Video Banner
‫פֿון רעדאַקציע

די פֿאַרגאַנגענע וואָך האָט אויף דער פּאָליטישער וועלט־גאַס פֿאַרנומען דעם הויבנאָן די טרעפֿונג אין מעקסיקע פֿון דער אַזוי גערופֿענער גרופּע G20, דער טאָפּלטער "מנין" פֿון די מערבֿדיקע פֿירער. דאָס מאָל האָבן זיך אויף אים באַוויזן צוויי נײַע פּערזאָנען — דער פֿראַנצויזישער פּרעזידענט פֿראַנסואַ האָלאַנד און דער ווידער־געוויילטער רוסישער פּרעזידענט, וולאַדימיר פּוטין.
ווי ס’איז דערוואַרט געוואָרן זײַנען צווישן די הויפּט־טעמעס צו באַהאַנדלען דאָרט געווען דער בירגער־קריג אין סיריע און די נוקלעאַרע־פּראָגראַם אין איראַן.
ווי אַ פּועל־יוצא פֿון די "אַראַבישע פֿרילינג־איבערקערענישן", איז דער מצבֿ אין סיריע דערפֿירט געוואָרן צו אַ קולמינאַציע, ווען יעדן טאָג ווערן אומגעבראַכט צענדליקער ציווילע בירגער (לויט די ידיעות פֿון דער "יו־ען" שוין בסך־הכּל 14 טויזנט מענטשן); און די וועלט קוקט אויף דער בלוטיקער שחיטה און קומט אָפּ מיט אויפֿרופֿן צום פּרעזידענט באַשאַר אַסאַד, וואָס האָט די אַלע "אויפֿרופֿן" אין דער לינקער פּיאַטע.
די פֿילצאָליקע באַמיִונגען אָנצונעמען מער ראַדיקאַלע מיטלען קעגן דעם דיקטאַטאָר, שטויסן זיך אָן אויף דער קעגנערשאַפֿט פֿון די צוויי מיטגלידער פֿונעם זיכערהייט־ראַט בײַ דער "יו־ען" — רוסלאַנד און כינע. ס’רובֿ פּאָליטישע אַנאַליטיקער האַלטן, אַז מאָסקווע טוט עס קודם־כּל, כּדי צו פֿאַרהיטן איר איינציקע מיליטערישע באַזע בײַם מיטלענדישן ים, וואָס געפֿינט זיך אינעם סירישן פּאָרט טאַרטוס. די צווייטע סיבה איז אויפֿצוהאַלטן אירע עקאָנאָמישע אינטערעסן אין דעם ראַיאָן.


פּובליציסטיק

אַ שפּאַציר־גאַס אין סידני, וווּ מע קאָן זיך אַ ביסל אָפּרוען

1. דער לאַנגער שבת אין סידני

ווען מײַן פֿרײַנדל האָט דערהערט, אַז איך קלײַב זיך צו פֿאָרן אין אויסטראַליע, האָט ער, ווי אַן עכטער אַמעריקאַנער, מיר אַ זאָג געטאָן: "אַ לאַנד, וווּ ס׳איז אַלץ קאַפּויער!" צו באַשטעטיקן זײַנע ווערטער האָט ער צוגעגעבן: "דאָ הייבט זיך בײַ אונדז אָן דער זומער, און דאָרט גייט מען ערשט אין ווינטער אַרײַן".
אַראָפּצוברענגען איין ייִדישן שרײַבער אין אויסטראַליע, האָבן געדאַרפֿט פֿאַראייניקן זייערע באַמיִונגען פֿיר ייִדישע אָרגאַניזאַציעס אין מעלבורן: "ייִדיש־מעלבורן", "די קדימה", די שלום־עליכם־שול און דער "בונד".
אַז מע פֿאָרט שוין אין אַזאַ ווײַטקייט אויף קנאַפּע דרײַ וואָכן, פֿאַרגינט מען זיך שוין צו טיילן דאָס ביסל חיות־הנסיעה מיט דער פֿרוי ראַיע; בפֿרט, אַז דער גרעסטער טייל פֿון די רײַזע־זאָרג פֿאַלט בדרך־כּלל אויף איר קאָפּ. קאָן איך זיך מער אָפּגעבן מיט מײַנע אייגענע קאָפּדרייענישן.
אויף אַ לאַנגן וועג זאָגט מען אין ייִדיש: עס פֿאָלגט מיך אַ גאַנג. נאָך כּמעט אַ מעת־לעת פֿליִען קיין סידני וואָלט ריכטיקער געווען צו זאָגן, עס פֿאָלגט מיך אַ פֿלי. אין דער שטאָט סידני זײַנען מיר אָפּגעווען אַ קורצן פֿרײַטיק און אַ לאַנגן שבת. ווי באַקאַנט, מוז אַ טוריסט, קודם־כּל, האָבן דרײַ זאַכן: צוויי גרויסע אויגן, צוויי געזונטע פֿיס און אַ מאַפּע. די מאַפּע האָבן מיר געקראָגן אינעם האָטעל, וווּ מיר האָבן זיך אָפּגעשטעלט אויף איין נאַכט, און זיך געלאָזט אויף אַ שפּאַציר איבער די צענטראַלע גאַסן.


געזעלשאַפֿט

רות וועסטהײַמער (אין מיטן) מיט אַ גרופּע פֿרײַנד, אויף איר געבוירן־טאָג־שׂימחה. לינקס: די אַקטריסע דעבראַ דזשאָו ראָפּ, וועלכע שפּילט די ראָלע פֿון ד״ר רות אין אַ נײַער פּיעסע אין פּיטספֿילד, מאַסאַטשוסעטס
ד״ר רות וועסטהײַמער, די וועלט־באַרימטע סעקס־טעראַפּעווטין און מעדיאַ־פּערזענלעכקייט — צום בעסטן באַקאַנט ווי ד״ר רות — האָט לעצטנס געפּראַוועט איר 84סטן געבוירן־טאָג מיט אַ גרויסער שׂימחה, וווּ מע האָט געמאָלדן, אַז אין אַ חודש אַרום וועט אַרויסגעלאָזט ווערן אַן אַלקאָהאָלישער געטראַנק אויף איר נאָמען.
די שׂימחה איז פֿאָרגעקומען אינעם "מוזיי פֿון דער ייִדישער קולטור־ירושה" — אַן אָנגעזעענער חורבן־מוזיי אויפֿן דרומדיקן שפּיץ פֿון מאַנהעטן, און אַ פּאַסיק אָרט פֿאַר דער שׂימחה, נעמענדיק אין באַטראַכט, אַז ד״ר רות איז אַליין אַ קינד פֿון דער שארית־הפּליטה, און איז הײַנט אַ מיטגליד פֿון דער פֿאַרוואַלטונג פֿונעם מוזיי.
לכתּחילה, ווען מע האָט איר געהאַט פֿאָרגעלייגט אַ בראַנזשע פֿון ווײַן־פּראָדוקטן אויף איר נאָמען, האָט זי זיך אָפּגעזאָגט, פּונקט אַזוי ווי זי האָט פֿריִער זיך אָפּגעזאָגט אַרויסצולאָזן אַ בראַנזשע פֿון קאָקאָשעס אָדער אונטערוועש אויף איר נאָמען. דעם צווייטן טאָג האָט זי זיך אָבער באַרעכנט. זי האָט אָנגעהויבן צו קלערן, אַז אויב זי וועט אַנטוויקלען אַ ווײַן מיט אַ נידעריקן פּראָצענט אַלקאָהאָל, וועט עס אפֿשר העלפֿן פּאָרפֿעלקער זיך פֿילן באַקוועמער אין שלאָפֿצימער, און דערבײַ פֿאַרבעסערן זייער ליבן זיך. אַזוי איז געגרינדעט געוואָרן דער נײַער ווײַן, מיטן נאָמען "ווען ד׳אַמור׳" (דער ווײַן פֿון ליבע, אויף פֿראַנצויזיש). פֿאַר יעדן פֿלאַש וואָס מע וועט פֿאַרקויפֿן, וועט דער "מוזיי פֿון דער ייִדישער קולטור־ירושה" באַקומען אַ פּראָצענט.


ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

געשיכטע פֿונעם ייִדישן פֿאָלק
אין רוסלאַנד,
רעדאַקטאָר ישׂראל ברטל (באַרטאַל).
באַנד 2׃ פֿון די צעטיילונגען פֿון פּוילן
ביזן סוף פֿון דער רוסישער אימפּעריע,
1772—1917,
רעדאַקטאָר איליאַ לוריע.
מאָסקווע־ירושלים׃ גשרים, 2012

דער צווייטער באַנד פֿון דעם דרײַ-בענדיקן ווערק "געשיכטע פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אין רוסלאַנד" באַהאַנדלט די סאַמע רײַכע תּקופֿה אין דער געשיכטע פֿונעם רוסישן ייִדנטום. אַזוי ווי דער ערשטער באַנד, איז דאָס דאָזיקע בוך, וואָס פֿאַרמאָגט העכער פֿינף הונדערט זײַטן, מיט אַ סך זעלטענע אילוסטראַציעס; כּולל טעמאַטישע קאַפּיטלען, וואָס זײַנען אָנגעשריבן דורך באַקאַנטע מומחים אויף די געהעריקע פֿעלדער. בסך־הכּל באַשטייט דער באַנד פֿון איין און צוואַנציק קאַפּיטלען, וואָס זײַנען אָרגאַניזירט אין פֿינף טיילן׃ די רוסישע מלוכה און די ייִדן, דאָס אינערלעכע לעבן פֿונעם רוסישן ייִדנטום, דעמאָגראַפֿיע און לענדער, אידעאָלאָגיע און פּאָליטיק, ליטעראַטור און קונסט.
אַזאַ מין סטרוקטור האָט געוויסע מעלות און געוויסע חסרונות. פֿון איין זײַט, ווערט יעדער ענין באַהאַנדלט דורך אַן אמתדיקן קענער, וועלכער גיט דעם לייענער אַ געפּרעסטן קיצור פֿון זײַנע גרעסערע פֿאָרשונגען. אָבער פֿון דער אַנדערער זײַט, קאָן מען דערבײַ ניט אויסמײַדן אַ געוויסן ווידעראַנאַנד, סײַ וואָס שייך דעם סטיל און סײַ וואָס שייך דעם מיין.


פּובליציסטיק
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

לעצטנס איז יום-טובֿדיק געווען אין גרויס-בריטאַניע — מע האָט געפֿײַערט דעם 60סטן יובֿל פֿון דער מלכּהס ממשלה. אייניקע, און בסך-הכּל אַ סך, לײַט נעמען עס אויף ערנסט. אין מײַנע אויגן זעט אויס דער גאַנצער טאַראַראַם קאָמיש, כאָטש איך פֿאַרשטיי, אַז עס זײַנען דאָ געשעענישן וואָס זײַנען ניט צו פֿאַרגלײַכן ווילדער, לכל-הפּחות — עסטעטיש. ס׳איז גענוג צו דערמאָנען דעם אייראָפּעיִשן פֿוסבאָל-פֿאַרמעסט מיט די צונויפֿשטויס צווישן רוסישע און פּוילישע פֿאַנאַטיקער. אַזוי צי אַזוי, מיט יאָרן צוריק האָב איך געגעבן אַ שבֿועה צו זײַן געטרײַ דער מלכּה. אָן דעם וואָלט מען מיך ניט נאַטוראַליזירט אין דעם פֿאַראייניקטן מלכות.
און דאָך האָבן מיר באַשלאָסן צו פֿאַרלאָזן דאָס לאַנד אויף דער צײַט פֿון די יובֿל-פֿײַערונגען. מײַן ווײַב האָט באַשלאָסן, אַז אַזוי וועט זי קענען אײַנשפּאָרן צוויי טעג פֿון אירע וואַקאַציעס. דאָס האָט אויך געמיינט, אַז פֿאָרן האָט מען געדאַרפֿט ערגעץ באמת דרומדיק, וווּ אָנהייב יוני איז שוין אַ ריכטיקער זומער. הקיצור, האָבן מיר אויסגעקליבן מאָנטענעגראָ, דאָס לאַנד פֿון "שוואַרצע בערג". געפֿאָרן זײַנען מיר אַהין, האָבנדיק געוויסע באַוואָרענישן וועגן דער מדינה. אָבער איצט, נאָכן פֿאַרברענגען דאָרט כּמעט צוויי וואָכן, זײַנען מיר געוואָרן ענטוזיאַסטן פֿון אָט דעם געוואַלדיק שיינעם ווינקל פֿון אייראָפּע. דערצו האָט זיך בײַ אונדז געשאַפֿן אַן אײַנדרוק, אַז מענטשן זײַנען דאָרטן זייער סימפּאַטישע און גאַסטפֿרײַנדלעכע.
אַ חוץ דער נאַטור, שאַפֿט מאָנטענעגראָ אַ שטאַרקן אײַנדרוק ווי אַ "רוסיש אָרט".


פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין פּרקי־אָבֿות ווערן געבראַכט צוויי בײַשפּילן פֿון מחלוקת: לשם־שמים, ווי צווישן הלל און שמאַי, און שלא־לשם־שמים, ווי צווישן משה און קורחן. אין די חסידישע ספֿרים ווערט דערקלערט, אַז קורחס טענות זענען אויך נישט געווען אינגאַנצן פּוסטע. אויב זײַן מחלוקת וואָלט געווען אַ באַשײַמפּערלעך־פּוסטע קריגערײַ אָן אַ סיבֿה, וואָלט בכלל נישט געווען וואָס צו רעדן וועגן דעם. די חז״ל ברענגען עס ווי אַ בײַשפּיל פֿון אַ שלעכטן סיכסוך דווקא צוליב דעם, וואָס אין די טענות קעגן משה רבינו איז געווען, בעצם, אַ קערנדל פֿון אמת, אָבער זיי זענען געווען אויסגעמישט מיט אומריינע כּוונות.
קורח איז געווען אַ ייִד פֿונעם שבֿט לוי, וועלכער איז געווען נישט צופֿרידן מיט דעם, ווי אַהרן איז געוואָרן דער כּהן־גדול. ער האָט אײַנגעזען אין דעם אַ סימן פֿון פּראָטעקציאָניזם, ווײַל אַהרן איז געווען משה רבינוס ברודער. אַחוץ דעם, איז ער געווען אומצופֿרידן מיט דעם, וואָס משה רבינו האָט געשאַפֿן אַרום זיך אַ היעראַרכיע פֿון דיינים, נאָך דער עצה פֿון זײַן שווער, יתרו. בקיצור, האָט קורח געטענהט, אַז משה פֿירט זיך ווי אַן אויטאָריטאַרער מנהיג, וועלכער שטעלט זײַנע מענטשן אָן אויף וויכטיקע פּאָזיציעס, און הערט זיך צו צו זײַנע קרובֿים מער, ווי צום פּשוטן פֿאָלק.
צוזאַמען מיט דתן און אַבֿירם, צוויי חשובֿע ייִדן פֿונעם שבֿט־ראובֿן, האָט קורח אָרגאַניזירט אַ גרופּע פֿון 250 בכּבֿודיקע תּלמידי-חכמים, וועלכע זענען אויפֿגעטראָטן קעגן משהס פֿירערשאַפֿט. זיי האָבן געטענהט, אַז משה טאָר זיך ניט האַלטן העכער ווי אַנדערע ייִדן, ווײַל דאָס גאַנצע פֿאָלק האָט געהערט דעם אייבערשטנס קול אויפֿן באַרג סיני — ממילא, זענען אַלע ייִדן הייליק און קאָנען אַליין אַנטפּלעקן ג־טלעכקייט, אָן אַ פֿאַרמיטלער.