"די שטול איז אײַער שׂונא."

אַזוי האָט זיך אָנגעהויבן אַן אַרטיקל אויף דער וועבזײַט פֿון דער "ניו־יאָרק טײַמס" (New York Times) מיט עטלעכע חדשים צוריק. די פֿינף ווערטער האָבן גלײַך פֿאַרכאַפּט מײַן אויפֿמערק. אָבער וואָס כ׳האָב געלייענט ווײַטער האָט מיך שוין אין גאַנצן צערודערט:

די צאָל פֿאַלן וואָס אַ דאָקטער פֿירט דורך אַ קייסער־שניט (cesarean section) אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן, איז הײַנט דאָס העכסטע וואָס ס׳איז אַ מאָל געווען, גיט איבער דער נײַער רעגירונג־באַריכט. אין 2007 איז כּמעט אַ דריטל פֿון די עופֿעלעך אַזוי געבוירן געוואָרן.

דער באַריכט, וואָס איז פּובליקירט געוואָרן פֿאַראַכטאָגן דינסטיק, גיט איבער, אַז צווישן די יאָרן 1996 און 2007 איז די צאָל קייסער־שניטן געשטיגן אויף 53%, בײַ אַלע ראַסעס און עטנישע גרופּעס. די סטאַטיסטיק האָט מען דערגרייכט אויפֿן סמך פֿון דער אינפֿאָרמאַציע פֿון די מעטריקעס פֿון יענע יאָרן.

אָפֿט מאָל טרעפֿט זיך, אַז איר גייט צו אײַער דאָקטער און ער פֿאַרשטייט אײַך ניט, אָדער פֿאַרקערט — איר פֿאַרשטייט ניט אים. ס׳איז גלײַך ווי איר רעדט אויף פֿאַרשידענע שפּראַכן. ווי אַזוי פֿאַרטײַטשט מען וואָס איר זאָגט אויף דער שפּראַך פֿון דאָקטער און פֿאַרקערט?

די מעדיצינישע וויסנשאַפֿט האָט אָן אַ שיעור אויפֿגעטוען, נאָר געוויסע אַספּעקטן האָט זי פֿאַרקוקט, ווײַל זיי האָבן קיין מאָל ניט צוגעצויגן די גרויסע געלטער און נײַגעריקן פּירסום פֿון אַנדערע פֿאָרש־טעמעס.

בנימין קאַץ, אַ לעבן געבליבענער פֿונעם וואַרשעווער געטאָ, וועלכער האָט זיך געראַטעוועט פֿונעם טויט, ווען ער איז אַרויסגעשפּרונגען פֿון דער דעפּאָרטאַציע־באַן אויפֿן וועג קיין מײַדאַנעק — איז שפּעטער געשטאָרבן פֿון אַ ראַק אין עלטער פֿון 50 יאָר.

מרדכי לערנער, פֿון סאַנאָק, פּוילן, האָט מיטגעמאַכט דעם חורבן אין די פֿרעסט פֿון סיביר, וווּ זײַן מאַמע האָט געגנבֿעט הינער, כּדי צו דערנערן די קינדער. ער איז געשטאָרבן פֿון קאָלאָן־ראַק צו 51 יאָר.

און איין פּאָרפֿאָלק פֿון ניו־דזשערזי, וואָס האָט געבעטן דעם "פֿאָרווערטס" נישט אָנגעבן זייערע נעמען, האָט מיטגעמאַכט אַ גרויליקן הונגער אין מיזרח־פּוילן — זי האָט געמוזט בעטלען ברויט און גנבֿענען פּאָמידאָרן,

לעצטנס האָבן טויזנטער אַמעריקאַנער פֿרויען זיך אויפֿגעכאַפּט צו דער אומגעריכטער נײַעס, אַז אַן אָנגעזעענע גרופּע דאָקטוירים רעקאָמענדירט מע זאָל מער ניט באַקומען מאַמאָגראַמען (בריסט-רענטגענס) אַזוי אָפֿט ווי פֿריִער. דאָס האָט אַרויסגערופֿן אַ ויצעקו. טייל דאָקטוירים האָבן ניט מסכּים געווען מיט די געענדערטע רעקאָמענדאַציעס און אַ צאָל פֿרויען האָבן ניט פֿאַרשטאַנען פֿאַר וואָס אַ טעסט, וואָס ס׳איז נעכטן געווען געוווּנטשן איז פּלוצעם ניט כּדאַי. וואָס איז געשען?

וואָס מיינט איר, אַז יעדעס שטעטל האָט אַמאָל פֿאַרמאָגט אַ דאָקטער און אַ דענטיסט? אַ נעכטיקע וועטשערע. ווײַל איידער אַ ייִדישער אָדער אַ נישט ייִדישער דאָקטער האָט זיך באַזעצט אין אַ שטעטל און געעפֿנט אַ קאַבינעט, האָבן זיך ייִדן ווי נישט איז אַן עצה געגעבן אָדער מיט דער הילף פֿון אַ פֿעלדשער — ס׳הייסט, אַן אַמאָליקער שערער־כירורג — אָדער אַן אָפּשפּרעכערקע, וואָס האָט געהיילט מיט באַבסקע רפֿואות. ייִדן האָבן זיך ווי נישט איז אַן עצה געגעבן אין די אַמאָליקע ייִדישע שטעטלעך.

ווען דער דאָקטער האָט מיט דרײַ יאָר צוריק איבערגעגעבן דזשאָען וואַגנער, אַ 55־יאָריקע פֿרוי אין פּאַסאַדינע, מערילענד, דעם דיאַגנאָז, אַז זי איז אַ "פֿאַר־דיאַבעטיקער" (מיט אַנדערע ווערטער, עס זעט אויס, ווי עס אַנטוויקלט זיך בײַ איר דיאַבעט), האָט עס איר נישט איבערצײַגט צו בײַטן אירע געוווינשאַפֿטן אָדער פֿאַרלירן 30 פֿונט, נישט געקוקט אויף דעם וואָס איר שוועסטער איז געשטאָרבן פֿון צוקערקרענק.

צוויי רעוואָלוציאָנערע אַפּאַראַטן, וואָס האָבן שוין געהאָלפֿן טויזנטער פּאַראַליזירטע און האַלב־פּאַלאַריזירטע ישׂראלים ווידער צו ניצן זייערע געשעדיקטע אבֿרים, וועלן איצט זײַן צוטריטלעך פֿאַר ס׳רובֿ אַמעריקאַנער.

אַ רעגירונג־פּאַנעל האָט פֿאַראַכטאָגן מיטוואָך רעקאָמענדירט, אַז די אַמעריקאַנער וואָס זענען אַלט 60 יאָר אָדער מער, זאָלן באַקומען אַן אײַנשפּריצונג קעגן דער דערוואַקסענער פֿאָרעם פֿון ווינטפּאָקן (shingles, בלע״ז). דער ווירוס איז גורם אַן אויסשיט אויף דער הויט וואָס טוט שטאַרק וויי.

בערך 15 — 30 פּראָצענט פֿון די מענטשן, וואָס זענען אָנגעשטעקט מיטן ווירוס פֿאַר ווינטפּאָקן אַנטוויקלען די דערוואַקסענע ווינטפּאָקן מיט יאָרן שפּעטער. דער ווירוס ליגט צענדליקער יאָרן באַהאַלטן אין די נערוו־קעמערלעך לעבן דער חוט־השדרה, און ווערט מיט אַ מאָל אַקטיוו;

דער אויסבראָך פֿון דער געדערעם־באַציל (E. coli) צוליבן עסן זאַק־שפּינאַט, קאָן שטאַרק שאַטן דעם פֿאַרקויף פֿון די פֿריִער־געוואַשענע, פּלאַסטיש־אײַנגעפּאַקטע סאַלאַטן, וואָס זענען הײַנט אַזוי פּאָפּולער בײַ די צײַט־באַגרענעצטע, דיעטע־באַוווּסטזיניקע אַמעריקאַנער, זאָגן די עקספּערטן פֿון דער שפּײַז־אינדוסטריע, וואָס באַטרעפֿט הײַנט 2.8 ביליאָן דאָלאַר אַ יאָר.

קען דאָס טרינקען טיי אײַך באַשיצן קעגן די צוויי געפֿערלעכסטע חלאתן — מוח־אַטאַקן און ראַק? לויט אַ גרויסער שטודיע אין יאַפּאַן איז דער ענטפֿער סײַ יאָ, סײַ ניין: דאָס הייסט, עס קאָן פֿאַרקלענערן די ריזיקע פֿון אַ מוח־אַטאַק, אָבער נישט פֿון אַ ראַק.