צו גאַסט בײַם "פֿאָרווערטס"
די פּראָגראַם פֿירט באָריס סאַנדלער

אַ שמועס מיט ד״ר שמעון אַלפּעראָוויטש
ראָש־הקהילה פֿון ליטע

A Talk with Shimon Alperovitch
Chairman of the Lithuanian Jewish Comunity
A program hosted by Boris Sandler

צום אָנדענקטאָג פֿון די קרבנות פֿון גענאָציד איבער די ייִדן אין ליטע

מיר דרוקן הײַנט אַן אויסצוג פֿונעם בוך "איך מוז דערציילן". פֿאַקטיש איז עס אַ טאָגבוך פֿון דעם מיידעלע מאַשע ראָלניק, געפֿירט אין ייִדיש אינעם ווילנער געטאָ. זי איז געווען אַן ערך אין דעם זעלבן עלטער וואָס אַנאַ פֿראַנק, אָבער מאַשען האָט אָפּגעגליקט — זי איז געבליבן לעבן. הײַנט איז מאַשע ראָלניק אַ באַקאַנטע רוסישע שרײַבערין. זי וווינט און שאַפֿט אין פּעטערבורג, רוסלאַנד.

די הײַנטיקע וואָך לייענען מיר אַ טאָפּלטע סדרה, וואָס באַשטייט פֿון צוויי פּרשיות: "נצבֿים" און "וילך"
אין דער ערשטער פּרשה ווערט דערציילט, ווי משה רבינו האָט פֿאַרזאַמלט דאָס גאַנצע ייִדישע פֿאָלק און געזאָגט: "אַתּם נצבֿים היום כּולכם" — איר שטייט הײַנט אַלע פֿאַרן אייבערשטן: זקנים און קינדער, מענער און פֿרויען, אײַנגעבוירענע ייִדן און גרים, פֿון די גרעסטע מנהיגים ביז האָלצהעקער און וואַסערשעפּער. די דאָזיקע פֿאַרזאַמלונג איז פֿאָרגעקומען אין אַן אָרט, וואָס הייסט ערבֿות-מואבֿ. די חז״ל דערקלערן, אַז דער נאָמען פֿונעם דאָזיקן אָרט איז מרמז אויף דעם ענין פֿון "ערבֿות" — דאָס קעגנזײַטיקע אַחריות, וואָס יעדער ייִד טראָגט פֿאַרן צווייטן.
על־פּי־קבלה, ברענגט יעדער שבת אַ גײַסטיקע השפּעה פֿאַר דער גאַנצער קומענדיקער וואָך, און טראָגט אין זיך דעם קערן פֿון אַלע ענינים, וואָס קומען פֿאָר במשך פֿון די קומענדיקע זעקס טעג. די ענינים, וועלכע ווערן באַטראַכט אין די וואָכעדיקע סדרות, האָבן אַ שײַכות צו דער צײַט, ווען זיי ווערן געלייענט.
אין די חסידישע ספֿרים ווערט טאַקע דערקלערט, אַז די פּרשה "נצבֿים" איז פֿאַרבונדן מיט דעם קומענדיקן יום־טובֿ, ראָש־השנה — דער טאָג, ווען ס׳איז באַשאַפֿן געוואָרן אָדם־הראשון, ווי עס דערקלערן אונדזערע חכמים. יעדער מאָל, ווען די תּורה גיט צו ספּעציעל, אַז עפּעס אַ מעשׂה איז געשען "היום" — "הײַנט" אָדער, בוכשטעבלעך, "דעם טאָג" — איז זי מרמז אויף דעם הייליקן טאָג, ווען עס הייבט זיך אָן דאָס נײַע יאָר, לויטן ייִדישן לוח.

פֿון נעמי זעוועלאָף*

גוניסאָן, יוטאַ. — אין אַ זוניקן שבת אין סעפּטעמבער איז ליליען בראַון־וואָגעל געזעסן אין איר רעדלשטול בײַ צוויי מצבֿות, צונויפֿגעשטעלט פֿון גראָע און ברוינע שטיינער, און אויסגעקריצט מיט ייִדישע אותיות. יעדער קבֿר איז געווען אַרומגערינגלט מיט אַ קליינעם פּלויט פֿון מעטאַלענע רערן, כּדי צו פֿאַרזיכערן, אַז די קיִען זאָלן נישט צוקומען.
דאָס איז געווען דאָס צווייטע מאָל, וואָס פֿרוי וואָגעל באַזוכט דעם איינציקן זכר פֿון דער אַמאָליקער ייִדישער קאָלאָניע, "קלאַריאָן", אינעם יוטאַ־מידבר, וווּ זי האָט פֿאַרבראַכט אירע קינדער־יאָרן. אָבער דאָס מאָל איז די 102־יאָריקע פּענסיאָנירטע פּסיכאָלאָגין פֿון יוקיאַ, קאַליפֿאָרניע, באַגלייט געוואָרן פֿון כּמעט 80 אַנדערע קינדער און אייניקלעך פֿון די קאָלאָניסטן. זיי האָבן זיך פֿאַרזאַמלט אויפֿן אָרט, כּדי אָפּצומערקן 100 יאָר זינט דער גרינדונג פֿון דער אַמאָליקער קאָלאָניע.
"קלאַריאָן" האָט עקזיסטירט בלויז פֿינף יאָר, איידער זי איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן אין דער געשיכטע. די קאָלאָניע איז געווען אַ מוטיקער פּרוּוו צו באַפֿרײַען דעם ייִדישן גײַסט פֿון דעם דערשטיקנדיקן טענעמענט־לעבן אין די גרויסע שטעט, ווי ניו־יאָרק און פֿילאַדעלפֿיע — אַ ייִדישער עקספּערימענט אויף אַ גאָר אומגעריכטן אָרט. נישט געקוקט אויפֿן קורצן לעבן פֿון דער קאָלאָניע, האָבן די אָפּשטאַמלער פֿון די קאָלאָניסטן עס פֿאַררעכנט פֿאַר אַ גרונטשטיין פֿון זייער משפּחה־געשיכטע.
דזשאַנין ליבערמאַן, אַן אייניקל פֿון "קלאַריאָן"־קאָלאָניסטן, זאָגט, אַז די איבערלעבונג פֿון איר באָבע־זיידע האָט זי אינספּירירט צו ווערן אַקטיוו אינעם ייִדישן לעבן בכלל. "אַ דאַנק ‘קלאַריאָן’ האָב איך באַשלאָסן צו דערציִען מײַנע קינדער ווי ייִדן," האָט זי געזאָגט.

Marina Aptekman.

Jacob’s Ladder: Kabbalistic Allegory in Russian Literature.
Boston: Academic Studies Press, 2001

קבלה, די געהיימע מיסטישע ייִדישע תּורה, האָט לאַנג פֿאַרכּישופֿט דעם קריסטלעכן כּוח־הדמיון. מען האָט זי אויסגעטײַטשט אויף פֿאַרשידענע אופֿנים׃ ווי אַ מעטאָד פֿון מאַכן ניצלעכע און פּראַקטישע נסים, אָדער ווי אַ געהיימע וויסנשאַפֿט, וואָס דערקלערט די יסודות פֿון דער וועלט־באַשאַפֿונג. אַ היפּשער טייל פֿון יענע פֿאָרשטעלונגען זײַנען געווען ריינע בויך־סבֿרות, וואָס האָבן ניט געהאַט קיין שײַכות צו דער קבלה גופֿא. אָבער אייניקע באַגריפֿן פֿון עכטע קבליסטישע ספֿרים, אַזעלכע ווי "זוהר" אָדער "פּרדס רימנים", האָבן טאַקע יאָ געהאַט אַ געוויסע השפּעה אויף דער "קריסטלעכער קבלה".
קיין רוסלאַנד זײַנען די קבליסטישע קענטענישן אַרײַנגעקומען פֿון אייראָפּע אַ דאַנק דער אינטעלעקטועלער מעקלערײַ פֿון פֿראַנצויזישע און דײַטשישע קאַטוילישע און פּראָטעסטאַנטישע מיסטישע מחברים. צו דערגיין צו די ייִדישע מקורים פֿון די דאָזיקע חיבורים איז ניט פּשוט, ווײַל די אָריגינעלע אידעען און באַגריפֿן זײַנען דורכגעגאַנגען עטלעכע גילגולים. די אַמעריקאַנער פֿאָרשערין פֿון דער רוסישער ליטעראַטור מאַרינאַ אַפּטעקמאַן האָט זיך גענומען פֿאַר דער שווערער אויפֿגאַבע פֿון אויספּלאָנטערן דעם דאָזיקן קנופּ און אויססדרן די געשיכטע פֿון דער "רוסישער קבלה" לויט היסטאָרישע תּקופֿות.