"געוויינטלעכע שיל"׃ אויסשטעלונג אינעם געשיכטע־מוזיי פֿון רעליגיע, סאַנקט־פּעטערבורג, פֿונעם 20סטן סעפּטעמבער ביזן 5טן דעצעמבער. קוראַטאָרן: אַלאַ סאָקאָלאָוואַ און וואַלערי דימשיץ, אַקאַדעמישער צענטער "פּעטערבורגער יודאַיִקע"

אין סאַנקט־פּעטערבורג האָט זיך געעפֿנט אַ נײַע אויסשטעלונג, געווידמעט דעם צענטראַלן עלעמענט פֿון דער אַמאָליקער ייִדישער "וועלט, וואָס איז מער נישטאָ"׃ די אַלטע שילן פֿונעם אַמאָליקן תּחום־המושבֿ. מיט הונדערט יאָר צוריק זײַנען אין די שטעט און שטעטלעך פֿון מיזרח־אייראָפּע געשטאַנען צענדליקער טויזנט גרויסע און קליינע שילן, קלויזן, בתּי־מדרשים, שטיבלעך. הײַנט איז פֿון זיי כּמעט גאָרניט ניט געבליבן, בלויז די סאַמע פֿעסטע געמויערטע געבײַדעס האָבן אויסגעהאַלטן די קאַטאַסטראָפֿאַלע געשעענישן פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט.

צו ספּראַווען זיך מיטן אַנטיסעמיטיזם אויף דער בינע, האָט דער דראַמאַטורג רענדי כּהן אויסגעקליבן פֿאַר זײַן פּראָטאַגאָניסט אַ מיטליעריקן קאַלעדזש־פּראָפֿעסאָר (סעטה דוער), וועלכער שטייט איינער אַליין אויף דער בינע נאָענט צו צוויי שעה צײַט, און דערלאַנגט אַ לעקציע וואָס האָט צו טאָן — דער עיקר, מיט ייִדן. ער האָט דערצו צוגעגרייט אַ ליסטע פֿון פּראָמינענטע בני־ישׂראלניקעס אויף דער וועלט, וועלכע האָבן באַרײַכערט די וועלט מיט זייערע פֿעיִקייטן און חכמה די לעצטע הונדערט יאָר. און דערמאָנענדיק באַזונדער זייערע נעמען, פּראַוועט ער אַן אָרגיע פֿון אָפֿענעם ייִדנהאַס.

די לעקציע איז אָנגעזאַפּט מיט "אַמוזירנדיקע" אָבסערוואַציעס, היסטאָרישע הערות און פֿילאָסאָפֿישע אַרײַנבליקן אין יעדן ווינקל פֿון זײַן לײַב און לעבן.

Natan Meir.
Kiev: Jewish Metropolis.
A History, 1859—1914.
Bloomington: Indiana University Press, 2010.

דאָס בוך פֿון פּראָפֿעסאָר נתן מאיר געהערט צו דער רעלאַטיוו נײַער און אין אַ געוויסן זין רעוויזיאָניסטישער שיטה פֿון דער היסטאָרישער פֿאָרשונג וועגן ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע. אַנשטאָט צו פֿאַרפֿאַסן אַרומנעמיקע היסטאָרישע נאַראַטיוון וועגן דעם ייִדישן נאַציאָנאַלן כּלל, וואָס ראַנגלט זיך קעגן אַנטיסעמיטישע רדיפֿות, גיט מען זיך אָפּ מיט קלענערע ענינים, אַזעלכע ווי געשיכטעס פֿון פֿאַרשידענע ייִדישע קהילות, אינסטיטוציעס, גרופּעס אָדער יחידים.

דער פֿאָלקלאָריסט י. ל. כּהן (1881—1937) איז געווען אַ גרינדער פֿון דער ייִדישער פֿאָלקלאָריסטיק און האָט בעסער געקענט די ייִדישע פֿאָלקלאָר־מאַטעריאַלן ווי אַלע אַנדערע. אָבער אַ חסרון האָט ער געהאַט, וואָס איז פֿאַרשפּרייט צווישן אַקאַדעמיקער — דאָס דרוקן אַן אַרטיקל אָדער אַ זאַמלונג איז אים אָנגעקומען מיט גרינע ווערעם. ווען מע קוקט אַרײַן אינעם באַנד "שטודיעס וועגן ייִדישער פֿאָלקשאַפֿונג" וואָס דער ייִוואָ אונטער מאַקס ווײַנרײַכס רעדאַקציע, האָט אַרויסגעגעבן נאָך כּהנס טויט אין 1952, זעט מען אַ סך פֿראַגמענטאַרישע אַרבעטן, נישט פֿאַרענדיקטע, וואָס וואָלטן מיט זיך פֿאָרגעשטעלט אַ וויכטיקן צושטײַער צו דער פֿאָלקלאָריסטיק ווען כּהן וואָלט זיי געהאַט פֿאַרענדיקט. אָבער אַפֿילו אין זייער איצטיקן פֿראַגמענטאַרישן מצבֿ האָבן זיי אונדז וואָס צו לערנען.

וולאַדימיר פּאָרודאָמינסקי איז שוין נישט קיין יונגער מענטש (געבוירן אין 1928, אין מאָסקווע), און גאָר אַ באַשיידענער, וואָס האָט געמאַכט אים — אַ פּאָפּולערער שרײַבער אין ראַטן־פֿאַרבאַנד — שוין גיכער אַן אויסנאַם אין דער חבֿרה שרײַבער פֿון יענע צײַטן. זײַן פֿאָטער, אַ באַקאַנטער דאָקטער־גענעקאָלאָג אין מאָסקווע, האָט באַוואָרנט זײַן זון אויף לאַנגע יאָר צו פֿירן אַ זאַט, רויִק לעבן און נישט וויסן פֿון קיין נויט און שווערער האָרעוואַניע.

ערשט נישט לאַנג איז מיר אויסגעקומען צו זען אַ פֿאָרשטעלונג וועלכע איז אויפֿגעפֿירט געוואָרן אין דער "שיל פֿאַר קינסטלער," אין טרײַבעקאַ, ניו־יאָרק. די טעאַטראַלע טרופּע רופֿט זיך "קאַבאָש־טעאַטער־קאָמפּאַני," און ס׳איז אַ טייל פֿון אירלענדישן פֿעסטיוואַל וואָס קומט פֿאָר די טעג אין ניו־יאָרק.

איך דערוויס זיך דערבײַ, אַז די גאָר קליינינקע ייִדישע קהילה אין אירלאַנד איז אָנגעקומען אַהין נאָך אין די 1850ער יאָרן, ווען אַ מיעוט פֿון זיי איז אָנגעקומען פֿון דײַטשלאַנד.

דמיטרי פֿעלדמאַן, דמיטיר פּאַנאָוו.
שטורמישע יאָרן פֿונעם "שטילן פֿעלד" אין נײַ־רוסלאַנד׃ צוויי יאָרהונדערט פֿון דער ייִדישער קאָלאָניע "סיידעמענוכע".
מאָסקווע׃ דרעוולעכראַנילישטשע, 2009

די פּאָליטיק פֿון דער צאַרישער רעגירונג און דער סאָוועטישער מאַכט לגבי די ייִדן איז געווען ביז גאָר פֿאַרשיידן, אָבער ביידע האָבן זיי געהאַט איין בשותּפֿותדיקן אַספּעקט: זיי האָבן געשטיצט ייִדישע קאָלאָניזאַציע און אַרײַנגעלייגט אין פֿאַרשידענע פּראָיעקטן ריזיקע געלטער, הגם קיין ממשותדיקן רעזולטאַט האָט מען דערפֿון ניט באַקומען.

די מעלאַנכאָלישע קלאַנגען פֿון דער באַך־מעלאָדיע וואָס וולאַדימיר גייסמאַן האָט געשפּילט אויף זײַן טשעלאָ בײַם דערעפֿענען דעם אָנדענק־פֿרימאָרגן אין "אַרבעטער־רינג" האָט אויך געדינט ווי די פּאַסיקע ראַם צו רבֿקה באַסמאַן בן־חיימס ליד: "לזכר מיכאל":

"אין שטומען קרײַז פֿון פֿאַרגעס