1. דער לאַנגער שבת אין סידני

ווען מײַן פֿרײַנדל האָט דערהערט, אַז איך קלײַב זיך צו פֿאָרן אין אויסטראַליע, האָט ער, ווי אַן עכטער אַמעריקאַנער, מיר אַ זאָג געטאָן: "אַ לאַנד, וווּ ס׳איז אַלץ קאַפּויער!" צו באַשטעטיקן זײַנע ווערטער האָט ער צוגעגעבן: "דאָ הייבט זיך בײַ אונדז אָן דער זומער, און דאָרט גייט מען ערשט אין ווינטער אַרײַן".
אַראָפּצוברענגען איין ייִדישן שרײַבער אין אויסטראַליע, האָבן געדאַרפֿט פֿאַראייניקן זייערע באַמיִונגען פֿיר ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אין מעלבורן: "ייִדיש־מעלבורן", "די קדימה", די שלום־עליכם־שול און דער "בונד".
אַז מע פֿאָרט שוין אין אַזאַ ווײַטקייט אויף קנאַפּע דרײַ וואָכן, פֿאַרגינט מען זיך שוין צו טיילן דאָס ביסל חיות־הנסיעה מיט דער פֿרוי ראַיע; בפֿרט, אַז דער גרעסטער טייל פֿון די רײַזע־זאָרג פֿאַלט בדרך־כּלל אויף איר קאָפּ. קאָן איך זיך מער אָפּגעבן מיט מײַנע אייגענע קאָפּדרייענישן.
אויף אַ לאַנגן וועג זאָגט מען אין ייִדיש: עס פֿאָלגט מיך אַ גאַנג. נאָך כּמעט אַ מעת־לעת פֿליִען קיין סידני וואָלט ריכטיקער געווען צו זאָגן, עס פֿאָלגט מיך אַ פֿלי. אין דער שטאָט סידני זײַנען מיר אָפּגעווען אַ קורצן פֿרײַטיק און אַ לאַנגן שבת. ווי באַקאַנט, מוז אַ טוריסט, קודם־כּל, האָבן דרײַ זאַכן: צוויי גרויסע אויגן, צוויי געזונטע פֿיס און אַ מאַפּע. די מאַפּע האָבן מיר געקראָגן אינעם האָטעל, וווּ מיר האָבן זיך אָפּגעשטעלט אויף איין נאַכט, און זיך געלאָזט אויף אַ שפּאַציר איבער די צענטראַלע גאַסן.

אין פּרקי־אָבֿות ווערן געבראַכט צוויי בײַשפּילן פֿון מחלוקת: לשם־שמים, ווי צווישן הלל און שמאַי, און שלא־לשם־שמים, ווי צווישן משה און קורחן. אין די חסידישע ספֿרים ווערט דערקלערט, אַז קורחס טענות זענען אויך נישט געווען אינגאַנצן פּוסטע. אויב זײַן מחלוקת וואָלט געווען אַ באַשײַמפּערלעך־פּוסטע קריגערײַ אָן אַ סיבֿה, וואָלט בכלל נישט געווען וואָס צו רעדן וועגן דעם. די חז״ל ברענגען עס ווי אַ בײַשפּיל פֿון אַ שלעכטן סיכסוך דווקא צוליב דעם, וואָס אין די טענות קעגן משה רבינו איז געווען, בעצם, אַ קערנדל פֿון אמת, אָבער זיי זענען געווען אויסגעמישט מיט אומריינע כּוונות.
קורח איז געווען אַ ייִד פֿונעם שבֿט לוי, וועלכער איז געווען נישט צופֿרידן מיט דעם, ווי אַהרן איז געוואָרן דער כּהן־גדול. ער האָט אײַנגעזען אין דעם אַ סימן פֿון פּראָטעקציאָניזם, ווײַל אַהרן איז געווען משה רבינוס ברודער. אַחוץ דעם, איז ער געווען אומצופֿרידן מיט דעם, וואָס משה רבינו האָט געשאַפֿן אַרום זיך אַ היעראַרכיע פֿון דיינים, נאָך דער עצה פֿון זײַן שווער, יתרו. בקיצור, האָט קורח געטענהט, אַז משה פֿירט זיך ווי אַן אויטאָריטאַרער מנהיג, וועלכער שטעלט זײַנע מענטשן אָן אויף וויכטיקע פּאָזיציעס, און הערט זיך צו צו זײַנע קרובֿים מער, ווי צום פּשוטן פֿאָלק.
צוזאַמען מיט דתן און אַבֿירם, צוויי חשובֿע ייִדן פֿונעם שבֿט־ראובֿן, האָט קורח אָרגאַניזירט אַ גרופּע פֿון 250 בכּבֿודיקע תּלמידי-חכמים, וועלכע זענען אויפֿגעטראָטן קעגן משהס פֿירערשאַפֿט. זיי האָבן געטענהט, אַז משה טאָר זיך ניט האַלטן העכער ווי אַנדערע ייִדן, ווײַל דאָס גאַנצע פֿאָלק האָט געהערט דעם אייבערשטנס קול אויפֿן באַרג סיני — ממילא, זענען אַלע ייִדן הייליק און קאָנען אַליין אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט, אָן אַ פֿאַרמיטלער.

"פּאַריזער ייִדיש־צענטער" נעמט אָנטייל אינעם
8טן "פֿעסטיוואַל פֿון ייִדישע קולטורן"

אונדזער אייגענער און מײַן באַליבטסטער ייִדישער פּאָעט, איציק מאַנגער, מיט זײַן קאָלירפֿולן כּוח־הדמיון וואָס איז געווען בכּוח אָפּצושילדערן יענע וועלט מיט אַלע פּיטשעווקעס, האָט ער דאָס געטאָן אין זײַן "בוך פֿון גן־עדן."
לויט ווי מאַנגער האָט עס געשילדערט איז יענע וועלט אונדז נישט געווען פֿרעמד. פֿאַרקערט, מיר האָבן געקענט אַיעדעס געסעלע, אַ יעדעס שטיינדעלע. אונדזערע אָבֿות און אמהות, אַלע נבֿיאים, דער עיקר אליהו־הנבֿיא מיט זײַן גוטסקייט; שאָול המלך — דער מעלאַנכאָליקער און מרה־שחורהניק; דוד המלך — דער פּאָעט און מחבר פֿון תּהילים, און שלמה המלך — דער קליגסטער פֿון זיי אַלע. אַ גרויסע ייִדישע משפּחה. אַלע זײַנען אונדז געווען באַקאַנט, אַלע העלדן פֿון חומש און אַלע טיפּן פֿון דער מגילה.
י. ל. פּרץ האָט באַוויזן אַראָפּצוברענגען לילית פֿון שאול־תּחתּיה, וווּ זי האָט פֿאַרבראַכט אירע אַריכותֿ־ימים מיט איר באַליבטסטן מלך־התּחתּיה — אַשמדאַי. און ווען ס׳איז איר נימאס געוואָרן די וועלט פֿון די נישט־גוטע, די טײַוולאָנים מיט די שלאַנגען, האָט זי זיך אַראָפּגעלאָזט צו פֿאַרפֿירן יצחק־לייבוש פּרצעס יונגן מתמיד "מאָנישן." פֿאַרשטייט זיך, דאָס אַלץ איידער די ליטעראַטן האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט אויף פּרצן און גענומען אַנאַליזירן מיט שפּאַקטיוון און פֿאַרגרעסער־גלעזער זײַן העלד מאָנישן, וואָס ווערט פֿאַרפֿירט פֿון דער השׂכּלה.
יצחק באַשעוויס־זינגער ווידער האָט זיך דווקא אַרויסגעלאָזט אויפֿן דרך פֿון כּישוף, גילגולים, דיבוקים און נישט גוטע, וואָס האָבן באַוווינט עולמות־עליונות, וווּ די אײַנוווינער זײַנען ממש געווען אונדזערע שכנים, באַקאַנטע און קרובֿים. באַשעוויס האָט דעם חסיד געשילדערט ווי אַ גלייביקן אין שדים און רוחות, און די מתנגדים, סקעפּטיקער פֿון דער נאַטור. מיט איין וואָרט, אין די לעצטע איבער טויזנט יאָר האָבן אונדזער מיטאָלאָגיע און דער עיקר, די איבערגלויבערישע טענדענצן, אָנגענומען הימלישע פֿאַרבן, מיסטעריעזע, עזאָטערישע און עקזאָטישע פֿאַרבלענדענישן און צו מאָל, פֿעטישן.