Video Banner
‫פֿון רעדאַקציע

די פֿאַרגאַנגענע וואָך איז אין ניו־יאָרק פֿאָרגעקומען אַ געשעעניש, וואָס האָט אויפֿגערודערט ביידע ייִדישע וועלטן — די פֿרומע און די סעקולערע (זע, ז׳ 3). די חרדישע וועלט האָט געבלאָזן שופֿר און געשריִען "גוואַלד!" וואָס איז? לאָזט זיך אויס, אַז אַלע צרות אין דער הײַנטיקער וועלט נעמען זיך פֿון דער אינטערנעץ!
צוריק גערעדט, איז די אינטערנעץ נישט אַ דערשײַנונג פֿון נעכטן, עס גייט שוין אָן אַ היפּש ביסל צײַט; און די חסידיש־חרדישע וועלט האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט אין דער דאָזיקער "נעץ" אויף אַלע אופֿנים, און קודם־כּל, ווי אַ גוטער מקור צו מאַכן פּרנסה. אויך דער קאַמף קעגן דער "עלעקטראָנישער מגיפֿה" גייט אָן אין די אָרטאָדאָקסישע קרײַזן נישט איין יאָר. וואָס איז די בהלה געקומען גראָד איצט?
איר וועט לאַכן: די הויפּט־סיבה פֿון דעם "גוואַלד־געשריי" זײַנען געוואָרן די אַלע איבערקערענישן, וואָס זײַנען פֿאָרגעקומען איבער דער וועלט, אָנהייבנדיק פֿון די "אַראַבישע רעוואָלוציעס" ביז די פּראָטעסטן קעגן "וואָלסטריט", אין וועלכע עס האָבן זיך, אַגבֿ, באַטייליקט אייניקע חסידים.
די חרדישע ראָשי־ישיבֿות און די רביס פֿון פֿאַרשידענע הויפֿן, וואָס אַ סך פֿון זיי האָבן קיין אַנונג נישט וועגן "טוויטער"־שמיטער אָדער "פֿייסבוק", נישט דאָ געדאַכט, האָבן פּלוצעם פֿאַרשטאַנען, אַז דורך די דאָזיקע "טריפֿענע זאַכן" קאָן קומען אַ גרויסע צרה פֿאַר זיי פּערזענלעך. פֿון איין זײַט, קאָן אַרויסגעטראָגן און באַקאַנט ווערן דער גאַנצער "שמוץ" פֿון חדר, און פֿון דער צווייטער זײַט — אַרײַנגעבראַכט ווערן דער "שמוץ" פֿון דרויסן.


געזעלשאַפֿט

אַ רוף צו העלפֿן יעקבֿ אָסטרײַכער — אַ חרדישער ייִד פֿון ברוקלין, וועלכער זיצט איצט אין תּפֿיסה אין באָליוויע — לעבן דעם סטאַדיאָן "סיטי־פֿילד", בעת דער אַסיפֿה קעגן דער אינטערנעץ (בילד פֿונעם מחבר)
זונטיק, דעם 20סטן מײַ, איז אויפֿן ניו־יאָרקער סטאַדיאָן "סיטי־פֿילד" (Citi Field) פֿאָרגעקומען אַ חידושדיקע געשעעניש. צום ערשטן מאָל אין דער געשיכטע פֿונעם דאָזיקן סטאַדיאָן — און, מעגלעך, אין דער געשיכטע בכלל — האָט אין אַזאַ אָרט במשך פֿון עטלעכע שעה געקלונגען נישט דער רעש פֿון אַ ספּאָרט־פֿאַרמעסט אָדער אַ ראָק־קאָנצערט, נאָר לאַנגע רבנישע דרשות אויף ייִדיש.
יעדער האָט געקאָנט זען, אַז ייִדיש איז אַ מעכטיקער, רעאַלער טייל פֿון דער אַמעריקאַנער קולטורעלער לאַנדשאַפֿט. די ייִדישע שפּראַך האָט געהילכט איבערן גרויסן סטאַדיאָן־פֿעלד, די פּנימער פֿון די רעדנער האָט מען געוויזן פֿון די ריזיקע עקראַנען, און דער עולם — בערך 50—60 טויזנט נפֿשות — האָט זיך מיט אויפֿמערק צוגעהערט. אַ טייל פֿון די באַטייליקטע האָבן זיך פֿאַרזאַמלט אויף אַ טייל פֿונעם שכנישן "נאַציאָנאַלן טעניס־צענטער אויפֿן נאָמען פֿון בילי דזשאַן קינג", ווײַל דער "סיטי־פֿילד" איז שוין געווען אינגאַנצן געפּאַקט.
עס האָט זיך אָבער געמאַכט אַזאַ אײַנדרוק, אַז ייִדיש איז נישט אַ מאַמע־לשון, נאָר גאָר אַ "טאַטע־לשון". די רעדנער און דער פֿאַרזאַמלטער עולם זענען געווען דורכאויס מענער — כּמעט אויסשליסלעך חרדים אין שוואַרצע מלבושים. די סיבה, צוליב וועלכער די ייִדישע שפּראַך האָט פֿאַרנומען אַזאַ בכּבֿודיק אָרט אינעם ניו־יאָרקער לעבן, איז געווען אַן אומגעוויינטלעכע: די רבנים האָבן געדרשנט וועגן די סכּנות פֿון דער אינטערנעץ און דערקלערט זייער פּסק, אַז אַ ייִד טאָר בשום־אופֿן נישט באַנוצן די אינטערנעץ אָן אַ שטרענגן פֿילטער — און אַפֿילו דעמאָלט מוז מען קודם קריגן אַ היתּר בײַ אַ רבֿ, כּדי צו נוצן עס בלויז בײַ דער אַרבעט.


געזעלשאַפֿט

אַ טייל פֿון די באַטייליקטע, זונטיק
בעת צענדליקער טויזנטער חסידים האָבן זונטיק זיך פֿאַרזאַמלט אין "סיטי־פֿילד", דער בייסבאָל־סטאַדיאָן פֿון די "מעטס", צו וואָרענען קעגן די סכּנות פֿון דער אינטערנעץ, האָבן עטלעכע הונדערט מענטשן, אַריבער דער גאַס, זיך באַטייליקט אין אַ קאָנטער־דעמאָנסטראַציע, טענהנדיק, אַז די אמתע סכּנה פֿאַר די חרדישע קרײַזן, און די סיבה פֿאַר וואָס אַזוי פֿיל פֿונעם ייִנגערן דור זענען אַראָפּ פֿון דרך, איז נישט צוליב דער אינטערנעץ, נאָר צוליב דער אָנגעווייטיקטער פּראָבלעם פֿון סעקסועלער באַלעסטיקונג, און די באַמיִונגען פֿון די קהילה־עסקנים צו באַשיצן די באַלעסטיקער, אַנשטאָט די געליטענע.
שטייענדיק אויף דער ברייטער רוזוועלט־עוועניו, וווּ די אויטאָס, געפּאַקט מיט חסידים, זענען כּסדר פֿאַרבײַגעפֿאָרן, האָבן די דעמאָנסטראַנטן — סײַ פֿרומע, סײַ געוועזענע פֿרומע; סײַ די וועלכע זענען אַמאָל סעקסועל באַלעסטיקט געוואָרן, סײַ זייערע שטיצער — געהאַלטן שילדן אין די הענט אויף ענגליש, ייִדיש און העברעיִש, דערקלערנדיק: "הערט אויף צו שיצן מנוּוולים"; "באַשיצט די קינדער, נישט די באַלעסטיקער!", און "3 מיליאָן דאָלאַר אויסגעגעבן צו באַקעמפֿן די אינטערנעץ; 0$ אויסגעגעבן צו באַקעמפֿן די באַלעסטיקונג פֿון קינדער". דערבײַ האָבן זיי די לאָזונגען אויך אויסגערופֿן אויף אַ קול.
בײַם אַרויסגאַנג פֿון דער באַן־סטאַנציע, וווּ שטראָמען פֿון חסידים זענען געגאַנגען צום סטאַדיאָן, האָבן עטלעכע דעמאָנסטראַנטן אויסגעטיילט הונדערטער בויגנס, מיט די פֿראַגעס: "צי ווייסט איר, אַז ס׳רובֿ רבנים דערציילן נישט דער פּאָליציי ווען עמעצער האָט באַלעסטיקט אַ קינד? צי ווייסט איר, אַז אַ סך פֿון די געליטענע פֿון די שרעקלעכע פֿאַרברעכנס, און זייערע פֿאַרטיידיקער, ווערן באַדראָט, אויב זיי דערציילן וועגן דעם, בעת זייערע אַטאַקירער ווערן באַשיצט?"


געזעלשאַפֿט
פֿון מרדכי דוניץ (ירושלים)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

טאָג פֿון ירושלים 2012
ווען דער דאָזיקער נומער פֿון דער צײַטונג וועט דערגרייכן אונדזערע לייענער, וועט שוין זײַן נאָך כ״ח אייר — נאָך די פֿײַערונגען פֿון "יום־ירושלים" (טאָג פֿון ירושלים) — דער טאָג פֿון באַפֿרײַען די אַלטשטאָט פֿון דער יאָרדאַנישער הערשאַפֿט, און איר פֿאַראייניקונג מיט דעם מערבֿ־טייל פֿון אונדזער הויפּטשטאָט, בעת דער זעקס־טאָגיקער מלחמה מיט 45 יאָר צוריק!
אין אונדזער קאָלעקטיוון, ווי אויך אין אונדזער פּערזענלעכן קאַלענדאַר זענען מיר שוין געוווינט צו דער רוטין פֿון דעם געמיש פֿון פֿריילעכע און טרויעריקע דאַטעס, וואָס מיר מערקן אָפּ במשך דעם יאָר.
זכרונות און עמאָציעס זענען אַ וויכטיקער באַשטאַנדטייל פֿון אונדזער וועזן. זיי פֿילן אויס אַ וויכטיקע פֿונקציע, וואָס טאָג־טעגלעך באַווירקט אונדזער מאָראַל, אונדזער אויסדויער, אונדזער בענקשאַפֿט, אונדזער געמיט־צושטאַנד. עס לעבן צווישן אונדז די העלדישע קעמפֿער און אָנטיילנעמער אין דער דאָזיקער היסטאָרישער דאַטע פֿון דער באַפֿרײַונג פֿון אַלט־ירושלים.
אונדזערע קינדער און קינדס־קינדער זענען אויסגעוואַקסן און זיך דערצויגן אין ליכט פֿון זייער אָנוועזנהייט און זייער גײַסט, פֿון יענע היסטאָרישע טעג, ווען די אַלטשטאָט איז באַפֿרײַט געוואָרן פֿון דעם אַראַבישן שׂונא און דער הר־הבית מיטן כּותל־המערבֿי — דער איינציקער איבערבלײַב פֿון די חרובֿע בית־המיקדשן, פֿון אונדזער פֿאַרגאַנגענהייט מיט העכער 2,500 יאָר צוריק — זענען נאָך בלוטיקע קאַמפֿן צוריק דעראָבערט געוואָרן דורך אונדזערע העלדישע זעלנער.
דורות־לאַנג האָט דאָס ייִדישע פֿאָלק ניט אויפֿגעגעבן די שבֿועה:
"אם אשכּחך ירושלים, תּשכּח ימיני" — אויב איך וועל דיך פֿאַרגעסן ירושלים, זאָל אָפּדאַרן מײַן רעכטע האַנט...


פּערזענלעכקײטן
פֿון איתן פֿינקעלשטיין (דײַטשלאַנד)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

לעאָניד אוטיאָסאָוו (אין מיטן) מיט זײַן דזשאַז־אָרקעסטער
ווען ער וואָלט געבוירן געוואָרן אין אַמעריקע, וואָלט ער זיכער געמאַכט אַ קאַריערע ענלעך צו פֿרענק סינאַטראַ, בעני גודמאַן אָדער קירק דאַגלאַס. ער האָט אָבער געהאַט דאָס מזל זיך צו באַווײַזן אויף דער וועלט אין דער באַרימטער שטאָט אָדעס.
לאַזאַר ווײַסביין איז געבוירן געוואָרן אין 1895 און זײַן טאַטע האָט געחלומט, אַז דער זון זאָל ווערן אַ קאָמערסאַנט. דעריבער האָט ער אים אָפּגעגעבן זיך לערנען אין אַ קאָמערץ־טעכניקום. אָבער דעם זון איז די גאַנצע קאָמערץ געלעגן אין דער לינקער פּאה; אַן אַנדער זאַך — צו שפּילן פֿידל. צו שפּילן — יאָ, אָבער נישט האָרעווען; ער וויל נישט זײַן קיין צווייטער חפֿץ אָדער אויסטרײַך, אים איז גענוג צו זינגען פֿריילעכע קופּלעטן, אונטערטאַנצן און זיך אונטערשפּילן אויפֿן פֿידל.
נאָך לאַנגע פּרוּוון צו געפֿינען פֿאַר זיך אַן אָרט אין אַ טעאַטער, האָט מען אים סוף־כּל־סוף גענומען אין דער טרופּע פֿונעם טעאַטער אין קרעמענטשוג (1912). אמת, מיט אַ תּנאַי, אַז דעם ייִדישן נאָמען ווײַסביין וועט ער פֿאַרבײַטן אויף אַ קלינגעוודיקן טעאַטער־פּסעוודאָנים. אַזוי האָט זיך באַוויזן אין דער טעאַטער־וועלט דער זינגער און אַקטיאָר לעאָניד אוטיאָסאָוו. דאָס לעבן פֿון אַן אַקטיאָר האָט אים פֿאַרשלעפּט און פֿאַרדרייט; ער האָט געביטן טעאַטערס און שטעט, ביז ער האָט זיך באַזעצט אין דער שטאָט לענינגראַד.
אין 1919 שפּילט ער אין זײַן ערשטן פֿילם "לייטענאַנט שמידט — קעמפֿער פֿאַר פֿרײַהייט". שוין דער נאָמען אַליין איז פֿול מיט פּראָפּאַגאַנדע. אָבער אין 1928, זײַענדיק אין פּאַריז, הערט ער דאָרט דעם אַמעריקאַנער דזשאַז־אָרקעסטער פֿון טעד לויִס. זינט דעמאָלט ווערט אוטיאָסאָוו "קראַנק אויף דזשאַז".


פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דעם הײַנטיקן שבת הייבן מיר אָן לייענען דעם פֿערטן טייל פֿונעם חומש, "במדבר". דער ערשטער טייל פֿון דער תּורה, "בראשית", פֿאָקוסירט זיך אויף דער טעמע פֿון דער אַלגעמיינער וועלט־באַשאַפֿונג, קוקנדיק אויף דעם מענטש ווי די וויכטיקסטע באַשעפֿעניש.
אינעם צענטער פֿונעם חומש "בראשית" געפֿינט זיך דער מענטש ווי אַ יחיד. בײַם אָנהייב, דערציילט די תּורה וועגן אָדם־הראשון און חוה, וועלכע האָבן געזינדיקט און זענען פֿאַרטריבן געוואָרן פֿונעם גן־עדן. דערנאָך ווערט דערציילט וועגן דעם, ווי נח און זײַן משפּחה, אַ קליינע צאָל יחידים, האָבן זיך געראַטעוועט אין אַ תּיבֿה פֿונעם מבול. די מעשׂיות פֿון די ייִדישע אָבֿות און אמהות, פֿון יעקבֿס קינדער, פֿון יוספֿס פֿאַרקויף און זײַנע פּאַסירונגען אין מצרים, זענען בעצם דערציילונגען וועגן יחידים.
לויט אַ באַקאַנטער פֿאַרשפּרייטער מיינונג, איז ייִדישקייט אַ טראַדיציע, וואָס שטעלט דעם אייבערשטן אינעם צענטער פֿון איר השקפֿה. אין דער אמתן, איז עס נישט אַזוי. ווי מיר האָבן דאָס שוין עטלעכע מאָל באַטראַכט אין די פֿריִערדיקע פּרשיות, ג־ט איז אַלץ און אַלץ איז ג־ט, ווי עס האָט געזאָגט דער בעל־שם־טובֿ. אַלץ, אַרײַנגערעכנט דעם מענטש, איז אַ ג־טלעכע אַנטפּלעקונג. דער אייבערשטער איז דער עצם פֿונעם וועזן; ער איז איבעראַל, אָבער לאוו־דווקא אינעם צענטער.
דערצו, קאָן מען נישט דעם אייבערשטן באַטראַכטן ווי "ג־ט" אָן אַ מענטשלעכן קאָנטעקסט. ווי דער רמב״ם דריקט זיך אויס, קאָן מען נישט באַשרײַבן דעם באַשעפֿער אַפֿילו מיט אַזעלכע באַגריפֿן, ווי פּערזענלעכקייט, חכמה און אַפֿילו עקזיסטענץ. לגבי זיך אַליין, בלײַבט דאָס ג־טלעכע עצם פֿונעם וועזן אַן אַבסטראַקטער אַבסאָלוט. ווען מיר, מענטשן, קוקן זיך אַרײַן אינעם "שפּיגל" פֿונעם עצם־וועזן און זעען דאָרט אַן אָפּשפּיגלונג פֿון אונדז אַליין, קאָן די דאָזיקע אָפּשפּיגלונג אָנגערופֿן ווערן ג־ט. אין קבלה, ווערט דווקא דער אַנטפּלעקטער אַספּעקט פֿון ג־טלעכקייט, וועלכער קאָן נישט אָפּגעטיילט ווערן פֿון דער מענטשלעכער פּסיכאָלאָגיע און פֿונעם מענטשלעכן וועזן, אָנגערופֿן מיטן שם־השם.