Video Banner
קהילה־לעבן

יוסף לעבאָוויץ באַטייליקט זיך אין דער עפֿענונג־צערעמאָניע פֿונעם נײַעם ייִדישן קהילה־קאַמפּוס אין אַ טאָראָנטאָ־פֿאָרשטאָט
טאָראָנטאָ, קאַנאַדע (ייִט״אַ). — טאַאַלי לעסטער טאָלמאַן, די וויצע־פּרעזידענטקע אין האַנדל־ענינים בײַ דער פֿעדעראַציע פֿונעם "פֿאַראייניקטן ייִדישן אַפּעל" (״UJA״) אין טאָראָנטאָ, האָט געגעבן אַ ברייטן מאַך מיט איר האַנט און געוויזן אויף דער נײַעם קהילה־קאָמפּלעקס, וועלכער געפֿינט זיך גלײַך לעבן דער שטאָט אויפֿן צפֿון. דער קאָמפּלעקס, וועלכער קאָסט 185 מיליאָן דאָלאַר, שטייט אויף אַן אָרט, וווּ בלויז מיט עטלעכע יאָר צוריק, ווי עס האָט דערציילט טאָלמאַן, איז געווען אַ ליידיק פֿעלד באַוואַקסן מיט גראָז און ביימער. דער צענטער האָט זיך געעפֿנט זונטיק.
דער נײַער צענטער אין טאָראָנטאָ, וועלכער הייסט "דער ייִדישער קהילה־קאַמפּוס אויפֿן נאָמען פֿון יוסף און וואָלף לעבאָוויץ" און פֿאַרנעמט 50 אַקערס לאַנד, איז איינער פֿון די סאַמע אַמביציעזע ייִדישע פּראָיעקטן אין קאַנאַדע. דער שטח פֿונעם קאָמפּלעקס באַטרעפֿט 200,000 קוואַדראַט־פֿוס און אַנטהאַלט אַגענטורן פֿאַר סאָציאַלער הילף; אַ צאָל קאָנפֿערענץ־זאַלן; אַן עגאַליטאַרע קאָנסערוואַטיווע סינאַגאָגע מיט פֿאַרנאַכט־קלאַסן; אַ קינדער-גאָרטן; אַ טעאַטער און אַ קונסט־גאַלעריע; אַ ייִדישע מיטל־שול; אַ וווין־אָרט פֿאַר אינוואַלידן און אַ גרויסער ספּאָרט־צענטער מיט דרײַ זאַלץ־באַסיינען. אין דער נאָענטער צוקונפֿט פּלאַנירט מען אויך צו עפֿענען אַן אָנהייב־שול פֿאַר קליינע קינדער און אַ מעדיצינישן אָפּטייל מיט 10 דאָקטוירים. דער אונטערערדישער גאַראַזש האָט גענוג פּלאַץ פֿאַר 350 אויטאָס. דער קאָמפּלעקס איז אַרומגערינגלט מיט פּרעכטיקע גערטנער.


װעלט פֿון ייִדיש
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן

הײַנטיקס יאָר וועט דער יערלעכער "קלעזקעמפּ", אויך באַקאַנט ווי "די ייִדישע פֿאָלקס־קונסט פּראָגראַם", פֿאָרקומען צום 28סטן מאָל. מע קען מיט רעכט זאָגן, אַז אַ דאַנק "קלעזקעמפּ" האָט זיך אַנטוויקלט די נײַע קלעזמער־באַוועגונג. ווער האָט געהערט פֿון אַ קלעזמער־פֿעסטיוואַל פֿאַרן יאָר 1985? אָבער הײַנט קומען שוין פֿאָר אַזוינע פֿעסטיוואַלן אַ גאַנץ קײַלעכדיק יאָר.
למשל, די וואָך ביזן 31סטן אָקטאָבער, קומט פֿאָר דער אינטערנאַציאָנאַלער פֿעסטיוואַל "קלעזמערוועלטן" אין געלסענקירכען, דײַטשלאַנד, אָרגאַניזירט פֿון אַנדרעאַס שמיטגעס, אין וועלכן עס נעמען אָנטייל: די קאַפּעליעס "קלעזמאַטיקס", "שטראַוס־וואַרשאַוער דואָ", "ייִדישע פּרינצעסין" פֿון ניו־יאָרק, "פֿאָרשפּיל" פֿון ריגע, "ש׳כּוח" פֿון לאָנדאָן און אַנדערע. אין ווין וועט באַלד, פֿונעם 3טן ביזן 18טן נאָוועמבער, פֿאָרקומען דער 9טער "קלעזמאָר" [Klezmore]־פֿעסטיוואַל מיטן אָנטייל, צווישן אַנדערע, פֿונעם טראָמבאָניסט ברײַען בענדער און זײַן גרופּע, דער קלאַרנעטיסט דוד קראַקאַוער, דער זינגער קערסטען טרויקע פֿון דײַטשלאַנד, די "אַמסטערדאַמער קלעזמער־גרופּע" און יאַן הערמערשמידט, וואָס האָט ערשט אַרויסגעגעבן אַ רעקאָרדירונג פֿון ייִדישע טאַנגאָס.
בײַ די אַלע פֿעסטיוואַלן האָבן זיך אײַנגעוואָרצלט עטלעכע טראַדיציעס: מע ווײַזט שטום־פֿילמען וואָס האָבן עפּעס אַ שײַכות מיט דער ייִדישער וועלט, און מוזיקער שאַפֿן אָריגינעלע מוזיק וואָס באַגלייט דעם פֿילם; מע פֿאַרענדיקט דעם פֿעסטיוואַל מיט אַ ריזיקן קאָנצערט אין דרויסן אָדער אין אַ גרויסן זאַל, אין וועלכן אַלע מוזיקער באַטייליקן זיך; מע פֿירט אָן וואַרשטאַטן פֿאַר אָרטיקע מוזיקער, מע זאָל זיך באַקענען מיט דער קלעזמער־מוזיק. בײַ עטלעכע פֿעסטיוואַלן לערנט מען ייִדיש מיט קינדער און דערוואַקסענע.


קולטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מאָנאָלאָגן פֿון ייִדישע שרײַבערס׃
מישע לעוו
(אַ סעריע פֿון באָריס סאַנדלער, 2011)

דער שרײַבער מישע לעוו איז געבוירן געוואָרן אינעם אַלטן ייִדישן שטעטל פּאָגרעבישטשע אין אוקראַיִנע אינעם יאָר פֿון דער אָקטאָבער־רעוואָלוציע 1917. זײַן לעבנסגאַנג איז געווען ענג פֿאַרבונדן מיטן גורל פֿון סאָוועטישן ייִדנטום און זײַן קולטור. אין 1925 האָט זײַן משפּחה זיך באַזעצט אין סטאַלינדאָרף, דעם נײַ־געשאַפֿענעם ייִדישן נאַציאָנאַלן ראַיאָן אין אוקראַיִנע. דאָס איז געווען אַ טייל פֿונעם סאָוועטישן פּלאַן פֿון דער "פּראָדוקטיוויזאַציע" פֿון דער ייִדישער באַפֿעלקערונג, וואָס איז געוואָרן שטאַרק פֿאַראָרעמט בעת דער ליקווידאַציע פֿון דער "נײַער עקאָנאָמישער פּאָליטיק".
דאָס גאַנצע לעבן אין די ייִדישע נאַציאָנאַלע ראַיאָנען איז געפֿירט געוואָרן אויף ייִדיש. מישע לעוו האָט דאָרט פֿאַרענדיקט אַ ייִדישע מיטלשול און דערנאָך שטודירט ייִדיש און ייִדישע ליטעראַטור אינעם מאָסקווער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, וואָס האָט געגרייט לערער פֿאַר סאָוועטישע ייִדישע שולן. נאָך דעם אינסטיטוט האָט ער געאַרבעט אין דער צענטראַלער ייִדישער ביבליאָטעק אין מאָסקווע און אין דער רעדאַקציע פֿון דער צענטראַלער סאָוועטישער ייִדישער צײַטונג "דער עמעס".
זײַן ליטעראַרישע קאַריערע האָט איבערגעריסן די מלחמה, דעם 22סטן יוני 1941. ער איז געוואָרן אַ קורסאַנט אין דער מיליטער־שול אין פּאָדאָלסק לעבן מאָסקווע. אָבער שוין אין אָקטאָבער האָט מען די גאַנצע שול געשיקט אויפֿן פֿראָנט. די אויפֿגאַבע איז געווען צו פֿאַרהאַלטן די דײַטשישע אַרמיי, וואָס האָט זיך געריסן קיין מאָסקווע. פֿון טויזנטער קורסאַנטן זײַנען געבליבן לעבן בלויז געציילטע נפֿשות, אָבער אויך זיי זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן צו די דײַטשן אין געפֿאַנגעניש.


געזעלשאַפֿט
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיט עפּעס אַ צײַט צוריק האָט מײַן זון מיך אַ שטופּ געטאָן צום ווערן אַ מיטגליד פֿון דעם קלוב מיט דער צאָל מיטגלידער, וואָס האָט אַנומלטן דערגרייכט ביז העכער אַ ביליאָן נפֿשות איבער דער גאָרער וועלט. די רייד גייט, פֿאַרשטייט זיך, וועגן דעם “פֿייסבוק" אָדער, ווי אייניקע גאָר פּוריסטישע לײַט רופֿן עס, “פּנים-בוך". דער זון האָט געטענהט, אַז אָן אַ “פֿייסבוק"-מיטגלידערשאַפֿט בלײַב איך שטעקן ערגעץ אין מיטלעלטער. ווער וויל עס הערן פֿון זײַן אייגענעם בן-יחיד? האָב איך זיך טאַקע “פֿאַרשריבן".
וואָס זשע האָב איך פֿון דעם הײַנט-צו-טאָג? גאָרנישט, אַ חוץ אַ קאָפּדרייעניש. איך געהער ניט צו דער קאַטעגאָריע מענטשן, וואָס ווילן זיך גלײַך טיילן מיט דער גאָרער וועלט, ווען זיי דערהערן אָדער דערשמעקן עפּעס אַ נײַעס (שוין אָפּגעשמועסט פֿון דעם, וואָס איך האָב די טריבונע פֿון “פֿאָרווערטס") אָדער ווען זיי מאַכן אַ פֿרישן פֿאָטאָ פֿון זייער קאַץ. מיט אַנדערע ווערטער, איך בין נאָך אַלץ ניט — לויט אַלע סימנים — פֿון דער קאַטעגאָריע מענטשן, וועלכע האָבן געהאַט, און האָבן נאָך אַלץ, אַפּנים, אין זינען מאַרק צוקערבערג.
אין דעם זין, געהער איך נאָך אַלץ, אויב איר ווילט, צו מיטלעלטער און פֿאַרשטיי פּשוט ניט די מענטשן וואָס אַנטוויקלען אַן אמתע “פייסבוק"-מאַנקאָליע. פּסיכאָלאָגן האָבן זיך שוין אויסגעלערנט צו דערקענען סימפּטאָמען פֿון דער דאָזיקער קרענק, וואָס איז איינע פֿון אַ סך אַזעלכע אינטערנעץ-מאַנקאָליעס. אַפֿילו אָן “פֿייסבוק" פֿאַרברענג איך, למשל, זייער אַ סך צײַט בײַם קאָמפּיוטער. די בליצבריוו אַליין נעמען דאָך אָפּ אַ שטיקל לעבן. צו באַגרענעצן עס טראָג איך אין מײַן קעשענע אַן אַלטפֿרענקישן טעלעפֿאָן, אָן אַן אַ צוטריט צו דער אינטערנעץ-וועלט.


פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין דער הײַנטיקער פּרשה ווערט דערציילט, ווי די מענטשן האָבן געבראַכט מיט זייערע עבֿירות אַ מבול אויף דער גאַנצער וועלט. צווישן דער פֿאַרדאָרבענער מענטשהייט איז געווען בלויז איין צדיק — נח — וואָס דער באַשעפֿער האָט אים געהייסן אויפֿצובויען די תּיבֿה — אַ גרויסע שיף — כּדי זײַן משפּחה זאָל זיך אויסבאַהאַלטן פֿון דער קאַטאַסטראָפֿע, צוזאַמען מיט אַלע חיות.
אין די הײַנטיקע פֿרומע קרײַזן פֿירט דער עולם צומאָל דיסקוסיעס, צי די הײַנטיקע פּרשה דערציילט וועגן אַ גלאָבאַלער היסטאָרישער קאַטאַסטראָפֿע, נוצט אויס אַ בײַשפּיל פֿון אַ פֿאַרפֿלייצונג אין אַ געוויסן ראַיאָן ווי אַ משל און אַ וואָרענונג, און שטעלט מיט זיך פֿאָר אַן אַלעגאָרישע מעשׂה. אַ טייל מענטשן טענהן, אַז לויט דער מאָדערנער וויסנשאַפֿט איז אין דער וועלט נישטאָ קיין סימנים פֿון אַ וועלט־מבול. די, וואָס שטרעבן אָפּצוטײַטשן די גאַנצע תּורה כּפּשוטה, באַטאָנען אָבער, אַז די וויסנשאַפֿטלער קאָנען נישט האָבן קיין אויטאָריטעט איבער דעם אָפּטײַטש פֿון דער הייליקער תּורה.
צום באַדויערן, פֿאַרגעסן אָפֿט ביידע מחנות, אַז די תּורה איז נישט אַ וויסנשאַפֿטלעך אָדער אַ היסטאָריש בוך, ווי אויך נישט אַ זאַמלונג פֿון אַלעגאָריעס. אין דער הײַנטיקער וועלט פֿאַרקוקן די מענטשן צו אָפֿט דעם אינערלעכן אַספּעקט פֿונעם וועזן. אויב די מעשׂה וועגן דעם מבול איז אַן אַלעגאָריע, באַקומט זיך, פֿון דער מאַטעריאַליסטישער פּערספּעקטיוו, אַז זי איז, כּלומרשט, ווייניקער רעלעוואַנט.
מע קאָן אָבער זאָגן פּונקט פֿאַרקערט: אויב די מבול־קאַטאַסטראָפֿע איז נישט געשען אויף אַן אינגאַנצן בוכשטעבלעכן אופֿן, ווי אַ ריזיקע פֿאַרפֿלייצונג, איז זי דווקא מער רעאַל און אַקטועל פֿאַר אונדז, ווײַל אַ מבול, וואָס פֿאַרפֿלייצט די וועלט שטילערהייט און אומבאַמערקט, שטעלט מיט זיך פֿאָר אַפֿילו אַ גרעסערע סכּנה.


ייִדישע מוזיק אינעם 21סטן יאָרהונדערט

דער גערער מאַנדאָלין־אָרקעסטער, גער, פּוילן, 1928
צוקוקנדיק זיך צו אַ קורצן פֿילם וועגן דעם נײַ־געשאַפֿענעם "גערער מאַנדאָלין־אָרקעסטער" איז מיר געקומען אויפֿן געדאַנק דער אינטערעסאַנטער ענין פֿונעם ווידעראויפֿלעב פֿון דער מוזיקאַלישער קולטור פֿון די ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע הײַנטיקע צײַטן.
נישט קיין קליינעם חלק אין דער שאַפֿונג פֿון דער נײַער מיזרח־אייראָפּעיִשער מוזיק — די אַזוי־גערופֿענע "קלעזמער־מוזיק" — האָט צו טאָן מיט רעקאָנסטרויִרן; דאָס צונויפֿנעמען "ברעקלעך", פֿראַגמענטן, קרישקעס, וואָס אונדז איז געבליבן נאָכן חורבן און מיט דעם חומר ווי אַ באַזע, שאַפֿן אָריגינעלע קאָמפּאָזיציעס און קומען צו קינסטלערישע באַשלוסן און אויספֿירן. אָפֿט מאָל האָט מען נישט קיין סך אַזעלכע "פֿראַגמענטן", אָבער דער קינסטלער גייט זײַן אייגענעם וועג מיט זאַכן וואָס ער האָט נאָר בײַ דער האַנט.
למשל, עס פֿרעגט זיך די קשיא — ווי אַזוי האָט געקלונגען דער ייִדישער פֿידל אינעם 19טן יאָהונדערט? וואָס האָט סטעמפּעניו געשפּילט און ווי אַזוי האָט ער געשפּילט אויף זײַן כּלי, אַז יעדער בײַ דער חתונה זאָל זיך צעוויינען? קיין רעקאָרדירונגען פֿון סטעמפּעניו האָבן מיר נישט. אָבער מיר האָבן יאָ רעקאָרדירונגען פֿון ש. אַנ־סקיס פֿאָלקלאָר־עקספּעדיציעס פֿאַר דער ערשטער וועלט־מלחמה, אין וועלכע די פֿידלער שפּילן פֿאַר דעם פֿאָלקלאָריסט פֿידל־שטיקעלעך, וואָס ווי מע זאָגט, סטעמפּעניו אַליין האָט זיי קאָמפּאָנירט. צוהערנדיק זיך צו די רעקאָרדירונגען, צעוויינט מען זיך אָבער נישט, און דער פֿידלער קלינגט גאַנץ אַמאַטאָריש, "אַפֿילו פֿאַר אַ קלעזמער".