"הערט מיך אויס"
דער פּסיכאַאַנאַליטיקער פֿון פּאַריז ד״ר מאַקס כּהן שמועסט מיט
אַלבערט קירש

Hear Me Out
Dr. Max Kohn, Psychoanalyst from Paris,
Talks with Albert Kirch

דעם הײַנטיקן שבת הייבן מיר אָן לייענען דעם פֿערטן טייל פֿונעם חומש, "במדבר". דער ערשטער טייל פֿון דער תּורה, "בראשית", פֿאָקוסירט זיך אויף דער טעמע פֿון דער אַלגעמיינער וועלט־באַשאַפֿונג, קוקנדיק אויף דעם מענטש ווי די וויכטיקסטע באַשעפֿעניש.
אינעם צענטער פֿונעם חומש "בראשית" געפֿינט זיך דער מענטש ווי אַ יחיד. בײַם אָנהייב, דערציילט די תּורה וועגן אָדם־הראשון און חוה, וועלכע האָבן געזינדיקט און זענען פֿאַרטריבן געוואָרן פֿונעם גן־עדן. דערנאָך ווערט דערציילט וועגן דעם, ווי נח און זײַן משפּחה, אַ קליינע צאָל יחידים, האָבן זיך געראַטעוועט אין אַ תּיבֿה פֿונעם מבול. די מעשׂיות פֿון די ייִדישע אָבֿות און אמהות, פֿון יעקבֿס קינדער, פֿון יוספֿס פֿאַרקויף און זײַנע פּאַסירונגען אין מצרים, זענען בעצם דערציילונגען וועגן יחידים.
לויט אַ באַקאַנטער פֿאַרשפּרייטער מיינונג, איז ייִדישקייט אַ טראַדיציע, וואָס שטעלט דעם אייבערשטן אינעם צענטער פֿון איר השקפֿה. אין דער אמתן, איז עס נישט אַזוי. ווי מיר האָבן דאָס שוין עטלעכע מאָל באַטראַכט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, ג־ט איז אַלץ און אַלץ איז ג־ט, ווי עס האָט געזאָגט דער בעל־שם־טובֿ. אַלץ, אַרײַנגערעכנט דעם מענטש, איז אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג. דער אייבערשטער איז דער עצם פֿונעם וועזן; ער איז איבעראַל, אָבער לאוו־דווקא אינעם צענטער.
דערצו, קאָן מען נישט דעם אייבערשטן באַטראַכטן ווי "ג־ט" אָן אַ מענטשלעכן קאָנטעקסט. ווי דער רמב״ם דריקט זיך אויס, קאָן מען נישט באַשרײַבן דעם באַשעפֿער אַפֿילו מיט אַזעלכע באַגריפֿן, ווי פּערזענלעכקייט, חכמה און אַפֿילו עקזיסטענץ. לגבי זיך אַליין, בלײַבט דאָס ג־טלעכע עצם פֿונעם וועזן אַן אַבסטראַקטער אַבסאָלוט. ווען מיר, מענטשן, קוקן זיך אַרײַן אינעם "שפּיגל" פֿונעם עצם־וועזן און זעען דאָרט אַן אָפּשפּיגלונג פֿון אונדז אַליין, קאָן די דאָזיקע אָפּשפּיגלונג אָנגערופֿן ווערן ג־ט. אין קבלה, ווערט דווקא דער אַנטפּלעקטער אַספּעקט פֿון ג־טלעכקייט, וועלכער קאָן נישט אָפּגעטיילט ווערן פֿון דער מענטשלעכער פּסיכאָלאָגיע און פֿונעם מענטשלעכן וועזן, אָנגערופֿן מיטן שם־השם.

Modern Jewish Literatures:
Intersections and Boundaries.
Ed. Sheila E. Jelen, Michael P. Kramer, L. Scott Lerner.
Philadelphia: University
of Pennsylvania Press, 2011.

וואָס איז ייִדישע ליטעראַטור? די דאָזיקע פֿראַגע שטייט אינעם צענטער פֿון די ייִדישע אינטעלעקטועלע וויכּוחים זינט דער השׂכּלה־תּקופֿה, אָבער קיין ענדגילטיקן ענטפֿער האָט מען אויף איר נאָך אַלץ ניט באַקומען. אין תּוך גענומען זײַנען דאָ דרײַ מינים ענטפֿערס: א) אַלע ווערק פֿון ייִדישע מחברים; ב) ווערק פֿון ייִדישע מחברים אויף ייִדישע טעמעס; ג) ווערק פֿון ייִדישע מחברים אויף ייִדישע טעמעס, וואָס זײַנען ספּעציעל געשאַפֿן פֿאַרן ייִדישן עולם. די עסטעטישע אָפּשאַצונגען שפּילן אין די דאָזיקע וויכּוחים כּסדר ניט קיין בולטע ראָלע.
אַן אַנדערער וויכטיקער ענין איז די שפּראַך, און דהײַנו, צי עס איז בכלל מעגלעך פֿאַר אַ ייִדישער ליטעראַטור צו עקזיסטירן אויף אַ ניט־ייִדישער שפּראַך. צי קאָן מען בכלל רעדן וועגן ענגליש־ייִדישער (אָדער אַמעריקאַניש־ייִדישער), רוסיש־ייִדישער אָדער דײַטשיש־ייִדישער ליטעראַטור? און וואָס טוט מען מיט ניט־ייִדישע מחברים, וואָס שרײַבן אויף אַ ייִדישער שפּראַך, ווי למשל די אַראַבער, וואָס שרײַבן אויף עבֿרית?
דאָס דאָזיקע בינטל פֿראַגעס ווערט אַרומגערעדט אין זעכצן פּרקים פֿונעם זאַמלבוך, וואָס איז אַנטשטאַנען פֿונעם יערלעכן סעמינאַר אין פּענסילוואַניע־אוניווערסיטעט אין 2004—2005. אינעם אַרײַנפֿיר דערקלערן די רעדאַקטאָרן, אַז אַנשטאָט צו זוכן פֿעסטע דעפֿיניציעס פֿונעם באַגריף "ייִדישע ליטעראַטור" באַטראַכט מען גאַנצע "קאָמפּלעקסן פֿון באַציִונגען". זיי האַלטן, אַז די מאָדערנע ייִדישע שרײַבערישע שעפֿערישקייט רוקט זיך אַהין און צוריק אַרום פֿעסטגעשטעלטע השׂגות און צווישן פֿעסטגעשטעלטע גרענעצן. זיי באַטראַכטן ייִדישע ליטעראַטור ווי אַ כּסדרדיקע אַנטוויקלונג, און ניט ווי אַ פֿעסטן צושטאַנד.