּי אַלתּר און אורית פּערלמאַן האָבן אַרויסגעלאָזט אַ נײַ קאָמפּאַקטל פֿון ייִדישע לידער מיטן נאָמען "אָט אַזוי!". די רעקאָרדירונג שפּיגלט אָפּ די מוזיקאַלישע אינטערעסן פֿון די צוויי מוזיקער — דזשעז, חזנות און פאָלקסליד. די זינגערין פּערלמאַן דערציילט: "ווען איתּי אַלתּר און איך האָבן אַנטדעקט אונדזער בשותּפֿותדיקע ליבשאַפֿט צו ייִדיש, האָט זיך אונדזער נסיעה אָנגעהויבן. נאָך דעם ווי מיר האָבן איבערגעקוקט אַ סך לידער, האָבן מיר אויסגעקליבן נאָר די, וואָס האָבן אונדז צוגעצויגן מיט זייער אוראַלטן ייִחוס. זיי האָבן עפּעס טיפֿס אָנגערירט בײַ אונדז".

אורית פּערלמאַן האָט גראַדויִרט פֿון דער חזנות־פּראָגראַם אינעם "העברעיִשן יוניאָן־קאָלעדזש" פֿאַר ישׂראלדיקע סאָליסטן. זי איז געווען אַ חזנטע אין פֿאַרשיידענע שילן און סינאַגאָגעס אין ישׂראל און אַמעריקע. דרײַ מאָל האָט זי געוווּנען אַ "שלשלת"־פּריז פֿאַר נײַער חזנישער מוזיק. זי האָט אויך געלערנט וואַרשטאַטן אויף אַזוינע טעמעס ווי "שלום־עליכם און מײַן מלאך", וועגן דעם שאַפֿן פּערזענלעכע תּפֿילות אינספּירירט פֿון עלטערע ייִדישע טראַדיציעס און דער מאָדערנער העברעיִשער פּאָעזיע.

זעלטן ווען, קומט אַרויס אַ נומער פֿון אַ זשורנאַל אָפּגעגעבן אין גאַנצן צו ייִדישע לידער. דעם אמת געזאָגט, געדענק איך נישט, אַז אַפֿילו איין נומער פֿון וואָס פֿאַר אַ מין זשורנאַל, זאָל דאָס טאָן. אָבער די טעמע פֿונעם האַרבסטנומער, 2010, Journal of Synagogue Music נעמט אַרײַן בלויז אינטערעסאַנטע מאַטעריאַלן מכּוח ייִדישע לידער, און בפֿרט, פֿאָלקסלידער. דער רעדאַקטאָר יוסף לעווין שרײַבט אין זײַן אַרײַנפֿיר, אַז ער האָט אַן השערה, אַז כאָטש דאָס ייִדישע לשון ווערט הײַנט אָפּגעשוואַכט, ווערט דאָס ייִדישע ליד אַ וויכטיקער טייל פֿון דער נײַער וועלטלעכער, פּראָגרעסיווער אידענטיטעט בײַ דער אַמעריקאַנער ייִדישער יוגנט. הלוואַי וואָלט דאָס געווען אמת — די דערקלערונג איז אַן איבערגעטריבענע. אָבער, אמת איז, אַז אַ נײַע אָפּשאַצונג קומט פֿאָר הײַנט פֿון ייִדישע לידער פֿון אַ נײַעם עולם.

ס'איז געווען אַ צײַט אין די 1990ער יאָרן, ווען דײַטשלאַנד איז געווען דאָס איינציקע אָרט, וווּ קלעזמאָרים האָבן געקענט גענוג פֿאַרדינען אויף צו לעבן. צו גלײַך מיט די פֿאָרשטעלונגען און קאָנצערטן דאָרטן פֿון אַמעריקאַנער, אייראָפּעיִשע, און בפֿרט דײַטשישע קלעזמאָרים, איז געוואַקסן דער אינטערעס צו דער פֿאָלקסמוזיק אויך אין דער אַקאַדעמישער וועלט. יואל רובין און ריטאַ אוטענס האָבן אַנאַליזירט די מוזיק אין אירע אַלטע און נײַע קאָנטעקסטן אין זייערע פֿאַרשיידענע אַרטיקלען אויף דײַטש. די צוויי פֿאָרשער האָבן אַרויסגעגעבן דאָס בוך "קלעזמער מוזיק" אין 1999. אין דײַטשלאַנד האָט מען זיך אינטערעסירט אויך מיט די ייִדישע פֿאָלקסלידער, און מיר האָבן שוין געשריבן וועגן דעם ריזיקן פּראָיעקט אַרויסצוגעבן די פֿעלד־רעקאָרדירונגען פֿון דער סאָוועטישער עטנאָמוזיקאָליגין סאָפֿיאַ מגיד, וואָס מיט אים האָט אָנגעפֿירט פּראָפֿ׳ עלווירע גראָזינגער בײַם פּאָטסדאַמער אוניווערסיטעט. פֿון דעם פּראָיעקט איז אַרויס אַ גראָבע זאַמלונג לידער, מיט אַ קאָמפּאַקטל פֿון די אָריגינעלע אַלטע פֿעלד־רעקאָרדירונגען.