Video Banner
‫פֿון רעדאַקציע

ישׂראל איז פֿאַרטאָן לעצטנס מיט דער סכּנה, וואָס קומט אַרויס פֿונעם פֿונדאַמענטאַליסטישן איראַן, אָדער ווי ס’האָט עס אָפּגעשאַצט דער פּרעמיער־מיניסטער בנימין נתניהו: אויפֿן ערשטן אָרט — איראַן, אויפֿן צווייטן אָרט — איראַן און אויפֿן דריטן אָרט — ווידער איראַן. עס ווײַזט זיך אָבער אַרויס, אַז נישט קיין קלענערע סכּנה רײַפֿט אויס דווקא אינעם לאַנד גופֿא; דאָס מאָל פֿון די אָרטיקע פֿונדאַמענטאַליסטן — פֿון די חרדים. ס’האָט זיך שוין אַפֿילו באַוויזן אויף די שפּאַלטן פֿון דער אָרטיקער פּרעסע אַ באַגריף — "חרדיזאַציע פֿונעם לאַנד", אויפֿן סמך פֿון איראַן.
אַז די ישׂראל־געזעלשאַפֿט איז צעשפּאָלטן, דאַרף מען ספּעציעל נישט דערקלערן; אָבער אַזוי זײַן צעריסן ווי די לעצטע צײַט, איז נאָך ביז אַהער נישט געווען. פֿון די אַלגעמיינע סאָציאַלע פּראָטעסטן, וואָס האָבן געבושעוועט דעם פֿאַרגאַנגענעם זומער און האַרבסט, איז דאָס לאַנד איצט אויפֿגעטרייסלט געוואָרן פֿון דעם אַזוי גערופֿענעם "קאַמף פֿאַר צניעות". פֿאַרשטייט זיך, אַז שולדיק אין דעם זײַנען די נשים. און אַזוי ווי ישׂראל איז אַ דעמאָקראַטיש לאַנד, ווערן דעם רבינס "אַסורות" געלייזט אויף אַ דעמאָקראַטישן אופֿן.


װעלט פֿון ייִדיש
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן

בײַ דער צוטיילונג פֿונעם "רובינליכט־פּריז", 2011, "לייוויק־הויז", תּל־אָבֿיבֿ. פֿון רעכטס: דניאל גלאַי, רבֿקה באַסמאַן בן־חיים, מישע לעוו, ישׂראל רודניצקי, מנחם קרן-קרץ.



אינעם פֿריִערדיקן נומער "פֿאָרווערטס" האָבן מיר באַגריסט דעם שרײַבער מישע לעוו, וועלכן ס׳איז צוגעטיילט געוואָרן דער "רובינליכט-פּרײַז", 2011. די וואָך באַגריסן מיר די אַנדערע צוויי געווינער פֿון דער אויסצייכענונג, די שרײַבערין חייקע ברוריה וויגאַנד און דעם פֿאָרשער מנחם קרן, און דרוקן אָפּ די מאָטיוון פֿון דער זשורי בײַם אויסקלײַבן די צוויי געווינער.



ד״ר מנחם קרן-קרץ (קראַץ)

ד״ר מנחם קרן איז הײַנט איינער פֿון די וויכטיקסטע פֿאָרשער אין געביט פֿון דער קולטור-געשיכטע בײַ ייִדן פֿון מאַרמאָרעש-סיגעט אין 20סטן יאָרהונדערט. אין יאָר 2009 האָט ער באַקומען זײַן צווייטן דאָקטאָראַט פֿון בר-אילן-אוניווערסיטעט, וועגן דער ייִדישער און העברעיִשער ליטעראַטור און פּרעסע, געשאַפֿן פֿון די מאַרמאָרעשער ייִדן זינט די 70ער יאָרן פֿון 19טן יאָרהונדערט ביז נאָך דער צווייטער וועלט-מלחמה.
דער חיבור פֿון ד״ר מנחם קרן-קרץ, אונטערן נאָמען: מרמורש סיגט: מרכז תרבות יהודי למרגלות הרי הקרפטים — תולדות ותרבות, שטעלט מיט זיך פֿאָר אַ מאָנומענטאַלע אַרבעט, באַזירט אויף ערודיציע, התמדה און איבערגעגעבנקייט צו חכמת-ייִדיש און יודאַיִסטישע וויסנשאַפֿטן בכלל.


ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (מישיגען)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"


קאַרינע אַרוטיונאָוואַ.

דער אַש פֿון דער רויטער בהמה.
מאָסקווע׃ "קאָליברי", 2011.

די עטנישע אָנגעהעריקייט פֿון דער שרײַבערין און קינסטלערין קאַרינע אַרוטיונאָוואַ לאָזט זיך ניט לײַכט דעפֿינירן. אַ טאָכטער פֿון אַן אַרמענישן פֿאָטער און אַ ייִדישער מוטער, איז זי אויפֿגעוואַקסן אין דער ייִדישער קיִעווער געגנט פּאָדאָל און אין 1994 איז אַרויסגעפֿאָרן קיין ישׂראל. שרײַבן שרײַבט זי אויף רוסיש, אָבער וווינען וווינט זי צווישן תּל–אָבֿיבֿ און קיִעוו, צוויי צענטערס פֿונעם רוסישן קולטורעלן "גלות". אירע ביכער גייען אַרויס אין מאָסקווע, אָבער אין אַרמעניע האַלט מען זי אויך פֿאַר אַן אייגענע.
"איך האַלט, אַז מיר האָט שטאַרק אָפּגעגליקט. כ׳האָב געהאַט דעם גוטן מזל געבוירן צו ווערן אין אַן אַרמעניש־ייִדישער משפּחה, אין אַ שטוב מיט אַ ריזיקער צאָל ביכער", זאָגט זי אין אַן אינטערוויו. און ווײַטער׃ "אין ישׂראל האָט זיך אַלץ אויסגעסדרט. עס האָט זיך ווידער איבערגעחזרט דער פּאָדאָל, וווּ יעדערער וויל וויסן, וואָס דער אַנדערער טוט. עס איז אַלעמען אַלץ אינטערעסאַנט. עטנישע פֿילאַרטיקייט איז דאָ אַ נאָרמע."


געזעלשאַפֿט

ליבי פּאָלאַק, איינע פֿון די באַקאַנטסטע פֿיגורן בײַ "חסידיש ייִדיש"

ווען די אינטערנעץ האָט ערשט אָנגעהויבן זיך צו פֿאַרשפּרייטן, האָבן די חסידים, וואָס האָבן עס געניצט, זיך אָפֿט פֿאַרענטפֿערט, אַז זיי טוען עס בלויז צוליב דער אַרבעט, און סײַ־ווי־סײַ, האָבן זיי באַקומען אַ היתּר אויף דעם.
הײַנט געפֿינען זיך אָבער אַ צאָל זײַטן אויף דער אינטערנעץ — סײַ בלאָגס, סײַ דורך "פֿייסבוק" — וואָס זענען געגרינדעט געוואָרן דורך חסידים אָדער געוועזענע חסידים, וווּ די "היימישע" פֿילן זיך פֿרײַ צו שמועסן וועגן פֿאַרשידענע ענינים, און אָפֿט מאָל, מיט הומאָר. איינע פֿון די זײַטן, וואָס געפֿינט זיך אויף דער סאָציאַלער נעץ "פֿייסבוק", הייסט "חסידיש ייִדיש", און איז ממש אַן אוצר פֿאַר די ליבהאָבער פֿונעם הײַנטיקן גערעדטן ייִדיש.
די גרינדערין פֿון "חסידיש ייִדיש" הייסט פֿרידע, אַ 26־יאָריקע פֿרוי, וואָס שטאַמט פֿון אַ סאַטמערער משפּחה. ווי זי שרײַבט אין איר אַרײַנפֿיר צו דער זײַט, וויל זי מאַכן אַ רשימה פֿון "די חסידישע ווערטער, וואָס זענען נישט קיין טייל פֿון ייִוו״אָ־ייִדיש". כּדי אויסצומײַדן די גרויסע צאָל ענגלישע ווערטער, וואָס ווערן הײַנט באַניצט אין דער גערעדטער חסידישער שפּראַך, באַגרענעצט זי די רשימה בלויז מיט יענע ווערטער, וואָס חסידים ניצן אויך אין די געדרוקטע טעקסטן, ווײַל אין די ביכער און צײַטונגען געפֿינען זיך אַ סך ווייניקער ענגלישע ווערטער.


ליטעראַטור
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"


אין מײַן בוך Yiddish in the Cold War ציטיר איך דעם מעמאָראַנדום, וועלכן עס האָט אין יוני 1971 אָנגעשריבן דער רעדאַקטאָר פֿון דער ניו-יאָרקער קאָמוניסטישער צײַטונג "מאָרגן-פֿרײַהייט" פּסח נאָוויק. אין פֿעברואַר 1972 וועט מען אים אויסשליסן פֿון דער אַמעריקאַנער קאָמוניסטישער פּאַרטיי, ווײַל נאָוויקס "נאַציאָנאַליזם" האָט ניט געפּאַסט דער פּאַרטיי-פֿירערשאַפֿט. צו יענער צײַט איז "מאָרגן-פֿרײַהייט" שוין געווען אַ קריטיקער פֿון סאָוועטן-פֿאַרבאַנד, בפֿרט פֿון זײַן פּאָליטיק לגבי ישׂראל. אָט וואָס נאָוויק האָט דעמאָלט געשריבן (איך זעץ עס איבער פֿון ענגליש — דער שפּראַך פֿון דעם מעמאָראַנדום, אַדרעסירט צו די אַמעריקאַנער קאָמוניסטישע פֿירער):
"אין אויגוסט און סעפּטעמבער 1929 האָט ׳מאָרגן-פֿרײַהייט׳ צוזאַמען מיט פּראָגרעסיווע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס זיך געפֿונען אין אַ קריזיס אין שײַכות מיט די דעמאָלטיקע אומרוען אין פּאַלעסטינע. מיר האָבן זיך ביטער צונויפֿגעשטויסן מיט דער ייִדישער געזעלשאַפֿטלעכקייט. […] מיר האָבן טײַער באַצאָלט פֿאַר אונדזער פּאָזיציע, פֿאַרלוירן זייער אַ סך אונדזערע לייענער און אָפּגעשוואַכט אונדזער אָנשפּאַר אין די מאַסן."


פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין דער פֿאָריקער פּרשה האָבן מיר געלייענט וועגן דעם סיכסוך צווישן יוספֿן און זײַנע ברידער, וועלכע האָבן אים געוואָלט, צו ערשט, דערהרגענען, אָבער באַשלאָסן צו פֿאַרקויפֿן אים ווי אַ שקלאַף קיין מצרים.
ווען יוסף האָט געאַרבעט ווי אַ באַדינער בײַ אַן אָרטיקן אַריסטאָקראַט, פּוטיפֿר, האָט פּוטיפֿרס ווײַב געוואָלט האָבן אַן אינטימע פֿאַרבינדונג מיט יוספֿן. ווען יוסף איז אַנטלאָפֿן פֿון איר, האָט זי פֿאַלש אָנגעקלאָגט, אַז דער באַדינער האָט זי געפּרוּווט, כּלומרשט, צו פֿאַרגוואַלדיקן.
אין תּפֿיסה, וווּ מע האָט אײַנגעזעצט יוספֿן, האָט ער געוויזן זײַן נבֿיאישן כּוח פּותר צו זײַן די חלומות. מיט צוויי יאָר שפּעטער, האָט דער פּרעה דערזען אַ מאָדנעם חלום, אין וועלכן ער איז געשטאַנען בײַם טײַך ניל, און עס זענען פֿונעם וואַסער אַרויסגעקומען זיבן פֿעטע קי, און דערנאָך זיבן דאַרע קי; די דאַרע האָבן אײַנגעשלונגען די פֿעטע. שפּעטער, האָט דער קיניג דערזען נאָך אַ חלום, וווּ זיבן אָפּגעשלאָגענע זאַנגען האָבן אײַנגעשלונגען זיבן געראָטענע.