בײַ דעם לעצטן אינטערנאַציאָנאַלן פֿילם־פֿעסטיוואַל, וואָס איז פֿאָרגעקומען מיט עטלעכע חדשים צוריק אין קאַן, פֿראַנקרײַך, איז באַקאַנט געוואָרן, אַז אין האָליוווּד ווערט פּראָדוצירט אַ מאָנומענטאַלער פֿילם וועגן דעם באַוווּסטן פּאַרטיזאַנער־אָטריאַד, אונטער דער אָנפֿירונג פֿון די העלדישע דרײַ ברידער ביעלסקי, וואָס האָט אַרײַנגעשריבן אַ וויכטיק קאַפּיטל אין דער געשיכטע פֿון דער ווידערשטאַנד־באַוועגונג קעגן די דײַטשע רוצחים און זייערע קריסטלעכע אַרויסהעלפֿער.

דאָס ייִדישע שפּריכוואָרט וואָס זאָגט, אַז "וואָס עס וועט ניט באַווײַזן דער שׂכל, וועט שוין די צײַט באַווײַזן" — ווערט באַשטעטיקט פֿאַר אונדזערע אויגן און אויערן, כאָטש בײַם רובֿ פֿון די לעבן־געבליבענע פֿון חורבן ווערן, ליידער, געוויסע געשעענישן און דערפֿאַרונגען פֿון יענע שוידערלעכע יאָרן עטוואָס אָפּגעשוואַכט, פֿאַר­טונקלט און אײַנגעהילט אין אַ נעפּל פֿון פֿאַר­געסונג. עס זענען אָבער דאָ געוויסע פֿאַקטאָרן וואָס דערלאָזן ניט, אַז עס זאָל אַזוי געשען.

אין איינעם פֿון מײַנע פֿריִערדיקע "בריוו פֿון ירושלים" האָב איך באַ­מערקט, אַז אין ירושלים געפֿינען זיך מער ווי 70 מוזעומס. מען קען זיי זען אין אַלע עקן פֿון שטאָט, אין די אַלטע און נײַע קוואַרטאַלן און געגנטן.

זיי זענען פֿול מיט חפֿצים און אָביעקטן פֿון פֿאַרשיידענעם כאַראַקטער, פֿון די אַלטערטימלעכע, פּרע־היסטאָ­רישע צײַטן, פֿון מיטל־אַלטער, פֿון די לעצטע יאָרהונדערטער.

גרעסערע און קלענערע אימפּרעזעס און אונטערנעמונגען גייען נאָך אַלץ אָן אין ישׂראל אין שײַכות מיט דער דאַטע פֿון 40 יאָר זינט דער זעקסטאָגיקער מלחמה און דער באַפֿרײַונג פֿון דער עיר־העתּיקה — די אַלט־שטאָט פֿון ירושלים.

לויט דעם באַשלוס פֿון דער רעגירונג, וועלן די דאָזיקע פֿײַערונגען זיך ציִען ביז דעם קומענדיקן יאָר, ווען מדינת־ישׂראל וועט אָפּמערקן דאָס 60סטע יאָר פֿון איר זעלבשטענדיקייט אויף אַ גרויסן פֿאַרנעם.

ישׂראל האָט ליב צו פֿײַערן קײַלעכדיקע היסטאָרישע ציפֿערן, וואָס צייכענען אָפּ געוויסע געשעענישן אין איר ווײַטער און נאָענטער געשיכטע.

די “קאַסאַם"־ראַקעטן אויף דער שטאָט שׂדרות און די שכנותדיקע ייִשובֿים בײַם עזה־פּאַס, הערן ניט אויף צו פֿאַלן, סײַ בײַ טאָג און סײַ בײַ נאַכט. מיר געפֿינען זיך איצט אין אַן אָנגייענדיקן, אוימאויפֿהערלעכן קאַמף מיט אַ קאָמפּראָמיסלאָזן בלוטיקן שׂונא, אַ געמיש פֿון דער פֿאַנאַטישער “כאַמאַס"־פּאַרטיי, צוזאַמען מיט אַ צאָל באַ­וואָפֿנטע שפּליטער־באַנדעס, ווי די מוסול­מענישע "דזשיהאַד"־גרופּע, און אַנדערע, וואָס דערקלערן אָפֿן, אַז זיי וועלן קיין מאָל ניט אָנערקענען די עקזיסטענץ פֿון דער ייִדישער מדינה אין פּאַלעסטינע, אַז זיי זענען גרייט מקריבֿ צו זײַן “ביז זייער לעצטן קעמפֿער", כּדי אָפּצוּווישן מדינת־ישׂראל פֿון דער ערד־אייבערפֿלאַך און באַ­פֿרײַען די אָקופּירטע טעריטאָריעס פֿון דער ייִדישער הערשאַפֿט. זיי ווערן דערמוטיקט און געשטיצט פֿון איראַן, סיריע און אַנדערע אַראַבישע, מוסולמענישע לענדער.

צווישן די הונדערטער טאָגביכער, וואָס האָבן זיך אָנגעזאַמלט במשך פֿון 62 יאָר זינט דער צווייטער וועלט־מלחמה, געפֿינט זיך אַ גאַנץ באַטײַטנדיקע צאָל געשריבן פֿון גאָר יונגע מחברים. זיי פֿאַרנעמען אַ וויכטיקן פּלאַץ אין אונדזער פֿאַרצווײַגטער חורבן־ליטעראַטור.

דער באַרימטסטער פֿון זיי איז דאָס טאָגבוך פֿון אַנאַ פֿראַנק. די אַלע אַנדערע "שטייען ניט אָפּ", ניט מיט זייער אינהאַלט און ניט מיט זייער ליטעראַרישן ניוואָ און אויסדרוק־קראַפֿט וואָס זיי פֿאַרמאָגן.

דער באַריכט פֿון דער "האַלבער שפּיצן-קאָנפֿערענץ", וואָס איז פֿאָרגעקומען דעם מאָנטיק אין ירושלים און וואָס אין אַנדערע טעג וואָלט ער דערשינען אונטער אַ שרײַענדיקן הויפּט-קאָפּ אויף די פֿראָנט-זײַטן פֿון אַלע צײַטונגען, איז אויף צו מאָרגנס אַראָפּגערוקט געוואָרן אונטן אויף אַ דריטן אָדער פֿערטן אָרט פֿון די צײַטונגס-קעפּ, און בײַ אייניקע אַפֿילו אויף אַן אינערלעכער זײַט.

"אוי חנוכּה, אַ יום־טובֿ אַ שיינער..."

די פֿריילעכע חנוכּה־טעג פֿון יאָר תּשס"ז זענען שוין אַוועק און "עמך ישׂראל"האָט זיך שוין צוריקגעקערט צו דער וואָכעדיקער רוטין אין וועלכער מיר לעבן איצט אין ישׂראל.

ווי געוויינטלעך, באַמיט מען זיך יעדעס יאָר אָפּצומערקן און פֿײַערן דעם יום־טובֿ חנוכּה אין ישׂראל מיט אַלע צערעמאָניעס און ריטואַלן, כאָטש ניט שטענדיק איז פֿריילעך אויפֿן האַרצן, און ניט שטענדיק איז לײַכט זיך צו באַפֿרײַען פֿון די זאָרגן און שטימונגען, וועלכע זענען משפּיע אויף דײַן געמיט־צושטאַנד, אויף דײַן האַלטונג און האַנדלונג, אין דײַן טאָג־טעגלעכן קיום.

עס איז דאָ אַ געזעץ אין מדינת־ישׂראל, אַז די אַלע רעגירונגס־אַנשטאַלטן און אינסטיטוציעס, וואָס באַקומען זייערע יערלעכע בודזשעטן, דאַרפֿן עס אויסניצן ביזן סוף פֿון דעם לויפֿנדיקן יאָר. אויב זיי באַווײַזן עס ניט צו טאָן ביז דעם 31טן דעצעמבער, דאַרף די רעשט פֿון די געלטער צוריקגעגעבן ווערן צום פֿינאַנץ־מיניסטעריום; מען קען עס ניט אַריבערפֿירן ווי אַ צוגאָב צו דעם בודזשעט פֿון דעם קומענדיקן יאָר.

עס איז שױן אַן אײַנגעשטעלטע טראַדיציע פֿון "ייִדישפּיל־טעאַטער" אין תּל־אָבֿיבֿ, זיך צו טרעפֿן, אין אײנעם פֿון די טעג פֿאַר ראָש־השנה, מיט זײַנע הונדערטער ידידים־פֿרײַנד, פֿאַר אַ הרמת־כּוסית, הײבן אַ כּוס און זיך װינטשן אײנער דעם צװײטן אַ לחײם, אַ גוט־יאָר, אַ שנה־טובֿה.