( אַ ספּעציעלער אינטערוויו מיט עליק אלחנן, פֿון דער שיף "עסטעל" קיין עזה )

איין מאָל אַ טאָג דורך אַ סאַטעליט האָבן די פּאַסאַזשירן פֿון דער שיף "עסטעל" (Estelle), וואָס געפֿינט זיך די טעג ערגעץ וווּ אינעם מיטללענדישן ים אויפֿן וועג קיין עזה, אַ צוטריט צו דער אינטערנעץ. אַזוי, דורכן דורכשרײַבן זיך, איז געפֿירט געוואָרן מײַן געשפּרעך מיט עליק אלחנן. עליק איז אַ שלום-אַקטיוויסט אין ישׂראל, און דערצו קען ער ייִדיש פֿון זײַנע ייִדיש־לימודים. האָבן מיר אויסגעניצט די דאָזיקע געלעגנהייט און געמאַכט דעם ספּעציעלן אינטערוויו.

וואָס איז דער ציל פֿון אײַער מיסיע?
מיר פֿירן מיט זיך הומאַניטאַרע פּראָדוקטן וואָס פֿעלן אויס אין עזה, אָבער אונדזער ממשותדיקער ציל איז אויסצודריקן סאָלידאַריטעט מיט דעם פּאַלעסטינער פֿאָלק און צו פּראָטעסטירן קעגן דער אומגערעכטער באַלאַגערונג פֿון עזה — 1.5 מיליאָן מענער, ווײַבער און קינדער — שוין זעקס יאָר.

וויפֿל מענטשן געפֿינען זיך אויף דער שיף? פֿון וואַנען קומען זיי?
מיר זײַנען אַ פֿאַרשיידנאַרטיקע כאַליאַסטרע פֿון צווישן 10 און 100 מענטשן (פֿון סקאַנדינאַוויע, שפּאַניע, ישׂראל, קאַנאַדע, איטאַליע, גריכנלאַנד, פֿינלאַנד און נאָך אַזעלכע לענדער). אויסער די אַקטיוויסטן, די זשורנאַליסטן און די פּאַרלאַמענט-מיטגלידער, האָבן מיר נאָך די מאַטראָסן. זיי זענען די אמתע למד-וואָווניקעס! פּראָפֿעסיאָנעלע מאַטראָסן וואָס טוען זייער אַרבעט פֿרײַוויליק, אויס ליבע און פֿאַר שלום; דערצו נאָך אונטער אַ געפֿאַר. פֿאַר מיר איז עס אַ כּבֿוד צו זײַן צוזאַמען מיט זיי.

אין 1831 האָט אַ ווילנער ייִד מיטן נאָמען שאול פּעריל געעפֿנט אַ פּריוואַטע שול פֿאַר מיידלעך, וואָס איז, מסתּמא, געווען דער ערשטער אַנשטאַלט פֿון אַזאַ מין אין רוסלאַנד. דאָס איז געוואָרן אַן אָנהייב פֿון אַ נײַער תּקופֿה אין דער ייִדישער דערציִונג, און אין משך פֿון די קומענדיקע פֿופֿציק יאָר זײַנען אין דעם רוסיש־ייִדישן תּחום־המושבֿ אויפֿגעקומען הונדערטער פּריוואַטע שולן פֿאַר מיידלעך, מערסטנס פֿון דער ערשטער מדרגה. די דאָזיקע שולן האָבן דערצויגן צענדליקער טויזנטער תּלמידות, וועלכע האָבן שפּעטער געהאַט אייגענע משפּחות מיט קינדער. דער מאַמעס דערציִונג האָט שטאַרק משפּיע געווען אויף דעם וועלטבאַנעם פֿונעם נײַעם דור פֿון רוסישע ייִדן.
עד־היום באַהאַנדלט די געשיכטע פֿון דער ייִדישער דערציִונג, כּמעט אויסשליסלעך, דעם מענערישן געשלעכט. עס זײַנען דאָ הונדערטער זכרונות אויף פֿאַרשידענע שפּראַכן וועגן חדר און ישיבֿה, און צענדליקער היסטאָרישע פֿאָרשונגען באַהאַנדלען פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון דער דאָזיקער טעמע. אין משך פֿון הונדערטער יאָרן פֿירט די ייִדישע פּרעסע הייסע וויכּוחים וועגן די צילן, מעטאָדן און אינהאַלט פֿון דער ייִדישער דערציִונג. אָבער ביזן 20סטן יאָרהונדערט איז די רייד געגאַנגען קודם־כּל וועגן ייִנגלעך.
דאָס בוך פֿון עליאַנאַ אַדלער מאַכט אַ רעקאָנסטרוקציע פֿונעם פֿאַרגעסענעם בלאַט פֿון דער ייִדישער קולטור־גישיכטע. דער יסוד פֿון איר אַרבעט זײַנען הונדערטער פֿאַרשידנאַרטיקע דאָקומענטן, וואָס האָבן זיך אָפּגעהיט אין צענטראַלע און פּראָווינציעלע אַרכיוון פֿון דער אַמאָליקער רוסישער אימפּעריע׃ בקשות, באַריכטן, סטאַטיסטישע ידיעות, לערן־פּלענער. יעדעס שטיקל אינפֿאָרמאַציע דינט ווי אַ קליינער פּרט אינעם גרויסן אַלגעמיינעם בילד, וואָס ווערט אַלץ ברייטער און טיפֿער מיט יעדן קאַפּיטל.

אין ספֿרי־חסידות ווערט אַבֿרהם־אָבֿינו אָפֿט פֿאַרגליכן מיט נחן. נח ווערט באַטראַכט ווי אַ "צדיק אין פּעלץ" — אַ הייליקער מענטש, וועלכער האָט זיך געזאָרגט וועגן זײַן דור, אָבער האָט נישט געטאָן גענוג, כּדי צו ראַטעווען די מענטשהייט פֿונעם מבול. להיפּוך, האָט אַבֿרהם־אָבֿינו, ווי אַ חסידישער צדיק, זיך כּסדר געדרייט מיט פּשוטע מענטשן, כּדי צו פֿאַרשפּרייטן זײַן אמונה צווישן זיי, און אַ סך געוואַנדערט איבער דער וועלט, זוכנדיק נײַע תּלמידים.
די הײַנטיקע פּרשה הייבט זיך אָן ווי אַ המשך פֿון דער מעשׂה וועגן אַבֿרהמס ווידערשטאַנד קעגן דעם בייזן מלך נמרוד. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז די מעשׂה גופֿא איז אינעם חומש נישטאָ; די חז״ל גיבן איבער, אַז נמרוד האָט געהייסן צו פֿאַרברענען אַבֿרהמען אין אַ קאַלך־אויוון — דערפֿאַר, וואָס ער האָט זיך אָפּגעזאָגט צו דינען אים ווי אַן אָפּגאָט. ס׳איז געשען אַ נס, און דאָס פֿײַער האָט נישט געשאַט אַבֿרהמען. דער באַשעפֿער האָט אים אָבער אָנגעזאָגט צו פֿאַרלאָזן זײַן היימלאַנד און צו לאָזן זיך וואַנדערן דאָרט, וווּהין די ג־טלעכע השגחה וועט אים פֿירן.
ס׳איז מערקווערדיק, אַז די געשיכטע פֿונעם ייִדישן פֿאָלק האָט זיך פֿאַקטיש אָנגעהויבן פֿון אַן אויפֿשטאַנד קעגן אימפּעריאַליזם. על־פּי־חז״ל, האָט נמרוד געפּרוווּט צו שאַפֿן די ערשטע וועלט־אימפּעריע אין דער וועלט. צוליב דעם האָט ער געפּרוּווט אויפֿצושטעלן אַ טורעם ביזן הימל — ווי אַ סימן פֿון זײַן מאַכט. זײַן פּלאַן איז אָבער נישט געלונגען; אַדרבה, די פֿאַראייניקטע מענטשהייט איז צעשפּליטערט געוואָרן, ווי אַ רעזולטאַט פֿון דער אימפּעריע־בויערײַ, אויף צעקריגטע פֿעלקער, וועלכע האָבן מער נישט געקאָנט פֿאַרשטיין איינער דעם צווייטן. מע קאָן זאָגן, אַז די קריגערײַ צווישן פֿאַרשיידענע גרופּעס מענטשן איז געווען אַ רעזולטאַט פֿון דעם, וואָס אַנשטאָט דעם ברידערלעכן "האָריזאָנטאַלן" אַחדות, האָט דער בייזער קיניג געפּוווּט זיי צו "גלאָבאַליזירן" דורכן ווערטיקאַלן טורעם פֿון זײַן מאַכט.