- English Forward
- Archive אַרכיוו
-
Multimedia
מולטימעדעאַ
- ווידעאָ־קאַנאַל Forverts Video Channel
- „פֿאָרווערטס‟־קול Forverts Voice
- ירושלים, ישׂראל Jerusalem, Israel
- פּאַריז, פֿראַנקרײַך Paris, France
- וואַרשע, פּוילן Warsaw, Poland
- מאָסקווע, רוסלאַנד Moscow, Russia
- בוענאָס־אײַרעס, אַרגענטינע Buenos-Aires, Argentina
- מעלבורן, אויסטראַליע Melbourne, Australia
- לאָס־אַנדזשעלעס, פֿ״ש Los Angeles, US
- אַרכיוו פֿון „פֿאָרווערטס‟־שעה Archive of the Forward Hour
- Store קראָם
-
Blogs
בלאָגס
- פֿרעגט אַן עצה בײַ ד״ר בערגער Dr. Berger Answers Your Health Questions
- דורך ריקיס אויגן Through Riki's Eyes
- ווײַטער Vayter
- נײַעס פֿאַר בני־בית No Place Like Home
- אידיש מיט אן „א‟ Yiddish with an Aleph
- טאָג בײַ טאָג (ייִדיש־קאַלענדאַר) Day by Day (Yiddish Calendar)
- שיין בייקער אין שיין־שאָו Shane Baker in The Sheyn Show
- עונג־שבת Oyneg Shabes
- פּענשאַפֿט Penshaft
- ראָש־חודש מיט ר׳ ליפּא Rosh Chodesh With Reb Lipa
- אוצרות פֿון „פֿאָרווערטס”־אַרכיוו Treasures From the Forverts' Archive
- פֿאַרגעסן און ווידער געדרוקט Forgotten, and Now - Republished
- ייִדישע שרײַבער דערציילן Yiddish Writers Speak
-
Sections
אָפּטיילן
- עדיטאָריאַל Editorial
- ישׂראל, מיטל־מיזרח Israel, Middle East
- פּאָליטיק Politics
- מענטשן און געשעענישן Feature Stories
- פּובליציסטיק Opinion
- קהילה Community
- ייִדיש־וועלט Yiddish World
- אַנטיסעמיטיזם Anti-Semitism
- רוחניות Spirituality
- געשיכטע History
- ליטעראַטור Literature
- קונסט און קולטור Arts & Culture
- אין אָנדענק In Memory
- טשיקאַוועסן Out of the Ordinary
- Home אַהיים
|
וועבערמאַן איז אַרעסטירט געוואָרן אין פֿעברואַר 2011, נאָך דעם ווי דאָס מיידל האָט דערציילט, אַז ער איז געווען איר טעראַפּעווט און האָט איר געצוווּנגען, בעת דער קאָנסולטיר־סעסיע, צו טאָן סעקסועלע מעשׂים מיט אים. אָנגעהויבן האָט זיך עס, ווען זי איז געווען 12 יאָר אַלט. לויט געוויסע קוואַלן, האָט וועבערמאַן אויך באַלעסטיקט אַנדערע סאַטמערער מיידלעך בעת זײַן כּלומרשטיקער טעראַפּיע. זינט זײַן אַרעסט, האָט די סאַטמערער קהילה, אונטער דער פֿירערשאַפֿט פֿונעם רבין, זלמן־לייב טייטלבוים, געשטיצט פּעדאָפֿילן, טענהנדיק, אַז ער איז אומשולדיק. אַ וואַקסנדיקע צאָל מענטשן, סײַ פֿון דער חסידישער וועלט, סײַ פֿון נישט־חסידישע קרײַזן, האָבן שוין עפֿנטלעך אויסגעדריקט זייער פּראָטעסט קעגן דער סאַטמערער פֿאַרטיידיקונג פֿון וועבערמאַן, און פֿאַראַכטאָגן זונטיק האָט אַ גרופּע דעמאָנסטרירט פֿאַר אַ הויז אין פֿלעטבוש, וווּ עס איז פֿאָרגעקומען אַ בענעפֿיט לטובֿת דער סאַטמערער קהילה. די גאַסטגעבער, שימי לאַקס און זײַן פֿרוי, זענען ברייטהאַרציקע שטיצער פֿון די סאַטמערער געזעלשאַפֿטן, הגם זיי זענען אַליין נישט קיין חסידים. כאָטש דער בענעפֿיט איז נישט געווען ספּעציפֿיש צו העלפֿן וועבערמאַן, האָט דער אָרגאַניזירער פֿון דער דעמאָנסטראַציע, ירחמיאל לאָפּין — דער גרינדער פֿון Frum Follies, אַ בלאָג וואָס קריטיקירט שאַרף די סאַטמערער שטיצע פֿון וועבערמאַן — דערקלערט, אַז דאָס איז געווען אַ גוטע געלעגנהייט צו לאָזן די מנדבֿים וויסן, אַז די סאַטמערער קהילה פֿאַרטיידיקט די סעקסועלע באַלעסטיקער פֿון קינדער; בפֿרט, אַז דער ערן־גאַסט פֿונעם בענעפֿיט איז געווען נישט ווייניקער ווי דער רבי, זלמן־לייב טייטלבוים, אַליין. אפֿשר מיינט איר, אַז אַרויסרופֿן עמעצן אויף אַ דועל איז ניט לויטן אַמעריקאַנער נוסח, אַז אונדזער מלוכה שטיצט זיך נאָר אויף געזעצן, ניט אויף געוואַלד־מעשׂים, קען איך אײַך ברענגען אַ משל פֿון אונדזערע “גרינדער־פֿאָטערס", וואָס האָבן געשאַפֿן די רעפּובליק: אונדזער ערשטער פֿינאַנץ־מיניסטער, אַלעקסאַנדער האַמילטאָן, איז אומגעקומען אין אַ דועל מיטן וויצע־פּרעזידענט אַראָן בור אין 1804. אַפֿילו דער “גרויסער באַפֿרײַער", אייברעהעם לינקאָלן, איז געגאַנגען אויף אַ דועל אין 1842, נאָר צום גליק, האָט זיך אַלץ פֿאַרענדיקט אָן קרבנות. אַמעריקע שטאָלצירט מיט אַ לאַנגער טראַדיציע פֿון פֿירער און גענגסטערס וואָס שיסן כּסדר איינער אויפֿן צווייטן אין משך פֿון הונדערטער יאָרן. ס׳איז דען דאָ נאָך אַזאַ לאַנד, וווּ דאָס רעכט צו טראָגן געווער ווערט באַשטעטיקט אין דער קאָנסטיטוציע? דווקא מיט דעם פּונקט זײַנען ביידע פּרעזידענט־קאַנדידאַטן — אָבאַמאַ און ראָמני — מסכּים. ( אַ ספּעציעלער אינטערוויו מיט עליק אלחנן, פֿון דער שיף "עסטעל" קיין עזה ) איין מאָל אַ טאָג דורך אַ סאַטעליט האָבן די פּאַסאַזשירן פֿון דער שיף "עסטעל" (Estelle), וואָס געפֿינט זיך די טעג ערגעץ וווּ אינעם מיטללענדישן ים אויפֿן וועג קיין עזה, אַ צוטריט צו דער אינטערנעץ. אַזוי, דורכן דורכשרײַבן זיך, איז געפֿירט געוואָרן מײַן געשפּרעך מיט עליק אלחנן. עליק איז אַ שלום-אַקטיוויסט אין ישׂראל, און דערצו קען ער ייִדיש פֿון זײַנע ייִדיש־לימודים. האָבן מיר אויסגעניצט די דאָזיקע געלעגנהייט און געמאַכט דעם ספּעציעלן אינטערוויו. וואָס איז דער ציל פֿון אײַער מיסיע? וויפֿל מענטשן געפֿינען זיך אויף דער שיף? פֿון וואַנען קומען זיי? The Education of Jewish Girls in Tsarist Russia. Detroit: Wayne State University Press, 2011. אין 1831 האָט אַ ווילנער ייִד מיטן נאָמען שאול פּעריל געעפֿנט אַ פּריוואַטע שול פֿאַר מיידלעך, וואָס איז, מסתּמא, געווען דער ערשטער אַנשטאַלט פֿון אַזאַ מין אין רוסלאַנד. דאָס איז געוואָרן אַן אָנהייב פֿון אַ נײַער תּקופֿה אין דער ייִדישער דערציִונג, און אין משך פֿון די קומענדיקע פֿופֿציק יאָר זײַנען אין דעם רוסיש־ייִדישן תּחום־המושבֿ אויפֿגעקומען הונדערטער פּריוואַטע שולן פֿאַר מיידלעך, מערסטנס פֿון דער ערשטער מדרגה. די דאָזיקע שולן האָבן דערצויגן צענדליקער טויזנטער תּלמידות, וועלכע האָבן שפּעטער געהאַט אייגענע משפּחות מיט קינדער. דער מאַמעס דערציִונג האָט שטאַרק משפּיע געווען אויף דעם וועלטבאַנעם פֿונעם נײַעם דור פֿון רוסישע ייִדן. פֿון סאַמע אָנהייב האָב איך עס פֿאַרטײַטשט ווי זײַן (און, אַגבֿ, גאָר ניט אוניקאַל “זײַן") רעאַקציע אויף דער גוואַלדיקער סאָציאַלער און קולטורעלער איזאָלירטקייט, וואָס ער (און — נאָך אַ מאָל — ניט נאָר ער אַליין) האָט געפֿילט אין אַמעריקע. אַזעלכע ווי אָפּאַטאָשו האָבן זיך געקאָכט אין די אייגענע — אידעאָלאָגיש־צעברעקלטע און גאַנץ אָפּגעריסענע פֿון זייערע לייענער — אינטעלעקטועלע קרײַזן. און די דאָזיקע קרײַזן זייערע האָבן ווייניק, צי גאָרנישט, געהאַט צו טאָן מיטן ענגליש-רעדנדיקן הויפּטשטראָם. דער מצבֿ איז געווען, און נאָך מער אויסגעזען, אַנדערש אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד, וווּ טויזנטער קינדער האָבן זיך געלערנט אין ייִדישע טאָגשולן, און דער ייִדישער שרײַבער, בפֿרט אַזאַ ווי אַפּאַטאָשוס חבֿר פּרץ מאַרקיש, האָט געהערט אויך צו אַלגעמיינע קולטורעלע קרײַזן. איך בין געווען צופֿרידן צו געפֿינען אַן ענלעכן “דיאַגנאָז" אין אַן אַרטיקל פֿון דעם זשורנאַליסט (געשריבן אויף רוסיש, ייִדיש און העברעיִש) ישעיהו קלינאָוו, וואָס איז געווען אַן אָנגעזעענע פֿיגור אין דער ייִדישער פּרעסע-וועלט, ביז 1933 אין בערלין, דערנאָך אין ארץ-ישׂראל. טאָמער עמעצער זוכט אַ קלוגן אַנאַליז פֿון פּראָ-סאָוועטישקייט פֿון אַזעלכע שרײַבער ווי יוסף אָפּאַטאָשו און דוד בערגעלסאָן, לייענט קלינאָווס “פֿאַר וואָס גייען זיי אַוועק?" אין דעם ניו-יאָרקער זשורנאַל “דער ייִדישער קעמפֿער", דעם 16טן נאָוועמבער 1934. אין ספֿרי־חסידות ווערט אַבֿרהם־אָבֿינו אָפֿט פֿאַרגליכן מיט נחן. נח ווערט באַטראַכט ווי אַ "צדיק אין פּעלץ" — אַ הייליקער מענטש, וועלכער האָט זיך געזאָרגט וועגן זײַן דור, אָבער האָט נישט געטאָן גענוג, כּדי צו ראַטעווען די מענטשהייט פֿונעם מבול. להיפּוך, האָט אַבֿרהם־אָבֿינו, ווי אַ חסידישער צדיק, זיך כּסדר געדרייט מיט פּשוטע מענטשן, כּדי צו פֿאַרשפּרייטן זײַן אמונה צווישן זיי, און אַ סך געוואַנדערט איבער דער וועלט, זוכנדיק נײַע תּלמידים. די הויפּט־אָרגאַניזירער פֿון דער דײַטשער אונטערנעמונג, די פּראָפֿעסאָרן מאַריאַן אַפּטרוט און שמעון נויבערג, צוזאַמען מיט די פּראָפֿעסאָרן אפֿרת גל־עד און ראָלאַנד גרושקאַ, לערערס אין דײַטשע אוניווערסיטעטן, האָבן רעדאַקטירט און אַרויסגעגעבן די זאַמלונג פֿון 650 זײַטן. דער פֿאַקט וואָס דײַטשלאַנד איז געוואָרן אַ צענטער, אויב נישט דער צענטער, פֿון ייִדישיסטיק הײַנט, איז שוין לאַנג אַ פֿאַקט, און נישט קיין נײַעס. דער דײַטשער סימפּאָזיום איז די איינציקע יערלעכע אַקאַדעמישע ייִדיש־קאָנפֿערענץ אויף דער וועלט. אינעם גאַנצן באַנד באַמיט מען זיך אָפּצודרוקן די ייִדישע טעקסטן אויף ייִדיש מיט ייִדישע אותיות, און עס קומט די אַרויסגעבער אַ יישר־כּוח, וואָס זיי האָבן דאָס געהאַלטן פֿאַר וויכטיק. דער באַניץ פֿונעם וואָרט "הײַנט" אינעם טיטל פֿון אַ ווערק אָדער רעקאָרדירונג (אין די 1950ער און 1960ער יאָרן האָבן עטלעכע פּלאַטעס פֿון דזשעז־מוזיק געהייסן "דזשעז, הײַנט!") טראָגט מיט זיך אַלע מאָל אַ סכּנה, ווײַל ביז דאָס בוך אָדער פּלאַטע ווערט אַרויסגעגעבן איז דער "הײַנט" שוין "נעכטן". צי וועט מען אין 25 יאָר אַרום צוריקקוקן אויף דעם באַנד און באַטראַכטן די אויסגאַבע ווי אַן עכטע אָפּשפּיגלונג פֿון דער ייִדישער אַקאַדעמישער וועלט אין 2012? אין דער כּשרקייט פֿון אַ שיקסע האָב איך זיך איבערצײַגט נאָך אין די יונגע יאָרן, ווען כ׳פֿלעג קומען אין דאָרף אַרײַן, וווּ ס׳האָבן געוווינט מײַן מומע און פֿעטער, די איינציקע ייִדישע משפּחה אין דעם שיינעם מאָלדאַווישן דאָרף קאָסטעשט. דאָ זײַנען אַדורך מײַנע קינדער־יאָרן... אירע בריסטלעך ניט־צײַטיקע פּירות, ווינטער, מיט תּפֿילין באַקרוינטער אין יעדן קלאַס און אויף יעדער לעקציע וועגן דער ייִדישער דיאַלעקטאָלאָגיע דערמאָנט דער לערער, צי דער רעדנער, אַז ייִדיש האָט דרײַ עקוויוואַלענטן פֿאַרן ענגלישן (לייען: אַמעריקאַנישן) store: "קראָם", "קלייט" און "געוועלב". נישט אומזיסט האָט די באַקאַנטע לערערקע און רעדאַקטאָרשע שבֿע צוקער אַ מאָל קאַטאָוועסדיק אַ זאָג געטאָן, אַז "אַדוואי קענען מיר ייִדיש בעסער פֿון אונדזערע באָבעס און זיידעס. אָט האָבן זיי געהאַט בלויז צו איין וואָרט פֿאַר store, בשעת מיר אַלע קענען גאַנצע דרײַ: קראָם, קלייט, געוועלב". די מוזיקאַלישע איין־פּערזאָניקע פֿאָרשטעלונג הייבט זיך אָן מיט מאַרטין לוטער קינגס רעדע וווּ ער האָט געפּריידיקט גלײַכהייט פֿאַר זײַנע ברידער און שוועסטער, וועלכע קומען אַרויס פֿון שקלאַפֿערײַ, מיט דעם לאָזונג: "איך האָב אַ חלום!" (I have a dream). גלײַך נאָך דער רעקאָרדירטער רעדע, פֿאַלט דער רעפֿלעקטאָר אויף אַ זינגערין, אָנגעטאָן אין אַ פּאָר, וואָס מען רופֿט דאָ־הי "דזשינס"־הויזן, מיט אַ שוואַרץ העמדל, מיט אַ צעפּלאָשעטן קאָפּ האָר, וואָס מען רופֿט דאָ אָן "אַפֿראָ." די חבֿרהמאַנטע הייבט אָן מיט כּל־נדרי, אויסטײַטשנדיק עס מיט דזשעז, און באַלד גייט זי אַריבער צו אַ ליד וואָס האָט צו טאָן מיט "געפּרעגלטע הון און לאַטקעס," און ווען זי ענדיקט, דערוויסט מען זיך ערשט, אַז זי איז די טאָכטער פֿונעם גאָר באַרימטן אַקטיאָר־פֿאַרווײַלער און מאָנאָלאָגיסט — ריטשאַרד פּרײַער. כ׳ווייס נישט וויפֿל פֿון אײַך געדענקען דעם קאָמיקער. איך געדענק אים גוט, ווײַל ער איז אויפֿגעטראָטן אין די זעכציקער יאָרן אויף דער טעלעוויזיע. גאָר אַ באַגאַבטער קאָמעדיאַנט געווען, פֿול מיט טאַלאַנט, קאָמיזם און פֿאַרווײַלונג. איך דערמאָן זיך אויך די ביטערע בשׂורה, אַז דער חבֿרהמאַן, דער לץ, האָט זיך אונטערגעצונדן וועלנדיק באַגיין זעלבסטמאָרד. די זאַך איז אים אָבער נישט געלונגען, אָבער קיין שטיק געזונט איז אים דערפֿון אויך נישט צוגעקומען. אינעם נאָכוואָרט צו דעם ערשטן נומער "זאַמלביכער" האָבן די רעדאַקטאָרן אַזוי דערקלערט די קאָנצעפּציע פֿון זייער פּראָיעקט׃ "דער ייִדישער לייענער איז פֿאַראַן. איבער גאָרער וועלט איז ער דאָ, אַזוי ווי די ליטעראַטור אונדזערע איז אַ ליטעראַטור פֿון דער גאָרער וועלט." אַזוי אַרום איז דער באַגריף פֿון אַלוועלטלעכקייט פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור געוואָרן דער ערשטער פּרינציפּ פֿון דער נײַער אויסגאַבע. אָפּאַטאָשו און לייוויק האָבן בדעה געהאַט צו בויען אַ ליטעראַרישע טריבונע, "וווּ ייִדישע שרײַבער, אָן אונטערשיד פֿון וווינאָרט, זאָלן אונטער איין דאַך קענען געפֿינען פּלאַץ פֿאַר גרעסערע אַרבעטן, און וווּ נײַע אויפֿקומענדיקע טאַלאַנטן זאָלן קענען אין מער רחבֿות מאַניפֿעסטירן זייערע כּוחות". ספּעציעל האָבן זיי אויסגעדריקט אַ וווּנטש, "אַז אין די זאַמלביכער זאָלן זיך אויך באַטייליקן די ייִדישע שרײַבער פֿון ראַטנפֿאַרבאַנד, כּדי ס׳זאָל אָפּגעשאַפֿט ווערן די מחיצה, וואָס צעטיילט אונדזער ליטעראַטור." דער צווייטער פּרינציפּ האָט באַשטימט די אידעיִשע ריכטונג פֿון דער אונטערנעמונג׃ "צו קאָנצענטרירן די שרײַבער, וואָס האָבן אַ פּאָזיטיווע באַציִונג צום מענטשן און צום גאַנצן אַרום. אַ באַציִונג, וואָס דריקט זיך אויס אין ליבע צום רעוואָלוציאָנערן סאָציאַליסטישן אײַנשטעל." דער ייִדישער קאָמפּאָנענט פֿון זייער פּראָגראַם האָבן זיי באַצייכנט ווי "המשך"; דאָס הייסט, די אָנגעהעריקייט צו דעם "אַלטן און טראַגישן פֿאָלק". אָבער דאָס האָט ניט געהייסן אַן אָפּגעריסנקייט פֿון דער גרויסער וועלט׃ "דאָס ייִדישע אין אונדז איז — די גרויסע וועלט אין אונדז." די פֿאָלקספּאַרטיי דעמאָלט, [ווי] איינע פֿון די ערשטע דרייענישן, נאָך איידער ס’איז אַרויס דאָס געזעץ וואָס האָט אָפּגעשאַפֿט אַלע ייִדישע געזעצן, האָט די גרופּע מיט וועלכער איך האָב זיך באַקאָנט אויפֿן ריגער פּראָספּעקט, צוזאַמען מיט דובנאָוו און מיט זײַן גרופּע, באַנײַט די פֿאָלקספּאַרטיי. זיי האָבן געשאַפֿן פֿאַקטיש די פֿאָלקספּאַרטיי אין מאַרץ פֿון 1917. די צוויי פֿאַרשיידענע גרופּעס זײַנען געווען צוזאַמען אַזוי ווי פֿריִער: די גרופּע וואָס זײַנען געווען מיט דובנאָוון אַלע מאָל — מער אַן אידעאָלאָגישע גרופּע ווי אַ גרופּע וואָס ווילן דורכפֿירן עפּעס וואָס אין פּראַקטישן לעבן; און די וואָס זײַנען געווען פֿריִער, אין 1905, מיטגלידער פֿון פֿאַרשיידענע סאָציאַליסטישע פּאַרטייען און וואָס זיי זײַנען געוואָרן נאָך דעם פּראַגמאַטישער, פּראַקטישער, און זיי זײַנען [דעריבער] געוואָרן מיטגלידער פֿון דער פֿאָלקספּאַרטיי. ווען די פֿאָלקספּאַרטיי האָט שפּעטער זיך באַטייליקט אין די ערשטע וואַלן אין דער ייִדישער קהילה, [זײַנען] פֿון 70 אויסגעקליבענע געווען 7 אָדער 8 פֿאָלקיסטן, וואָס איז פֿאַר אונדז געווען אַ קאָלאָסאַלער דערפֿאָלג. מיר האָבן אייגנטלעך נישט געהאַט קיין מאַסן, נישט קיין אָרגאַניזאַציע אאַז"וו. |