Video Banner
‫פֿון רעדאַקציע

די הויפּט־אינטריגע פֿונעם געיעג צו די פּרעזידענט־וואַלן אין אַמעריקע האָט לעצטנס זיך געלייזט: דער רעפּובליקאַנער קאַנדידאַט מיט ראָמני האָט אָנגערופֿן דעם נאָמען פֿון זײַן פֿאַרטרעטער, דעם קאַנדידאַט צו ווערן וויצע־פּרעזידענט, פּאָול רײַען, דער יונגער 42־יאָריקער קאָנגרעסמאַן פֿון וויסקאָנסין.
מיט אָט דעם אויסוואַל גיט ראָמני (און די רעפּובליקאַנער פּאַרטיי) אָנצוהערן, אַז דעם אויבנאָן אין זײַן אַרבעט אינעם "ווײַסן הויז", אויב ער וועט אַהין אויסגעוויילט ווערן, וועלן קודם־כּל זײַן עקאָנאָמישע פּראָבלעמען; ווײַל די ביידע לויפֿערס אין די פּרעזידענט־וואַלן זײַנען מער באַהאַוונט אין עקאָנאָמישע פֿראַגעס, איידער אין דער אויסערלעכער פּאָליטיק. ראָמני גופֿא, האָט עס זייער בולט אַרויסגעוויזן אין זײַן לעצטן אַרויספֿאָר — אין ענגלאַנד, ישׂראל און פּוילן.
פֿאַר וואָס זשע דווקא פּאָל רײַען? דער פֿאָריקער רעפּובליקאַנער פּרעזידענט־קאַנדידאַט דזשאָן מאַק׳קעין, וואָס האָט זיך מיט פֿיר יאָר צוריק פֿאַרמאָסטן מיטן איצטיקן פּרעזידענט באַראַק אָבאַמאַ, האָט זיך גענייטיקט מער אין אַ ייִנגערן, כאַריזמאַטישן פֿאַרטרעטער — גראָד אָט די זאַכן האָבן אים אויסגעפֿעלט; און ער האָט אַזאַ קאַנדידאַט געפֿונען — די סעקסאַפּילע און חנעוודיקער שׂרה פּיילין.
דער מאָרמאָן מיט ראָמני, וואָס אים איז נענטער דער מעסיקער, ליבעראַלער לאַגער אין דער רעפּובליקאַנער פּאַרטיי, האָט מיט זײַן אויסווײַל "געכאַפּט" גלײַך צוויי העזלעך: פּאָול רײַען איז אַ געטרײַער קאַטאָליקער און אַ ליבלינג בײַם אולטראַ־קאָנסערוואַטיוון פֿליגל פֿון די רעפּובליקאַנער. דאָס מיינט, אַז אויב בײַם אָנהייב האָט ראָמני בלויז קריטיקירט אַלע טריט, וואָס אָבאַמאַ האָט געמאַכט אויפֿן עקאָנאָמישן פֿעלד בעת זײַן פּרעזידענטשאַפֿט, און דערבײַ אַליין ווייניק וואָס פֿאָרגעלייגט ווי אַזוי צו ענדערן דעם מצבֿ; מיינט עס איצט, נאָכן באַשטימען רײַען פֿאַר זײַן "וויצע", אַז דער וועג פֿון לייזן דעם עקאָנאָמישן קריזיס וועט אויסגעפֿלאַסטערט ווערן לויט די רעצעפּטן פֿון דער אַזוי גערופֿענער "טיי־באַוועגונג", דער עקסטרעם־רעכטער לאַגער פֿון דער רעפּובליקאַנער פּאַרטיי.


געזעלשאַפֿט
פֿון עדי מהלאל (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די באַטייליקטע פֿון דער אינטערנאַציאָנאַלער קאָנפֿערענץ "ייִדישע רוחניות אין מיזרח-אייראָפּע: אַ טעקסטועלע פּערספּעקטיוו"
אין יוני איז בײַם UCL (דער לאָנדאָנער אוניווערסיטעט) פֿאָרגעקומען אַן אינטערנאַציאָנאַלע קאָנפֿערענץ מיטן טיטל "ייִדישע רוחניות אין מיזרח-אייראָפּע: אַ טעקסטועלע פּערספּעקטיוו". פֿאָרשער פֿון אייראָפּע (אַ היפּש ביסל פֿון זיי פּוילישע), ישׂראל און אַמעריקע האָבן זיך פֿאַרזאַמלט, געהאַלטן רעפֿעראַטן און דיסקוטירט די פֿאַרשידענע אַספּעקטן פֿון אָט דער טעמע. גערעדט האָט מען דאָרט וועגן מיסטיק, קבלה, חסידות, דער מאָדערנער ליטעראַטור און רעליגיע; אָנגערירט פֿראַגעס פֿון אידענטיטעט אין 19טן און 20סטן יאָרהונדערט און וועגן דער אַקטועלקייט פֿון דער טעמע "ייִדישע אידענטיטעט" אין מיזרח-אייראָפּע נאָכן יאָר 1989.
בײַם אָנהייב האָט פּראָפֿעסאָר אַדאַ ראַפּאַפּאָרט פֿון UCL דערציילט דעם עולם וועגן איר אָנגייענדיקן בשותּפֿותדיקן פּראָיעקט מיט נאָך פֿאָרשער פֿון חסידות. עס רעדט זיך וועגן אַ ריזיקער פֿאָרש-אַרבעט, וואָס וועט, ווי אַ רעזולטאַט, פּראָדוצירן די נײַע געשיכטע פֿון חסידות. זיי זענען ממשיך די פֿאָרש-טראַדיציעס, וואָס עס האָט אָנגעהויבן שמעון דובנאָוו מיט אַ הונדערט דרײַסיק יאָר צוריק אין רוסלאַנד; אַן אַרבעט וואָס ווערט ביז הײַנט גערעכנט ווי דער פֿונדאַמענטאַלער טעקסט אין דעם תּחום. אָבער די מאָדערנע פֿאָרשער, אין אונטערשייד פֿון דובנאָוון, וואָס האָט זיך אָפּגעשטעלט אויפֿן יאָר 1815, וועלן ציִען ווײַטער דעם פֿאָדעם פֿון דער דאָזיקער געשיכטע און נאָכפֿאָלגן די קאָנווענציע פֿון יענער צײַט, ווען דאָס חסידות האָט זיך געפֿונען אין אַן ירידה נאָך יענעם יאָר. ראַפּאַפּאָרט האָט, דער עיקר, באַטאָנט אין איר אויפֿטריט, אַז כּדי אָנצוגיין ווײַטער מיט דעם וויכטיקן פּראָיעקט, פֿאָדערט זיך אַ ממשותדיקע פֿינאַנציעלע שטיצע.


װעלט פֿון ייִדיש
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן

"ווער קען רעדן, ווער קען זאָגן... ייִדישע שטימען פֿון ישׂראל": אַ נײַע ווידעאָ־דיסק

דאָראָטעאַ גרעווע אינטערוויויִרט דעם ייִדישן שרײַבער צבֿי אײַזענמאַן
נאָך דעם ווי די דײַטשע ייִדיש־לערערין דאָראָטעאַ גרעווע מיט דער ייִדיש־טוערין אַניקאַ הילמאַן, ביידע אַקטיוו אין דער האַמבורגער "שלמה בירנבוים־געזעלשאַפֿט פֿאַר ייִדיש", זענען אַרומגעפֿאָרן איבער ישׂראל און אינטערוויויִרט און פֿילמירט ייִדיש־רעדערס אין אָקטאָבער 2009 און מאַרץ 2010, האָבן זייערע פֿרײַנד זיי געעצהט זיי זאָלן צונויפֿנעמען די מאַטעריאַלן און פּראָדוצירן אַ ווידעאָ־דיסק, אַ דאָקומענטאַר־פֿילם. דער פֿילם "ווער קען רעדן, ווער קען זאָגן...? ייִדישע שטימען פֿון ישׂראל", באַשטייט פֿון פֿאַרשיידענע סצענעס, שמועסן אויף ייִדיש, וואָס זענען טעמאַטיש נישט פֿאַרבונדן צווישן זיך, אָבער זענען פֿון דעסטוועגן אינטערעסאַנט, בפֿרט פֿאַר סטודענטן פֿון ייִדיש, וועלכע זענען נישט אויפֿגעוואַקסן מיט מאַמע־לשון און האָבן נישט קיין געלעגנהייט צו פֿאַרברענגען מיט געבוירענע ייִדיש־רעדערס, און צו הערן אַ נאַטירלעכע שפּראַך. דער ציל פֿונעם פֿילם איז טאַקע מער פּעדאַגאָגיש ווי קינסטלעריש.
"ווער קען רעדן" הייבט זיך אָן מיט אַ פֿריילעך געזאַנג. די זינגערין פּאָלינאַ בעלילאָווסקי פֿון רמת־גן זינגט אַ נוסח פֿון "האָבן מיר אַ מאַנטל" און שפּעטער אינעם פֿילם זינגט זי דאָס פֿאָלקסליד "גיי איך מיר אַרויס אויפֿן גאַניקל". דערנאָך באַקענט מען זיך מיטן פּויליש־ייִדישן זייגער־מאַכער פֿון רחבֿות, דבֿ עלנער. ער ווײַזט אונדז זײַן געצײַג און דערציילט וועגן זײַן לעבן אין אַ שיינעם פּוילישן ייִדיש. מע באַקענט זיך מיט זײַן משפּחה און מע זינגט און פֿאַרברענגט צוזאַמען. מע זעט אין דער סצענע, אַז אויך דער צווייטער דור האָט עפּעס געירשנט פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור, אַרײַנגערעכנט די באַטעמטע מאכלים.


ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

נאַום נים. "גאָטעניו, זאָל זײַן אַזוי...".
מאָסקווע׃ "קאָרפּוס", 2011

דער מחבר און אַמאָליקער סאָוועטישער דיסידענט נאַום נים (נחום יעפֿרעמאָוו) באַשרײַבט אינעם דאָזיקן רירעוודיק–שיינעם בוך זײַנע קינדער־יאָרן אין באָגושעווסק, אַ שטעטל אין דער וויטעבסקער געגנט פֿון ווײַסרוסלאַנד. דער שאָטן פֿון דער מלחמה, וואָס האָט חרובֿ געמאַכט דאָס גאַנצע ווײַסרוסישע ייִדנטום און געבראַכט אַ סך צרות פֿאַר אַלע תּושבֿים פֿונעם לאַנד, באַגלייט די דערציילונג אַפֿילו אין סאַמע גליקלעכע מאָמענטן, אָבער פֿאַרשטערט ניט די נאַטירלעכע קינדערשע פֿרייד.
ניט געקוקט אויף אַלע צרות, וואָס זײַנען אויסגעפֿאַלן אויף זײַן גורל, בלײַבט נים אַן אָפּטימיסטישער מענטש. זײַן בוך דערציילט וועגן פֿיר חבֿרים, וועלכע שטאַמען פֿון פֿאַרשידענע שיכטן פֿון דער פּראָווינציעלער סאָוועטישער געזעלשאַפֿט. איינער איז אַן אָרעמער יתום, וואָס איז פֿאַרבליבן אַליין מיט אַן אַלטער באָבען. דער צווייטער איז להיפּוך, דער זון פֿון אַן אָרטיקן סאָוועטישן נאַטשאַלניק און דער דריטער וווינט מיט דער מאַמען, וואָס אַרבעט אויף אַלע כּלים, כּדי צו געפֿינען זיך אַ פּאַסיקן מאַן. דער פֿערטער איז דער דערציילער אַליין, איינער פֿון די געציילטע ייִדן, וואָס זײַנען פֿאַרבליבן אינעם שטעטל נאָכן חורבן. ווי דאָס רובֿ קינדער אינעם שטעטל איז ער אויך אַ יתום, וואָס וואַקסט אָן דעם טאַטן.
דאָס בוך שילדערט געשמאַקע גליקלעכע טעג פֿון קינדערשער פֿרײַהייט, וואָס זײַנען אָנגעפּאַקט מיט כּלערליי שפּיצלעך און לצנות. אָנגעשריבן אויף אַ זאַפֿטיקן רוסישן לשון, באַזאַלצט מיט ווײַסרוסישע ווערטלעך, האָט דאָס דאָזיקע בוך זייער אַ קנאַפּן ייִדישן "אינהאַלט", און דאָך איז דאָס איינע פֿון די רײַכסטע מעמואַרן וועגן סאָוועטישער ייִדישער קינדהייט, וואָס זײַנען אַרויס אויף רוסיש אין די לעצטע יאָרן.


פּערזענלעכקײטן
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

חנא שמערוק
די פֿאַרגאַנגענע וואָך איז בײַ מיר, אַזוי אָדער אַנדערש, פֿאַרבונדן געווען מיטן טראַגישן גורל פֿון די סאָוועטיש-ייִדישע שרײַבער. דעם 8טן און 9טן אויגוסט איז אין אָקספֿאָרד אָפּגעהאַלטן געוואָרן אַ קאָנפֿערענץ, געווידמעט איינעם פֿון די שרײַבער — פּינחס קאַהאַנאָוויטש — וואָס איז בעסער באַקאַנט ווי דער נסתּר. און דעם 12טן אויגוסט איז אין לאָנדאָן געמאַכט געוואָרן אַן אַסיפֿה, מיט אַ פּרעזענטאַציע פֿון אַ נײַער זאַמלונג איבערזעצונגען אויף ענגליש פֿון דערציילונגען און לידער פֿון אומגעבראַכטע סאָוועטיש-ייִדישע שרײַבער. אין דעם זאַל, אויסגערעכנט אויף 150 לײַט, האָט מען געדאַרפֿט ברענגען צוגאָב-בענקלעך, ווײַל דער עולם איז געווען גרעסער איידער מע האָט פּלאַנירט.
איך ווייס אויך, אַז גרעסערע און קלענערע קולטור-אונטערנעמונגען זײַנען אָרגאַניזירט געוואָרן אין מאָסקווע, ירושלים, ניו-יאָרק, באָסטאָן, קיִעוו, פּעטערבורג, האַמבורג, לאָס-אַנדזשעלעס און, דאַכט זיך, סאַן-פֿראַנציסקאָ. דאָס זײַנען די שטעט, וועגן וועלכע איך האָב געהערט. כ׳בין זיכער, אַז אין אַ היפּש ביסל אַנדערע ערטער האָט מען עס אויך געטאָן.
דאָס איז אַ טעמע פֿאַר אַ באַזונדערער פֿאָרשונג: ווי אַזוי, ווער און וווּ האָט אָפּגעמערקט די דאָזיקע טרויעריקע דאַטע. איך מיין ניט אַזוי די פֿאַרגאַנגענע וואָך, ווי די גאַנצע תּקופֿה זינט 1956, ווען עס האָט זיך באַוויזן די ערשטע אינפֿאָרמאַציע וועגן די געשעענישן אין אויגוסט 1952. איך קען ניט זאָגן, אַז כ׳האָב זיך באמת ערנסט באַשעפֿטיקט מיט אַזאַ מין פֿאָרשונג. זי פֿאָדערט דאָך אַ סך צײַט, ווײַל מע דאַרף אַרײַנקוקן אין כּלערליי קוואַלן, קודם-כּל אין ייִדישע צײַטונגען, געדרוקט אין פֿאַרשיידענע צײַטן און ערטער. אָבער דאָ און דאָרטן, זוכנדיק מאַטעריאַלן מכּוח אַנדערע געשעענישן אין ייִדישן לעבן, האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויף אַרטיקלען, וועלכע האָבן געשאַפֿן אַ מאָדעל, וואָס שטעלט אין צענטער די פֿיגור פֿון חנא שמערוק ז״ל.


פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין דער הײַנטיקער פּרשה איז משה רבינו ממשיך זײַנע מוסר־דרשות, און וואָרנט די ייִדן, אַז אויב זיי וועלן אָפּהיטן די מיצוות, וועלן זיי באַקומען אַ ברכה; אָבער, אויב זיי וועלן זיך נישט צוהערן צו די מיצוות, וועלן זיי, חלילה, פֿאַרשאָלטן ווערן. ווײַטער ווערן אין דער סדרה דערמאָנט אַ גאַנצע ריי קאָנקרעטע מיצוות.
משה האָט אָנגעזאָגט די ייִדן דורכצופֿירן אַ ספּעציעלן סיבמאָלישן ריטואַל, ווען זיי גייען אַריבער דעם ירדן און קומען אַרײַן קיין ארץ־כּנען. די ייִדן, לויט משהס אָנזאָג, זאָלן דערקלערן די ברכות אויפֿן באַרג גריזים און די קללות — אויפֿן באַרג עיבֿל.
צוויי מאָל ווערט אין דער הײַנטיקער פּרשה באַטאָנט "לא תּעשׂון כּן לה׳ אלוקיכם" — "איר זאָלט נישט טאָן אַזוי פֿאַר אײַער ג־ט". צום ערשטן מאָל, וואָרנט משה רבינו, אַז די ייִדן טאָרן נישט ברענגען די קרבנות פֿאַרן אייבערשטן וווּ מע וויל, ווי עס האָבן געטאָן די געצנדינער. אַדרבה, אַלע ערטער, וווּ די תּושבֿים פֿון ארץ־כּנען האָבן געדינט זייער עבֿודה־זרה, מוזן צעשטערט ווערן, צוזאַמען מיט אַלע געצנדינערישע סימבאָלן. להיפּוך, מעגן די ייִדן ברענגען זייערע קרבנות פֿאַרן באַשעפֿער בלויז אין איין ספּעציעל אויסגעקליבן צענטראַליזירט אָרט, וווּ עס וועט זיך אַנטפּלעקן די הייליקע שכינה, און בלויז אויף אַ ספּעציפֿיש־פֿאָרגעשריבענעם אופֿן.
משה רבינו גיט צו ווײַטער, אַז אינעם נײַעם לאַנד וועלן די ייִדן נישט האָבן דאָס רעכט "צו טאָן, וואָס יעדער מיינט, אַז ס׳איז ריכטיק אין זײַנע אויגן". רש״י דערקלערט, אַז דער דאָזיקער פּסוק מיינט פֿרײַוויליקע קרבנות, נדרים און נדבֿות, וועלכע יעדער ייִד האָט געקאָנט ברענגען אויף אַ צײַטווײַליקן מזבח במשך פֿון די ערשטע יאָרן פֿונעם באַזעצן זיך אין ארץ־כּנען. שפּעטער אָבער, וועט מען מוזן באַגרענעצן די עבֿודת־הקרבנות מיט איין צענטראַליזירט אָרט.