» קולטור
December 14, 2012
טעאַטער
פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ סצענע פֿון דער פֿאָרשטעלונג "מײַן נאָמען איז אָשר לעוו"
וואָס פֿאַר אַ פֿאַרגעניגן איז צו זיצן אין אַ טעאַטער־זאַל מיט אַן אינטעליגענטן עולם צושויער. אַנטקעגן וואָס זאָג איך עס? אַנטקעגן דעם וואָס ס׳איז נישט קיין לײַכטע פּיעסע "מײַן נאָמען איז אָשר לעוו". געשריבן די נאָוועלע האָט דער אָנערקענטער ייִדיש־ענגלישער שריפֿטשטעלער חיים פּאָטאָק, וועלכער שטאַמט אַליין אָפּ פֿון אַן אָרטאָדאָקסישער דינאַסטיע. ער איז אויפֿגעוואַקסן אין פֿילאַדעלפֿיע און ווי אַ יונגער בחור אָנגעהויבן צו מאָלן. זעט אויס, אַז עס האָט נישט געשטימט מיט זײַן פֿרומער דערציִונג. איז ער נאָך אין דער יוגנט אַריבער צו שרײַבערײַ. זײַן שטאַרק באַרימטער ראָמאַן "די אויסדערוויילטע" (The Chosen), איז אויפֿגענומען געוואָרן מיט גרויס אָנערקענונג, און אַפֿילו געמאַכט דערפֿון אַ פֿילם. אין וואָס איז באַשטאַנען זײַן גרויסקייט? נישט אין דעם אויסגעדראָשענעם אויסדרוק "אוניווערסאַליזם," נאָר דווקא אין זײַן שילדערן די אייגענע וועלט, און וועלט־אָנשויונג. ער האָט געשילדערט זײַן אינערלעכע, ייִדישע וועלט, וועלכע איז געווען נישט נאָר ליטעראַריש אויסגעהאַלטן, נאָר אויך באַגלייביק.
אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז מיר פֿאַרמאָגן דאָ אין אַמעריקע אַ צווייטן, גאָר אַ באַגאַבטן דראַמאַטורג, וועלכער צייכנט זיך אויס אין שילדערן זײַן ייִדישע וועלט אויף ענגליש, אין סטיל פֿון קאָמעדיע, און דאָס איז ניל סײַמאָן.
אַדאָפּטירט די פּיעסע האָט גאָר אַ באַגאַבטער דראַמאַטורג, מיט ייִחוס־בריוו דערצו, אַהרן פּאָסנער. דערצו האָט די ערנסטע דראַמע צובאַקומען אַן ערשטקלאַסיקן רעזשיסאָר, גאָרדאָן עדלשטיין, מיט אײַנפֿאַלן בלויז צו באַוווּנדערן.
דאָ שפּילט זיך אָפּ גאָר אַן ערנסטע דראַמע וואָס האָט צו טאָן מיט פֿרומע עלטערן, וועלכע האָבן אַ געלונגענעם בן־יחיד אָשר (אַרי בראַנדט), גאָר אַן ערנסטן יונגער־מאַן, וועלכער איז אַ מאָלער, אַ קינסטלער, אָבער זײַן שעפֿערישקייט פֿאָדערט פֿון אים צו פֿאַרזוכן דעם טעם פֿון קלאַסישער און ערנסטער קונסט וואָס געפֿינט זיך אין די מוזייען. פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָ קומט פֿאָר אַ צוזאַמענשטויס צווישן צוויי וועלטן. די ייִדישע וועלט פֿון זײַנע פֿרומע עלטערן און די אַרומיקע, דרויסנדיקע, וועלט פֿון קונסט. אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז די ראָלע פֿון אָשר לעוו שפּילט אַרי בראַנדט, דער זון פֿון אַ ישׂראלדיקן פּיאַניסט נתן בראַנדט, אַן אַמאָליקער וווּנדערקינד, וועמענס אייגענער פֿאָטער, אַ כירורג אין ירושלים, האָט אַראָפּגעקוקט אויף זײַן זונס אָפּקלײַב פֿון אַ מוזיקאַלישער פּראָפֿעסיע.

December 14, 2012
ליטעראַטור


(סוף פֿון פֿריִערדיקן נומער)

נאָוועלע פֿון באָריס סאַנדלער

8

אַ פֿאַרסאַפּעטער און אָפּגעפֿרישטער איז מאַרק אַרויסגעגאַנגען פֿונעם ים. ער איז עטלעכע מאָל אונטערגעשפּרונגען אויפֿן לינקן פֿוס, דעם קאָפּ גענייגט אויף אַ זײַט, אַז די וואַסער זאָל אַרויס פֿונעם אויער. ער האָט זיך אומגעקוקט. בעלאַ האָט זיך געפּליוסקעט נישט ווײַט פֿונעם ברעג, צווישן די שרײַענדיקע קינדער און זייערע שטרענגע עלטערן, וועלכע האָבן פֿון זיי קיין אויג נישט אַראָפּגענומען. דאָס וואַסער האָט איר געגרייכט ביזן בלוי־רויטן ליפֿטשיק מיט געלע בלימעלעך. מאַרק האָט זיך דערמאָנט, ווי די ערשטע טעג פֿון זייער קושוואָך פֿלעגט בעלאַ געפֿינען אַ תּירוץ אויסצומײַדן דאָס אַראָפּנעמען איר ליפֿטשיק, ווען מאַרק איז געווען לעבן איר. זי האָט זיך געשעמט צו אַנטבלויזן אירע קליינע מיידלשע בריסטלעך, אָבער די שעמעוודיקייט איז גיך אַדורך.
בעלאַ האָט אים גערופֿן מיט דער האַנט צוריק אין וואַסער אַרײַן, נאָר מאַרק האָט איר געוויזן, אַז ער וועט אויף איר וואַרטן אויפֿן ברעג, בײַם אָליוועבוים, וווּ ער האָט איבערגעלאָזט זײַנע חפֿצים. ער האָט געטראַכט איצט, אַז פֿאַר דער גאַנצער צײַט, וואָס זיי וווינען אין ברוקלין, אויף "שיפּסהעדבעי", פֿאַקטיש אַ צוואַנציק מינוט פֿאָרן ביז דער פּלאַזשע פֿון ברײַטאָן־ביטש, האָט ער אפֿשר אַ צוויי, דרײַ מאָל פֿאַרבראַכט דאָרט מיט בעלאַן און דודן. שטענדיק פֿאַרנומען, שטענדיק פֿאַרטאָן אין דער אַרבעט... שוין זשע איז עס טאַקע אין גאַנצן אַזוי וויכטיק?

December 7, 2012
קולטור
פֿון לייזער בורקאָ (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

מיסטער ספּאַק, פֿון דער טעלעוויזיע־פּראָגראַם Star Trek,
באַגריסט מענטשן מיטן וווּלקאַנישן סאַלוט
מיט אַ יאָר צוויי צוריק האָב איך זיך עפּעס געגעבן אַזאַ קלאַפּ, אַז די רעכטע האַנט האָט מיר וויי געטאָן אין משך פֿון היפּשע עטלעכע חדשים; צום גליק, ניט כּסדר, נאָר ווען מען האָט מיר די האַנט געגעבן אַ קוועטש. איך האָב געוווּסט, אַז איך דאַרף זיך היטן, אָבער יעדעס מאָל וואָס איך האָב זיך באַקענט מיט עמעצן און יענער האָט מיר געגעבן די האַנט, האָב איך אים אינסטינקטיוו, ניט־טראַכטנדיק, אויך דערלאַנגט מײַן האַנט. כ׳האָב זיך געכאַפּט ערשט, נאָך מײַן געשריי פֿון ווייטיק, וואָס האָט מיך אַליין און דעם נײַעם באַקאַנטן אַ ביסל שאָקירט.
כאָטש מע טראַכט ניט וועגן דער דאָזיקער פּשוטער האַנט־באַוועגונג, ליגט אין איר אַ וועלט מיט קולטורעלע און סאָציאַלע ניואַנסן. בײַ געוויסע פֿעלקער, למשל, בײַ אונדז אַמעריקאַנער, ווײַזט מען אַרויס די אייגענע אַנטשלאָסנקייט און פֿאַרלאָזלעכקייט דורכן דריקן די האַנט שטאַרק — אַ סימן פֿון מענערישקייט, וואָס איז (ניט צופֿעליק) מער פֿאַרשפּרייט צווישן מענער ווי פֿרויען. אָבער בײַ די מוסולמענער און אין ווײַטן מיזרח פּאַסט ניט צו דריקן די האַנט מיט כּוח, עס מאַכט מער אַ גראָביונגישן אײַנדרוק. די כּללים, ווי אַזוי מע דריקט די האַנט, וועמען יאָ און וועמען ניט, צי נאָר מענער, צי פֿרויען אויך — וועגן דער דאָזיקער חכמת־היד קען מען אָנשרײַבן אַ גאַנצן דאָקטאָראַט.
דער ישׂראלדיקער פֿאָרשער איתּן בלום האָט עס טאַקע געטאָן. בײַ ייִדן אין ישׂראל דערקענט בלום צוויי מיני האַנטדרוקן: דער טראַדיציאָנעלער "האַנט-ריר" צווישן די פֿרומע און די ספֿרדים, און דעם "נײַעם העברעיִשן האַנטדרוק" צווישן די וועלטלעכע "חילונים". דער ציוניזם האָט אײַנגעפֿירט דעם "נײַעם העברעיִשן האַנטדרוק", כּדי אַרויסצוּווײַזן דעם פֿיזישן כּוח פֿונעם "נײַעם ייִד", דעם "העברעער" (עבֿרי), וואָס באַאַרבעט די ערד און האָט ניט מורא פֿאַר געווער. ניט נאָר דריקט דער חילוני גאָר פֿעסט די האַנט, ער גיט אויך אַ שטאַרקן פּאַטש אויפֿן אַקסל מיט דער צווייטער האַנט, וואָס דאָס הייסט אויפֿן הײַנטיקן העברעיִש "צ׳פּחה" (טשאַפּכאַ — פֿון איראַקער אַראַביש). מיט דער דאָזיקער "צ׳פּחה" באַגריסט אַ קאָמאַנדיר אַ נײַעם רעקרוט אויף דער סיום־צערעמאָניע נאָך דער טרענירונג, ווען ער ווערט אַ פּאָלנער סאָלדאַט. אין איר דריקט זיך אויס סײַ די מענערישע צוגעבונדנקייט און חבֿרשאַפֿט, סײַ די קלאָרע היעראַרכיע קאָמאַנדיר/סאָלדאַט (גלײַכע מענטשן גיבן זיך, בדרך־כּלל, ניט קיין "צ׳פּחה").

December 7, 2012
קולטור
פֿון עדי מהלאל (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דאָס באַרימטע געשטאַלט פֿון קאַרל מאַרקס אינעם דאָקומענטאַר "מאַרקס ווידער-געלאָדן" (Marx Reloaded)
קיין איבערמענטש, קיין אונטערגאָט און קיין פּראָפֿעט,
איז ער צו מענטשנקינדער נאָר אַלס מענטש געקומען;
קיין גאָט-געזאַלבטער, קיין באַלאָרבערטער פּאָעט,
האָט ער — דער מאַן — אַ שפּראַך אָן בילדער און אָן בלומען,

אַ מענטשנשפּראַך, אַ דענקער-לשון נאָר גערעדט,
דערמיט אָבער גאָט מאַמאָנ׳ס פֿעסטונג אײַנגענומען, —
די תּפֿיסה, וווּ דער מענטש דעם ברודער זײַנעם טרעט,
וווּ אין אַ גרוב פֿון גאָלד זײַן גײַסט איז אומגעקומען.

די דאָזיקע שורות האָט דער פּאָעט מאָריס ווינטשעווסקי אָנגעשריבן אין 1908, לכּבֿוד דעם 25סטן יאָרצײַט פֿון קאַרל הײַנריך מאַרקס (1818—1883). מאַרקס, דער דײַטשער דענקער און פּאָליטישער אַקטיוויסט פֿון ייִדישן אָפּשטאַם, האָט כּידוע אַנאַליזירט די דינאַמיק פֿון דער קאַפּיטאַליסטישער ווירטשאַפֿט און אינספּירירט דורך די יאָרן אָן אַ שיעור דענקער און פּאָליטישע באַוועגונגען. אומבאַוווּסטזיניק, האָט ער געלייגט די יסודות פֿון דער מאַרקסיסטישער שיטה פֿון חוקר-ודורש זײַן די וועלט-געשיכטע מיט אַזעלכע באַגריפֿן, ווי קלאַסנקאַמף, סחורה-פֿעטישיזם, הון-זאַמלונג, פֿאַרהעלטענישן פֿון פּראָדוקציע און נאָך און נאָך. איינער פֿון די באַגריפֿן וואָס מאַרקס האָט אין זײַנע ווערק באַהאַנדלט, איז געווען דער באַגריף פֿון "קריזיס". מאַרקס האָט פֿאָרויסגעזען, אַז דער קאַפּיטאַליסטישער קריזיס אין זײַן צײַט וועט חרובֿ מאַכן די גאַנצע קאַפּיטאַליסטישע סיסטעם און אָנזאָגן וועגן אַ נײַער און ערלעכער סאָרט ווירטשאַפֿט פֿון קאָלעקטיוו-פּראָדוקציע, אָדער מיט אַנדערע ווערטער — "קאָמוניזם".

December 7, 2012
ליטעראַטור
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין יאָר 2004 האָב איך געהאַט אַ שמועס מיט איטשע גאָלדבערגן — איך בין זיכער, אַז ס’רובֿ לייענער פֿון “פֿאָרווערטס" געדענקען דעם נאָמען פֿון אָט דעם איבערגעגעבענעם טוער פֿאַר ייִדישער קולטור. איטשע איז דעמאָלט געוואָרן 100 יאָר אַלט, אָבער פֿלעגט נאָך קומען אין דעם ביוראָ פֿון דער “חיים זשיטלאָווסקי פֿונדאַציע", מיט וועלכער ער האָט אָנגעפֿירט. דעמאָלט, בעת אונדזער שמועס האָט ער מיר געזאָגט, אַז דווקא זשיטלאָווסקי איז געווען דער מענטש, וואָס האָט געהאַט די גרעסטע אידעאָלאָגישע השפּעה אויף אים.
איטשע איז שוין ניטאָ, און — אויף וויפֿל איך פֿאַרשטיי — איז די זשיטלאָווסקי-פֿונדאַציע אויך אונטערגעגאַנגען. מע זעט זי ניט און מע הערט ניט וועגן איר. און דאָס איז אַ שאָד. אָן איר איז אונדזער סבֿיבֿה אָרעמער געוואָרן. דער נאָמען אַליין פֿון חיים זשיטלאָווסקין איז כּמעט פֿאַרגעסן געוואָרן. ס’איז דאָ אַ לאָגישקייט אין דעם וואָס זײַן נאָמען זאָגט גאָרנישט דעם הײַנטיקן ייִדן, ווײַל אַזאַ ייִד איז זייער ווײַט פֿון דעם “אַנדערן ייִדן", וועלכן זשיטלאָווסקי האָט געוואָלט אויסכאָווען.
און דאָך איז ער ניט אין גאַנצן פֿאַרשאָטן געוואָרן מיטן היסטאָרישן שטויב, ווײַל ייִדישע היסטאָריקער געדענקען וועגן אים, איינעם פֿון די פֿירנדיקע היסטאָרישע פֿיגורן אין מאָדערנעם ייִדישן לעבן. אייניקע ליבהאָבער פֿון ייִדיש האָבן אויך וועגן אים געהערט. וועגן זשיטלאָווסקיס געבוירנטאָג, אין אַפּריל, האָט מען ניט פֿאַרגעסן אין דעם צענטער פֿאַר ייִדישער קולטור און בילדונג, וואָס הייסט “ייִדישקייט" און פֿירט זײַן אַרבעט אין לאָס-אַנדזשעלעס (yiddishkayt.org).
און לעצטנס האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויף אַן אַרטיקל וועגן זשיטלאָווסקין אויפֿן וועבזײַטל פֿון דעם קאָנגרעס פֿון סעקולערע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס. דער אַרטיקל הייבט זיך אָן אַזוי: The work of Chaim Zhitlovsky should long ago have been available in English. איך וואָלט צו דעם צוגעגעבן, אַז ניט נאָר זײַנע ווערק, לכל-הפּחות די וויכטיקסטע, וואָלט מען געדאַרפֿט איבערזעצן, אָבער אויך אַ בוך וועגן אים וואָלט מען געדאַרפֿט אָנשרײַבן אויף ענגליש.

December 7, 2012
פֿון אונדזער פֿאָלקלאָר־אוצר
פֿון איציק גאָטעסמאַן

אַ מצבֿה אויפֿן בית־עלמין אין בערדיטשעוו, אוקראַיִנע, געשטעלט אין דער פֿאָרעם פֿון אַ שוך

איך בין אַ שוסטערל, גאָר אַן אַנטיק;
איך אַרבעט און אַרבעט און האָב קיין גליק.
איך אַרבעט בײַ טאָג, איך אַרבעט בײַ נאַכט.
קיין שיך האָב איך פֿאַר מיר נישט געמאַכט.

אוי, דו שוסטערל וואָס זשע ווילסטו?
אַרבעטן דאַרפֿסטו, און לײַדן מוזסטו,
אוי, דו שוסטערל באַווײַז דײַן חן —
און רײַס די דראַטווע מיט די ציין.
דאָס פֿאָלקסליד וואָס מײַן באָבע פֿלעג זינגען, האָט זי, אַפּנים, זיך אויסגעלערנט פֿונעם אַלטער שוסטער (אַזוי האָט ער געהייסן), דער שוסטער אין איר שטעטל זוויניעטשקע. די צוועקעס פֿלעגט ער האַלטן אין מויל בשעת ער האָט זיי אַרײַנגעקלאַפּט אין שוך און דערבײַ געזונגען אָן אַ צאָל לידער.
פּראָפֿ׳ עדנה נחשון פֿונעם "ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר" באַמערקט, אַז דער שוך אין דער ייִדישער געשיכטע און קולטור האָט אַנטוויקלט אַזוי פֿיל פֿאַרשיידענע סימבאָלן און ווערטן — פֿון די שיך וואָס די ישׂראלים האָבן געטראָגן בעת יציאת־מצרים, ביז די שוידערלעכע בערג שיך פֿון די אומגעקומענע ייִדן אין די טויט־לאַגערן — אַז ס‘איז געקומען די צײַט צונויפֿצושטעלן אַ זאַמלונג עסייען, וואָס זאָל זיך פֿאַרטיפֿן אינעם ענין — שיך און ייִדן.
און אַזוי הייסט טאַקע דער באַנד Shoes and Jews וואָס איז אַרויס אין 2008, רעדאַקטירט פֿון פּראָפֿ׳ נחשון. אין איר אַרײַנפֿיר צום באַנד שרײַבט נחשון וועגן דעם שוך בײַ ייִדן, און פֿאַרשטייט זיך, אַז ווען מע לאָזט זיך אין דעם אַרײַן נעמט נישט קיין סוף. אָבער עטלעכע אינטערעסאַנטע עסייען שטעלן דעם טראָפּ אויף פֿאָלקלאָר.

December 7, 2012
ליטעראַטור


(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

נאָוועלע פֿון באָריס סאַנדלער

7

די שאַרפֿע זון־שײַן און אַ לײַכטער געוויג האָבן אויפֿגעוועקט מאַרקן. ער האָט זיך אַראָפּגערוקט פֿונעם ברייטן געלעגער, אַ רגע געזעסן, אָנשפּאַרנדיק זיך מיט די הענט אינעם ראַנד פֿון בעט, אַ פֿאַרשלאָפֿענער, אין מויל אַ פּריקרע קאַשקעלע. ער האָט אָנגעשטעלט זײַן קאַלעמוטנעם בליק אַרויס אין דער ווײַט, וווּ איין בלויקייט האָט זיך צונויפֿגעגאָסן מיט אַן אַנדער בלויקייט, אַז די האָריזאָנט־ליניע האָט זיך נישט געלאָזט אויפֿכאַפּן. ער האָט זיך אויפֿגעהויבן און אַ שפּאַן געטאָן אַנטקעגן דער בלויקייט.
אויפֿגעעפֿנט די טיר פֿונעם באַלקאָן, איז מאַרק ווי באַגאָסן געוואָרן מיט אַ קילן, פֿרישן ווינט פֿון קאָפּ ביז די פֿיס. ער האָט זיך אַרויסגערוקט פֿון דער קאַיוט, ווי באַפֿרײַט זיך פֿון אַ פֿאַרשפּאַרטקייט, און געבליבן אַליין אויפֿן שמאָלן שטח.
די שיף איז געשטאַנען אויף אַן אָרט אין מיטן וואַסער אויף אַ ממשותדיקן מהלך דערווײַטערט פֿון אַ שמאָלן יבשה־פּאַס, אַן אינדזל. צו דעם אינדזל זײַנען פֿון דער שיף אָפּגעגאַנגען יעדע דרײַ פֿיר מינוט קליינע מאָטאָר־שיפֿלעך, וואָס פֿריִער זײַנען זיי געהאָנגען לענג־אויס דעם באָרט, פֿון ביידע זײַטן, ענלעך צו שפּילעכלעך. מאַרק האָט אַ קוק געטאָן אויפֿן האַנט־זייגערל. שוין אַ פֿערטל נאָך נײַן. די ווײַזערס האָבן ווי געפֿרעגט אים: שוין שפּעט, צי נאָך פֿרי? ווי עס זאָל נישט זײַן, האָט אַן אינערלעכע האַוועניש, שוין טיף אײַנגעוואָרצלט אין זײַן טאָג־טעגלעכקייט, אים אַ שטויס געטאָן זיך צואײַלן. דערצו האָט דער מאָגן געפֿאָדערט זײַנס — צו דער צײַט האָט ער שוין געזאָלט אַראָפּשלונגען זײַן “לײַכטן פֿרישטיק", וואָס בעלאַ גרייט אים צו.

November 30, 2012
ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

צײַטשריפֿט פֿאַר ייִדישער געשיכטע, דעמאָגראַפֿיע, עקאָנאָמיע,
ליטעראַטור־פֿאָרשונג,
שפּראַכוויסנשאַפֿט און עטנאָגראַפֿיע.
באַנד 7 (2), מינסק-ווילנע, 2012


דער צווייטער נומער פֿון דער מינסקער "צײַטשריפֿט" איז נאָך איין פּאָזיטיווער סיגנאַל פֿון דער ווידער־אויפֿלעבונג פֿון ייִדישע שטודיעס אין ווײַסרוסלאַנד. דאָס איז דער המשך פֿון דער אַלטער סאָוועטישער אויסגאַבע, וואָס איז איבערגעריסן געוואָרן מיט מער ווי אַכציק יאָר צוריק און ווידער באַנײַט מיט אַ יאָר צוריק אונטער דער השגחה פֿונעם ווײַסרוסישן אייראָפּעיִשן הומאַניטאַרן אוניווערסיטעט, וואָס געפֿינט זיך אין "גלות"־ווילנע. און קודם־כּל דאַרף מען ווינטשן דער נײַער סעריע הצלחה און אַריכות־ימים.
אָבער צום באַדויערן, פֿאַרמאָגט דער נײַער נומער, אין אונטערשיד צו דעם פֿריִערדיקן, ניט קיין מאַטעריאַלן אויף ייִדיש אָדער וועגן ייִדישער קולטור. האָפֿנטלעך, וועט דער דאָזיקער בלויז אויסגעפֿילט ווערן אין די קומענדיקע נומערן, בפֿרט, אַז די טעמעס פֿון ייִדישער קולטור אין ווײַסרוסלאַנד זײַנען לעצטנס געוואָרן גאַנץ פּאָפּולער צווישן די פֿאָרשער אין אַמעריקע, אייראָפּע און ישׂראל (ווי למשל, קלער לעפֿאָל, סאַשע סענדעראָוויטש, עליסאַ בעמפּאָראַד, ענדריו סלוין, אַרקאַדי זעלצער).
דער נײַער נומער "צײַטשריפֿט" באַשטייט פֿון זיבן רובריקן. דאָס העפֿט עפֿנט זיך מיט צוויי היסטאָריש־פּאָליטישע אַרטיקלען וועגן ארץ־ישׂראל. מיכאַיִל אַגאַפּאָוו וואַרפֿט אַ נײַעם ליכט אויף די וויסנשאַפֿטלעכע און קולטורעלע קאָנטאַקטן צווישן דעם ראַטן־פֿאַרבאַנד און דעם ייִדישן ייִשובֿ אין דער צײַט פֿאַר דער צווייטער וועלט־מלחמה, און אַנאַסטאַסיאַ יאָקשאַ אַנאַליזירט די אינטערנאַציאָנאַלע וויכּוחים אַרום דעם סטאַטוס פֿון מיזרח־ירושלים אין די יאָרן 1967—1988. די היסטאָרישע אַרטיקלען זײַנען געווידמעט דער סאָוועטישער פּאָליטיק לגבי ייִדישער רעליגיע אין האָמלער געגנט (אַנדריי לעבעדיעוו און וויקטאָר פּיטשוקאָוו) און דעם מצבֿ פֿון דער ייִדישער משפּחה אין קאָנגרעס־פּוילן פֿאַר 1862.

November 30, 2012
פֿון אונדזער פֿאָלקלאָר־אוצר
פֿון איציק גאָטעסמאַן



עס איז טשיקאַווע, אַז אַ געזעלשאַפֿט וואָס איז אָנגערופֿן געוואָרן לכּבֿוד דעם מוזיקאָלאָג אַבֿרהם־צבֿי
אידלסאָן (1882 — 1938), זאָל זיך אָפּגעבן מיט געפֿינען "קוריאָזן" אין דער אַמעריקאַנער ייִדישער מוזיק־געשיכטע. אידלסאָן, אַ געבוירענער אין פֿעלקיסבערג, לעטלאַנד, האָט געפֿאָרשט די מוזיק פֿון אַלע ייִדישע עדות איבער דער וועלט, און געשטרעבט צו געפֿינען די עכטע ייִדישע פֿאָלקסמוזיק, נישט קיין פּאָפּולערע מוזיק. זײַן 10־בענדיקע זאַמלונג פֿון די לידער און ניגונים פֿון די עדות איז צווישן די וויכטיקסטע ווערק פֿון דער ייִדישער עטנאָמוזיקאָלאָגיע.
אָבער די "אידלסאָן געזעלשאַפֿט פֿאַר מוזיקאַלישער פּרעזערווירונג" [Idelsohn Society for Musical Preservation], אַ נישט־פּראָפֿיט־וואָלונטיר אָרגאַניזאַציע, וועמענס פֿריִערדיקע רעקאָרדירונג — אַן אַנטאָלאָגיע פֿון דער "תּיקווה"־פּלאַטע־פֿירמע, — וואָס מיר האָבן רעצענזירט פֿאַראַיאָרן, האָט איצט אַרויסגעלאָזט אַ טאָפּל־קאָמפּאַקטל ״Twas the Night Before Hanukkah״ פֿון ווייניק באַקאַנטע חנוכּה־לידער אויף ענגליש אויף איין קאָמפּאַקטל, און ניטל־לידער, געזונגען אָדער אָנגעשריבן, פֿון ייִדן, אויפֿן צווייטן קאָמפּאַקטל.
איך ווייס נישט, ווער עס געהערט צו דער חבֿרה אין דער געזעלשאַפֿט וואָס באַשליסט, וועלכע לידער מע זאָל אַרײַננעמען אין אַזאַ זאַמלונג. אָבער ס׳זעט אויס, אַז מיר האָבן נישט דעם זעלבן געשמאַק. אַ גרויסער טייל פֿון די רעקאָרדירונגען איז קיטש, און געוויסע "קיטש"־מוזיק איז כּדאַי צו הערן צוליב איר אייגנאַרטיקן כאַראַקטער אָדער היסטאָרישן ווערט. אָבער עס איז אויך פֿאַראַן קיטש, וואָס ציט נישט צו קיין שום אינטערעס לויט אַלע מאָסן, און לידער פֿון דער קאַטעגאָריע הערט מען צופֿיל אין די קאָמפּאַקטלעך.
הײַנט מאַכן מיר חוזק פֿון אַזוינע לידער ווי גלאַדיס געווירצס ״A Chanukah Quiz״[ אַ חנוכּה־פֿאַרהערל] פֿון די 1950ער יאָרן, אין וועלכער, דאָס ליד בעט בײַם יונגן צוהערער, ער זאָל אויספֿילן די בלויזן אין ליד.
"וווּ האָט די מעשׂה פֿון חנוכּה זיך אָנגעהויבן?

November 30, 2012
טעאַטער
פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ סצענע פֿון דער פּיעסע "דער 27סטער מענטש"
דאָס איז אַ פּיעסע וואָס באַהאַנדלט דעם אומקום פֿון די ייִדישער שרײַבער, פּאָעטן, קינסטלער און דער גאַנצער ייִדישער קולטור־וועלט אונטער די סאָוועטן, אויף סטאַלינס פּסיכאָפּאַטישן באַפֿעל. דער עיקר, שילדערט דער העכסט געבענטשטער און בריליאַנטענער דראַמאַטורג נתן ענגלענדער, דעם אומקום פֿון דער ייִדישער שפּראַך; דאָס שײַנדל פֿון דער ייִדישער קולטור. די גאַנצע אַקציע קומט פֿאָר צווישן די ייִדישע אַרעסטאַנטן, דער קרוין פֿון אונדזער קולטור־עקזיסטענץ אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, פֿאַרמישפּטע צום טויט. און צוליב וואָס? אַלע אייניקן זיך, אַז עס איז צוליב דער פֿינפֿטער שורה אויף זייער רוסישן פּאַספּאָרט וואָס לאָזט וויסן, אַז זיי זײַנען "ייִדן."
איינער צווישן זיי איז איבערצײַגט, אַז ער איז אין גאַנצן אומשולדיק. נאָך אַלעמען, ער האָט דאָך אַזוי געלויבט סטאַלינען, דעם קאָמוניזם, דעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, ממש זיי געדינט ווי אַ נײַעם גאָט; און דער וואָס ווייסט אין וואָס דאָ האַנדלט זיך, כאַפּט זיך, אַז דאָ שילדערט מען דעם ייִדישן פּאָעט איציק פֿעפֿערן. ווי זאָגט מען, אַז מען טרינקט זיך, כאַפּט מען זיך אָן אין אַ שטרוי.
האָב איך גענישטערט צווישן פֿעפֿערס ווערק און געפֿונען ציטאַטן פֿון זײַן ליד "איך בין אַ ייִד":
"איך בין אַ ייִד, וואָס האָט געטרונקען
פֿון סטאַלינישן כּוס פֿון גליק,
- - - - - - - - - -
און אויף צעפּיקעניש די שׂונאים,
וואָס גרייטן קבֿרים שוין פֿאַר מיר,
וועל איך אונטער די רויטע פֿאָנען
נאָך האָבן נחת אָן אַ שיעור.
כ׳וועל מײַנע ווײַנגערטנער פֿאַרפֿלאַנצן
און פֿון מײַן גורל זײַן דער שמיד,
כ׳וועל נאָך אויף היטלערס קבֿר טאַנצן!
איך בין אַ ייִד!"

November 30, 2012
ליטעראַטור


(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

נאָוועלע פֿון באָריס סאַנדלער

6

מאַרק איז געשטאַנען אויף דער אייבערשטער דעק פֿון דער ריזיקער רײַזעשיף מיטן נאָמען Carnival Dream, וואָס האָט זיך פּאַמעלעך דערווײַטערט פֿון דער שטאָט, ווי אַ שטיק באָדן וואָלט זיך אָפּגעשפּאָלטן פֿונעם קאָנטינענט און שוין אין אַ סטאַטוס פֿון אַן אומאָפּהענגיקן אינדזל זיך געלאָזט אין זײַן פֿרײַען שווימען איבערן אָקעאַן. דער זון־אונטערגאַנג האָט איצט בולט געצייכנט איבערן אָנגעזעטיקטן מיט בלוי הימל־לײַוונט די “דיאַגראַמע פֿון מאַנהעטן".
ווען מאַרק און בעלאַ האָבן סוף־כּל־סוף באַשלאָסן אַרויסצופֿאָרן קיין אַמעריקע, איז דער גרעסטער טרוים בײַ מאַרקן געווען זיך צו באַזעצן אין ניו־יאָרק; ער האָט זיך דעמאָלט געמאָלט, אַז צו וווינען אין דער וווּנדערלעכער מעגאַפּאָלוס־שטאָט, איז ווי צו בלעטערן יעדן טאָג די פּרעכטיקע אויסגאַבע פֿון AIA Guide, דעם וועגווײַזער פֿונעם אַמעריקאַנער אַרכיטעקטור־אינסטיטוט. מאַרק האָט אַזאַ אויסגאַבע געקויפֿט אין מאָסקווע פֿאַר משוגענע געלטער, ווען ער האָט זיך נאָך געלערנט אין אינסטיטוט. פֿאַרן אַוועקפֿאָרן האָט ער דאָס בוך געשענקט זײַנעם אַ פֿרײַנד. יענער איז אים מקנא געווען: “איצט וועסטו יעדן בנין קאָנען אָנטאַפּן מיט די אויגן..."

November 23, 2012
טעאַטער
פֿון שׂרה־רחל שעכטער (ניו־יאָרק)



דער מחבר נתן ענגלענדער (רעכטס) און דער רעזשיסאָר באַרי עדלשטיין
מיט בערך זעקס יאָר צוריק האָב איך געהערט ווי אַ ייִדיש־פּראָפֿעסאָר באַקלאָגט זיך, אַז זײַנע אַמעריקאַנער סטודענטן ווייסן גאָרנישט וועגן סטאַלינס שחיטה פֿון די ייִדישע שרײַבער אין אויגוסט 1952, און נאָך ערגער — אַז זיי אינטערעסירן זיך בכלל נישט מיטן ייִדישן קולטור־לעבן, וואָס האָט אַ מאָל געבליט אינעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד.
ס׳איז מעגלעך, אַז דער מצבֿ הייבט זיך אָן בײַטן. דעם פֿאַרגאַנגענעם זונטיק איז אינעם "פּאָבליק טעאַטער" אין ניו־יאָרק געוויזן געוואָרן די פּיעסע, "דער זיבן־און־צוואַנציקסטער מענטש" — אַ קינסטלערישע שילדערונג פֿון דער לעצטער נאַכט פֿון די דערמאָרדעטע סאָוועטיש־ייִדישע שרײַבער. דער זאַל איז געווען געפּאַקט, און דער עולם האָט דורך די האַרציקע אַפּלאָדיסמענטן אָנערקענט סײַ די פּיעסע, סײַ די אויפֿפֿירונג אויף דער בינע.
נאָך מער טשיקאַווע איז, אַז דער מחבר פֿון דער פּיעסע — נתן ענגלענדער — איז אַן אַמעריקאַנער שרײַבער, דערצויגן אין לאָנג־אײַלאַנד בײַ אַמעריקאַנער עלטערן, און האָט בכלל נישט געהאַט קיין שײַכות צום סאָוועטן־פֿאַרבאַנד.
די פּיעסע איז באַזירט אויף ענגלענדערס דערציילונג מיטן זעלבן נאָמען, וואָס איז פּובליקירט געוואָרן אין יאָר 2000, און איז שטאַרק געלויבט געוואָרן אין דער ליטעראַרישער וועלט. אין דער ערשטער סצענע באַקענט מען זיך מיט דרײַ פֿון די זעקס־און־צוואַנציק אַרעסטירטע ייִדישע אינטעליגענטן: יעווגעני צונזער, משה ברעצקי און וואַסילי קאָרינסקי. מיט אַ מאָל באַווײַזט זיך אַ זיבן־און־צוואַנציקסטער מענטש: פּינחס פּעלאָוויץ — אַ יונגער, כּמעט-תּמעוואַטער בחור, וועלכער האָט קיין מאָל אַפֿילו קיין איין ליד נישט אָפּגעדרוקט, כאָטש שרײַבן, זאָגט ער, איז זײַן לעבן. אַלע פֿיר פּרוּוון פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס די געהיים־פּאָליציי האָט אַרײַנגערעכנט פּעלאָוויצן צווישן די באַרימטע שרײַבער. בשעת זייערע דיסקוסיעס, צעפֿלאַקערט זיך דער קאָנפֿליקט צווישן קאָרינסקי, וועלכער פֿאַרטיידיקט נאָך אַלץ די פּאַרטיי, און די אַנדערע צוויי, וואָס האָבן שוין פֿון לאַנג פֿאַרלוירן זייער "אמונה". מע זעט אויך די בולטע קאָנקורענץ צווישן די שרײַבער, דעם עגאָיִזם און צום טייל — נישט־פֿאַרגינערישקייט. אַלע אָבער פּרוּוון צו באַשיצן דעם אומשולדיקן יונגן פּעלאָוויץ ביזן סוף, ווען עס ווערט קלאָר פֿאַר אַלעמען, אַז אַ גוט־צונויפֿגעשטעלטע מעשׂה קאָן פֿאָרט איבערשטײַגן די ערגסטע באַדינגונגען.