בײַ ר׳ געצל יאָשעס אין שטוב איז אַ גאַנצע מהומה, אַ טומל, אַ געפּילדער. עס איז אַרײַן אַ קאַץ אין שטוב.
נאַטירלעך וואָלט דערפֿון גאָר נישט געווען, ווען בײַ ר׳ געצל יאָשעס וואָלטן נישט געווען זעקס דערוואַקסענע טעכטער, איינע אונטער דער אַנדערער פֿון צוואַנציק יאָר ביז... נאָר דאָס זאָגט מען נישט אויס. בקיצור עס וואָלט דערפֿון גאָר נישט געווען, ווען...
ר׳ געצל יאָשעס איז פֿון די אַלטע באַלעבאַטים אין שטאָט. זײַן טאַטע האָט געשפּילט אַ גרויסע ראָלע, דער זיידע גאָר אַ גרויסע, און דער עלטער־זיידע — גאָר־גאָר אַ גרויסע. דעם עלטער־עלטער־זיידן געדענקט שוין די געשיכטע נישט. אייניקע זאָגן, אַז ער איז געווען פֿון די ערשטע חסידישע רביים, און אַנדערע האַלטן, אַז ער איז געווען גלאַט אַ פֿערד־גנבֿ. נאָר אַזוי ווײַט דאַרף מען נישט קריכן. עס איז גענוג, אַז דער עלטער־זיידע האָט געשפּילט גאָר־גאָר אַ גרויסע ראָלע, דער זיידע גאָר אַ גרויסע, און דער טאַטע, און אַזוי ווײַטער. ער, ר׳ געצל יאָשעס אַליין, האָט געהאַט אַ צוויי־שטאָקיק קרום הויז, אַ פֿעלקרעמל אָן פֿעל, אַ “שטאָט" אין שול — אין רעכטן מיזרח, אָבער דער עיקר, זעקס דערוואַקסענע מוידן, מיט וועלכע ער האָט זיך קונה־שם געווען אַ סך מער ווי דער עלטער־עלטער־זיידע, אויב יענער האָט געהאַט אין זיך אַפֿילו ביידע מעלות צוזאַמען.

אין דער גאָר לעצטער צײַט איז אויף אונדזער ליטעראַרישן מאַרק געוואָרן אַקטועל אַ מין חלאַת ר"ל, וואָס איך האָב קיין אַנדער נאָמען נישט פֿאַר איר ווי — ליטעראַרישע היפּאָכאָנדריע!
מען שרײַבט, און מען שרײַבט, און מען שרײַבט —
מען דרוקט, און מען דרוקט, און מען דרוקט —
און אַלע אויף איין קול:
— אינדז גײַע־מאָ־אינטאָ! (אויפֿן פּוילישן דיאַלעקט) און — מיר גייען אונטער (אויף ליטוויש).
וואָס גייט אונטער? ווער גייט אונטער? פֿון וואַנען נעמט זיך די פּאַניק?
איך ווייס נישט ווער עס איז געווען דער איניציאַטאָר און דער באַגײַסטערער פֿון דער מרה־שחורהדיקער אַרמיי.

זײַן ווײַב איז געווען אַ שיינע. פֿון איר פּנים האָט געשלאָגן אַ וואַרעמע ליכטיקייט, אירע אויגן האָבן געלויכטן, אירע הענט האָבן געהאַט אַ וואַרעמע פֿולקייט און יעדע באַוועגונג פֿון איר קערפּער האָט גערופֿן און גערייצט.
זי האָט געשמייכלט צו אַלע מענער, און ווען די מענער האָבן גערעדט מיט איר, זענען זיי געווען אומרויִק און נאַריש צעשמייכלט.
אָבער ער, איר מאַן, האָט זי פֿײַנט געהאַט. ער האָט פֿײַנט געהאַט די לויכטנדיקייט פֿון אירע אויגן. ער האָט פֿײַנט געהאַט דאָס שפּיל פֿון אירע ליניעס און די קערנדיקע פֿולקייט פֿון איר לײַב איז פֿאַר אים געווען ליידיק און הויל.

מיט פֿופֿציק יאָר צוריק, דעם 23סטן סעפּטעמבער 1962, האָט די צײַטונג "ניו-יאָרק טײַמס" אָפּגעמערקט מיט אַ נעקראָלאָג די פּטירה, אין עלטער פֿון 49 יאָר, פֿון דעם סאָוועטישן שרײַבער עמנואל קאַזאַקעוויטש. לייענען מיר אין דעם נעקראָלאָג, אַז קאַזאַקעוויטש איז געבוירן געוואָרן אין אוקראַיִנע, אָבער האָט אָפּגעלעבט אַ סך יאָרן אין ביראָבידזשאַן, וווּ ער האָט געאַרבעט און contributed articles״ some of them in Yiddish, to a ״Communist youth newspaper ("געשריבן אַרטיקלען, אייניקע פֿון זיי אויף ייִדיש, פֿאַר אַ קאָמוניסטישער יוגנט-צײַטונג"). דאָס איז, פֿאַרשטייט זיך, ניט ריכטיק (דער נעקראָלאָג איז כּולל נאָך אַ צאָל נאַרישקייטן), ווײַל קאַזאַקעוויטש איז קודם-כּל געווען אַ ייִדישער דיכטער, איינער פֿון די סאַמע הצלחהדיקע צווישן די יונגע סאָוועטישע ייִדישע פּען-מענטשן. זײַנע ווערק האָבן זיך געדרוקט ניט נאָר אין צײַטונגען, אָבער אויך אַרויס ווי ביכער. דער ביראָבידזשאַנער ייִדישער טעאַטער האָט אויך אויפֿגעפֿירט זײַן פּיעסע "מילך און האָניק". אין זײַן ליד "די ערד, וווּ איך בין גליקלעך" האָט ער געשריבן, אַז אין ביראָבידזשאַן האָט ער געזען ווי

מיר האָבן אַמאָל פֿאַרמאָגט אַ כאָפּטע טאַשנציִערס אויף יענער זײַט ים פֿאַרן חורבן. בלאַטע, קליינע און גרעסערע גנבֿים, אַזעלכע וואָס זײַנען באַפֿאַלן מענטשן אין מיטן גאַס, אין וועג און וווּ ס׳האָט זיך געמאַכט. הײַנט לעבט מען אין אַ פֿרײַער מדינה וווּ מ׳גנבֿעט אויטאָס, מ׳באַגנבֿעט בענק, מ׳כאַפּט אַרויס בײַטלען בײַ פֿאַרבײַגייער. יעדן טאָג הערט מען אַ נײַ שטיקל אַרבעט וואָס אַ סך מאָל ענדיקט עס זיך מיט אַ ביטערן סוף. שווינדל איז געוואָרן אונדזער טעגלעך ברויט אין דער גאָלדענער מדינה. בענק, וואָל־סטריט, געשעפֿטסלײַט, הויזבאַזיצער, פּראָפֿיטירער ווי מײַדאָף און אַנדערע גנבֿים, באַנדיטן און ספּעקולאַנטן. יעדעס מאָל וואָס איך הער אַ ייִדישן נאָמען פֿאַרבונדן מיט אַ שווינדל ווער איך פֿאַרציטערט. נאָך אַלעמען, מיר זײַנען פֿאָרט אַן אַתּה בחרתּנו־פֿאָלק, אַן אויסדערוויילטע אומה.

איין מאָל, אין אַ שיינעם פֿרימאָרגן, באַווײַזט זיך אין דער צײַטונג "מעשענער פֿײַפֿל" אַן אַרטיקל פֿון ד״ר זשיטלאָווסקי: “די פֿרוי אין דער דינאַמישער אַטמאָספֿער פֿון די שאַפֿונגס־כּוחות אין דער פֿעאָדאַלער עפּאָכע". דערבײַ ברענגט ער אַזאַ שטעלע: “יאָ, אַלס באַווײַז פֿאַר דער ריכטיקייט פֿאַר מײַן טעאָריע קען איך ברענגען אַ פֿראַזע פֿון באַרימטן פֿילאָסאָף און טיפֿן אַנאַליטיש־רעוואָלוציאָנערן דענקער שינצע, וועלכע לויטעט: “די פֿרוי איז דער צימעס פֿון דער נאַטור". דער דאָזיקער אַפֿאָריזם, וועלכן ער האָט געשריבן אויפֿן פֿערציקסטן יאָר פֿון זײַן שאַפֿן, האָט געקענט בלויז אַרויסדרינגען פֿון אַ טיף דורכגעטראַכטער פֿילאָסאָפֿישער אָנשויונג אַלס פּועל־יוצא פֿון אַ קאָסמישער אַלץ אַרומכאַפּנדיקער סיסטעם".

אַ גאַנצע נאַכט האָבן פֿאַנטאַסטישע ים־כוואַליעס מיך געהאַלטן געשפּאַנט. מיר שווימען צוזאַמען, איך און ער. דער ים ליגט פֿלאַך אָפּגעצויגן ווי אַ זײַדענע קאָלדרע איבער אַ פֿאַרבעטן בעט. איך שווים אויפֿן רוקן אָן שום אָנשטרענג. אים זע איך ניט. איך פֿיל זײַן נאָענטקייט אין ריטעם פֿון דער כוואַליע אין פּריוואַטן האַפֿן פֿון פֿרעמדן ים.
איבער אונדז אין בלויען שטח טשאַטעווען פֿייגל מיט שנאָבלען, ווי שווערדן. זיי פּאַטראָלירן דעם ים־ברעג. אויך איך האַלט אַן אויג אויפֿן האָריזאָנט, גלאַט אַזוי, פֿון געוווינהייט וועגן. פֿון ווײַטנס זע איך ווי דער ים בײַכלט זיך. די קאָלדרע הייבט זיך אונטער, רונדיקט זיך אויס, פֿון דעם בײַכל ווערט אַ באַרג, פֿון באַרג אַ וואַנט. די וואַנט וואַקסט ניט גלײַך, נאָר אויסגערונדיקט ווי אַ וועלבונג. זי הייבט זיך איבערן האָריזאָנט אַרויף צום הימל, בייגט זיך איבער זיך אַליין, אין אַ האַלב־רונדיקן קרײַז, ווי אַ קופּאָל. הינטער דעם קופּאָל איז דער ים אויסגעשעפּט. ווײַסע זעגלשיפֿן זיצן אויפֿן דנאָ. די פֿייגל מיט די שנאָבלען ווי שווערדן פֿאָכען מיט די פֿליגלען. איך וויל אַנטלויפֿן, נאָר איך זע ניט קיין ברעג. איך רײַט אויפֿן רוקן פֿון אַן אַנטקעגנדיקער כוואַליע. אויפֿן נאַקעטן ים־דעק וואַלגערן זיך סקעלעטן. איך הער זײַן קול איבערן רעש פֿון ים. איך שטרענג זיך אָן אים צו גרייכן — און פֿאַל, פֿאַל...

(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

ישׂראל צינבערג

זייער אינטערעסאַנט איז מיר אויך געווען צינבערג. צינבערג האָט אָנגעהויבן פֿון יענער תּקופֿה, וואָס איך האָב שוין פֿריִער פֿאַר [איר] געהאַט אַ האַרציקע באַציִונג: די גאָלדענע תּקופֿה ([ווי] מע האָט דעמאָלט גערופֿן) אין שפּאַניע, פֿון גבֿירול, פֿון יהודה הלוי מיט נאָך אַנדערע. ער האָט געהאַלטן די לעקציעס טאַקע אויף רוסיש, אָבער די טעקסטן פֿון די דאָזיקע אַלע לידער אָדער אַ סך ציטאַטן פֿון פֿאַרשיידענע ביכער פֿלעגט ער געבן אויף העברעיִש. ער פֿלעגט גלײַך איבערזעצן, אָדער ער פֿלעגט אַ מאָל בעטן עמעצן אַן אַנדערן פֿון די תּלמידים, וואָס ער האָט געוווּסט, אַז זיי פֿאַרשטייען, איבערצוזעצן. חוץ דעם האָט זיך מיט צינבערג אײַנגעשטעלט זייער אַ האַרציקע, נאָענטע פֿאַרבינדונג צוליב דעם, וואָס צינבערג האָט געוווינט אַן אָנדערטהאַלבן בלאָק אומגעפֿער פֿון דעם אָרט וווּ מיר האָבן געוווינט. אין דער צײַט, אין אָוונט, ווען ס׳איז ניט געווען וווּ צו גיין, אויך ניט צו גיין מיט אַ מיידל, אויך ניט צו גיין אין טעאַטער (אין טעאַטער בין איך דעמאָלט אַ סך געגאַנגען, דער עיקר נאָך דער רעוואָלוציע, פֿאַר דער רעוואָלוציע), פֿלעג איך זיך אַרײַנכאַפּן צו אים. צינבערג האָט עס ליב געהאַט, דאָס איז געווען פֿאַר אים אַ מין אָפּרו.

די שמאָלע שטיינטרעפּ, געשפּאָלטענע מיט אײַנגעפֿרעסענעם אַלטן שטויב, מיט אָפּגעטרעטענע טריטגריבער, האָבן זיך געדריידלט, ווי די רינגען פֿון אַ שלאַנג, אַראָפּ, אַראָפּ ווי אין דער פֿינצטערניש פֿון אָפּגרונט. בײַם אַראָפּנידערן אין קעלער האָט מען געמוזט נייגן דעם קאָפּ, אַז ער זאָל זיך נישט אָנשלאָגן אין דעם האַלב־קײַלעכדיקן, מיט פֿײַכטן שימל אָנגעוואַקסענעם ציגל־געוועלב, וואָס האָט, ווי אַ גרויסע שוואַרצע שיסל, איבערגעקערט מיטן מויל אַראָפּ, שווער געהויערט איבערן קעלער. צום ערשטן זענען די אויגן בלינד געוואָרן אין דער גראָער געדיכטעניש פֿונעם שטויב, וואָס האָט גענעפּלט אין דער לופֿטן ווי אַ וואָלקן אַש. פּעלצהאָר, געקרימטע שטיקלעך פֿאָדעם, ווי ווײַסע ווערים, זענען געשוווּמען אין אים. מען האָט געהערט אָפּגעהאַקטן, הייזעריקן הוסטן פֿון ליידיקע ברוסטן, ווי פֿון פּויקן, אין קײַכעדיקן אָטעם, ווי פֿון געוואָרגענע העלדזער.