200 יאָר סאָליוואַן־קאַונטי, ניו־יאָרק

אַלע ניו־יאָרקער, עלטער פֿון 40 יאָר, געדענקען נאָך דאָס ייִדישע לעבן אין די קעטסקיל־בערג יעדן זומער. אַ מאָל האָבן פֿאַרבראַכט צענדליקער טויזנטער ייִדן אין די ריזיקע האָטעלן, ווי "גראָסינגערס" און "קאָנקאָרד", און די משפּחות האָבן געוווינט אין די "באָנגאָלאָ־קאָלאָניעס", אַ בײַדל פֿאַר יעדער משפּחה. דאָס זומער־לעבן איז פֿאָרגעקומען אינעם קרײַז פֿונעם שטאַט ניו־יאָרק, וואָס הייסט סאָליוואַן־קאַונטי, אָנדערט־האַלבן שעה פֿון מאַנהעטן, און אין 2009 האָט סאָליוואַן־קאַונטי געפּראַוועט דאָס 200סטע יאָר.

דער באַגריף פֿון "קאָלעקטיוון זכּרון" שפּילט הײַנט אַ וויכטיקע ראָלע אין די עפֿנטלעכע און טעאָרעטישע וויכּוחים אַרום די אַקטועלע ענינים פֿון פּאָליטיק און קולטור, בפֿרט אַרום דער פּראָבלעם פֿון נאַציאָנאַליזם. דער "קאָלעקטיווער זכּרון" נעמט אַרום אַ גאַנצע ריי פֿון פֿאַרשידענע גלויבענישן און פֿאָרשטעלונגען וועגן דעם עבֿר — צומאָל אמתע, צומאָל פֿאַלשע, וועלכע לעבן אינעווייניק פֿון דער אָדער יענער געזעלשאַפֿטלעכער גרופּע, רעליגיעזער עדה, אָדער נאַציע. אַזאַ מין זכּרון ווערט געפֿורעמט אין שול, אין דער משפּחה, אין רעליגיעזע אַנשטאַלטן, אין פּאָליטישע פּאַרטייען און קרײַזלעך.

צווישן אַלע ייִדישע קלאַסיקער איז שלום־עליכם געווען דער סאַמע באַליבטער און דער סאַמע באַקאַנטער אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד. דער סך־הכּלדיקער טיראַזש פֿון שלום־עליכמס ווערק אויף ייִדיש, רוסיש און אַנדערע שפּראַכן פֿון סאָוועטישע פֿעלקער, וואָס זײַנען אַרויס אין משך פֿון די יאָרן 1917—1946 איז געווען העכער פֿון פֿיר מיליאָן עקזעמפּלאַרן. נײַע קריטישע אָפּשאַצונגען און ליטעראַריש־היסטאָרישע פֿאָרשונגען פֿון זײַן שאַפֿונג און לעבן פֿלעגן זיך רעגולער באַווײַזן אין דרוק זינט 1919,

ווען עס קומט צו ייִדישע זאַכן, האָט ניט ווילנע — און ליטע בכלל — קיין באַזונדערס גוטע רעפּוטאַציע. פֿאַרבונדן איז עס, אפֿשר, מיט דעם, וואָס דער ייִדישער טוריזם, אַרײַנגערעכנט די זומער-פּראָגראַם פֿון ייִדיש, ברענגט ניט קיין גרויסע געלטער אין דעם ביודזשעט. אויב אַזוי, טאָ צו וואָס דאַרף מען זיך ברעכן דעם קאָפּ? אויב אַזוי, קען מען, אַ שטייגער, באַשולדיקן די געוועזענע ייִדישע פּאַרטיזאַנערס אין מערדערײַ. און מע קען אויך — ממש מיט עטלעכע וואָכן צוריק — אַ פּרוּוו טאָן פֿאַרדינען געלט פֿון פֿאַרקויפֿן דעם בנין,

די הײַנטיקע טאָפּלטע סדרה, "תזריע־מצורע", איז געווידמעט, דער עיקר, די הלכות פֿון ריטואַלער ריינקייט, "טומאה־וטהרה".

"אשה כּי תזריע וילדה זכר" — אויב אַ פֿרוי וועט טראָגן, און זי וועט האָבן אַ זון, מוז זי אָפּוואַרטן לכל־הפּחות 7 טעג און זיך טובֿלען אין מיקווה; ערשט דעמאָלט, קאָן זי אָנרירן איר מאַן. אין די צײַטן, ווען דער בית־המיקדש איז געשטאַנען, האָט זי אויך געדאַרפֿט ברענגען אַ קרבן אין 33 טעג אַרום.