װעלט פֿון ייִדיש
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון איציק גאָטעסמאַן


אונדזער "פֿאָרווערטס"־לייענער אין האַוואַיִ

דעם "פֿאָרווערטס" לייענט מען אין מער ווי דרײַסיק לענדער און אין אַלע שטאַטן פֿון אַמעריקע. אין טראָפּישן האַוואַיִ געפֿינט זיך אויך אַ לאַנג־יאָריקער אַבאָנענט פֿון אונדזער צײַטונג און איך האָב זיך געשטעלט אין קאָנטאַקט מיט אים, ווען איך בין די לעצטע וואָך געפֿאָרן אויף וואַקאַציע קיין האָנאָלולו, די קרוינשטאָט אויפֿן אינדזל אָוואַהו. איך האָב זיך פֿאָרגעשטעלט, אַז אַזאַ אַבאָנענט וואָלט געהאַט אַן אינטערעסאַנטע ביאָגראַפֿיע צו דערציילן, און איך האָב זיך נישט אַנטוישט...
מע זאָגט, אַז האַוואַיִ איז דאָס אָפּגעשניטנסטע אָרט אויף דער וועלט; טויזנטער ים־מײַלן טיילן אים אָפּ פֿון דער וועלט אין אַלע ריכטונגען. אפֿשר דערפֿאַר האָט זיך דאָרטן אַנטוויקלט אַן אייגנאַרטיקע קולטור און וועלטבאַנעם. דערצו האָבן די אינדזלען פֿון האַוואַיִ מיטגעמאַכט אַ קאָלאָניאַלע געשיכטע, מיט וועלכער יעדער אַמעריקאַנער מעג זיך שעמען.
אַ שטריך פֿון דער האַוואַיער פּערזענלעכקייט איז צו זײַן אויסגעשפּאַנט, נישט־אָנגעשטרענגט. דעריבער קומען אַהער טויזנטער עלטערע לײַט וואָס ווילן אויסלעבן זייערע יאָרן אין אַזאַ סבֿיבֿה. באָב ניועל אָבאָנירט דעם "פֿאָרווערטס" מער ווי צוואַנציק יאָר און איז איינער פֿון די פּענסיאָנירטע, וואָס איז געקומען אַהער צו פֿירן אַ רויִק לעבן. אין האַוואַיִ וווינט ער בלויז דרײַ יאָר און איז דערווײַל זייער צופֿרידן מיט זײַן באַשלוס זיך צו באַזעצן דאָרט.
ניועל איז נישט אויפֿגעוואַקסן מיט ייִדיש, און לייענט גוט אויף דער שפּראַך, אָבער האָט נישט מיט קיינעם צו רעדן מאַמע־לשון. מסתּמא אינעם חב״ד־הויז אין דער שטאָט האָנאָלולו, שטעלט ער זיך פֿאָר, וואָלט ער געקענט כאַפּן אַ שמועס, אָבער ער גייט זעלטן אַהין אַרײַן. ווען איך האָב אים דערציילט, אַז ער איז דער איינציקער "פֿאָרווערטס"־לייענער אינעם גאַנצן שטאַט, האָט ער זיך געחידושט — אַן ערך 20,000 טויזנט ייִדן וווינען אויפֿן אינדזל. קיין ייִדיש־קלוב איז נישטאָ, אָבער דרײַ סינאַגאָגעס — רעפֿאָרם, קאָנסערוואַטיוו און חב״ד — האָבן גרויסע מנינים.

ייִדיש־וועלט

דער מחבר פֿון די שורות הערט זיך צו צו זײַן אייגענעם פֿאַראַיאָריקן אויפֿטריט, וועלכער ווערט געוויזן אויף אַן עלעקטראָנישן עקראַן אינעם נײַעם מאָסקווער ייּדישן מוזיי
בעת מײַן נסיעה קיין אייראָפּע, האָב איך באַזוכט דעם נײַעם ייִדישן מוזיי אין מאָסקווע. צו מײַן חידוש, ווען מע גיט אַ קוועטש אויף איינעם פֿון די קאָמפּיוטעריזירטע אינפֿאָרמאַציע־עקראַנען — וואָס אַ גאַנצע ריי אַזעלכע מכשירים געפֿינען זיך אינעם דאָזיקן מוזיי — טרעט אַרויס דער מחבר פֿון די שורות מיט אַ קורצער דערציילונג וועגן דעם בעל־שם־טובֿ און דעם ווילנער גאָון. די שאַפֿער פֿונעם מוזיי האָבן אויסגענוצט אַן אינטערוויו, וואָס איך האָב געגעבן בערך מיט אַ יאָר צוריק פֿאַר אַ דאָקומענטאַר־פֿילם, און זיך ניט מטריח געווען מיר אַפֿילו איבערצוגעבן, אַז צוליב דעם בין איך געוואָרן אַ מוזיי־עקספּאָנאַט.
סאַשע פּאָליאַן, אַ מאָסקווער ייִדישיסטקע און אַן אוניווערסיטעט־לערערין, וועלכע האָט זיך באַטייליקט אין דער זעלבער סעריע פֿון אינטערוויוען, האָט זיך אויך אַנטדעקט אויף אַן אַנדער עקראַן, וווּ זי רעדט וועגן שלמה מיכאָעלסן. אַחוץ דעם, הערט מען זי זינגען דאָס ליד "לאָמיר אַלע אינאיינעם" אויף דער עקספּאָזיציע וועגן דעם שווערן לעבן אין די סאָוועטישע קאָמונאַלע דירות. איר קול, צווישן אַ צאָל אַנדערע שטימען, ווערט אויך דערהערט אויף אַ ריזיקן קאָמפּיוטער־טאָוול, וועלכער באַקענט די מוזיי־באַזוכער מיט ייִדישע קללות און שפּריכווערטער.
די שאַפֿער פֿונעם מוזיי האָבן כּמעט מיט קיין וואָרט נישט דערמאָנט די ייִדישע ליטעראַטור, אַחוץ גענאַדי עסטרײַכס קליינער, און אַ שטיקל נעגאַטיווער, רעדע וועגן פּרץ מאַרקישס פּאָעזיע. סאַשע פּאָליאַנס לענגערער אינטערוויו וועגן שלום־עליכמען האָט מען, זעט אויס, נישט אויסגענוצט בכלל. דער פּאַנעל מיט ייִדישע קללות און ווערטלעך דערקלערט די באַזוכער, אַז ייִדיש איז אַ שפּראַך מיט אַ סך טשיקאַווע אויסדרוקן און פֿאָלקס־מעשׂיות; קיין העכערע פֿאָרמען פֿון קולטור ווערן נישט דערמאָנט.

פֿאַרשײדנס
פֿון יצחק לודען (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אוּאַ, האָט ער מיר דאָס אַרײַנגעשאָסן! וואָס הייסט אַרײַנגעשאָסן — מיט איין שאָס מיך "אַוועקגעלייגט אויף די לאָפּאַטקעס", מיר אָפּגעצאָלט מיט אַ דראַמאַטישן גראַמאַטיש דעמאָקראַטישן גראַמאָטנעם שאָס פֿאַר מײַן העזה, ווי דער רעדאַקטאָר פֿון די "לעבנס־פֿראַגן", צו פֿאַרבײַטן זײַן "די" אויף "דאָס". און "דאָס", ווי באַוווּסט, גראַמט זיך דאָך מיט "שאָס"!
ממש אַרײַנגעשאָסן, כאָטש נישט דווקא אין ריכטיקן פּינטל. ער אַנטפּלעקט זיך דאָ פֿאַר דער וועלט נישט נאָר ווי אַ דיכטער, נאָר אויך ווי אַ לינגוויסט און ווי אַ מוטיקער ליטעראַט, וועלכער שיסט מיט שווערער גראַמאָטנער אַרטילעריע.
עס רעדט זיך דאָ וועגן מײַן פֿרײַנד, דעם פּאָעט ד״ר משה לעמסטער, וועלכער איז אין "פֿאָרווערטס" פֿון נאָוועמבער 9—15, 2012 אַרויסגעפֿאָרן אויף מיר מיט אַ פֿראָנטאַלן אַטאַק הלמאַי איך האָב זיך גענומען די העזה צו פֿאַרבײַטן דעם אַרטיקל "די" אויף "דאָס" פֿאַר דעם סובסטאַנטיוו "ליד". ער האָט מורא, אַז די שפּעטערדיקע דורות פֿאָרשער, פֿאַרערערס פֿון דעם פּאָעט משה לעמסטער, ווען זיי וועלן בלעטערן אין די נומערן פֿון די "לעבנס־פֿראַגן" אין אַ הונדערט יאָר אַרום און וועלן זיך אָנטרעפֿן אויף זײַן יצירה, וועלן זיי אַרײַנשרײַבן אין די ביכער פֿון דער געשיכטע, אַז משה לעמסטער האָט געשריבן "דאָס" און האָט דערמיט פֿאַרשוועכט דעם כּבֿוד פֿון דעם בעסאַראַבישן ייִדישן לשון.
דער "חטא" איז טאַקע געווען מײַנער: אין זײַן צוגעשיקטער באַגריסונג פֿאַר נחמה ליפֿשיץ צו איר 85סטן יוביליי האָט משה לעמסטער געשריבן: "איר זײַט דאָס קלינגענדיקע גלעקעלע פֿון דער ייִדישער פֿאָלקסליד"; "אײַער געטרײַשאַפֿט דער ייִדישער ליד האָט אונדז...", אאַז״וו. און איך, דער רעדאַקטאָר פֿון דעם זשורנאַל "לעבנס־פֿראַגן" האָב זיך באַנוצט מיט מײַן רעדאַקטאָרישן רעכט צו פֿאַרריכטן אַ צוגעשיקטן כתבֿ־יד, בפֿרט ווען דאָס איז געווען אַ פּראָזאַיִשע באַגריסונג און נישט קיין פּאָעזיע. איך האָב נאָך קיינמאָל נישט אָנגערירט, נישט געענדערט קיין דיכטערישע שאַפֿונג.

ליטעראַטור
פֿון מיכאל קרוטיקאָוו (ען־אַרבאָר)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"


Annie Polland and Daniel Soyer,
Emerging Metropolis:
New York in the Age of Immigration,
1840—1920 (City of Promises: A History
of the Jews in New York, vol. 2).

New York: New York University Press, 2012. 364 pp.



דער צווייטער באַנד פֿון דער נײַער פֿונדאַמענטאַלער געשיכטע פֿון ייִדן אין ניו־יאָרק באַהאַנדלט די סאַמע דינאַמישע תּקופֿה, וואָס האָט פֿאַרוואַנדלט די שטאָט אינעם צענטער פֿון דער ייִדישער וועלט. דאָס איז געשען צוליב צוויי אימיגראַציע־כוואַליעס פֿון אייראָפּע. צוערשט, אין דעם מיט־19טן יאָרהונדערט, זײַנען געקומען בערך הונדערט טויזנט ייִדן פֿון די דײַטשיש־רעדנדיקע, מיטל־אייראָפּעיִשע געגנטן, און דערנאָך, זינט די 1870ער יאָרן און ביזן אויסבראָך פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה, האָבן זיך אין אַמעריקע באַזעצט בערך צוויי מיליאָן ייִדיש־רעדנדיקע ייִדן פֿון מיזרח־אייראָפּע.
צו יענער צײַט איז ניו־יאָרק געוואָרן דער הויפּט־טויער פֿאַר דער מאַסן־אימיגראַציע פֿון אייראָפּע. עס איז נאַטירלעך, אַז דאָס רובֿ אימיגראַנטן האָבן זיך לכתּחילה באַזעצט אין דער שטאָט, און דווקא אין דער געגנט, וואָס איז געווען נאָענט צו אָט דעם "טויער" אויף קעסל־אײַלאַנד און שפּעטער אויף עליס־אײַלאַנד. אַזוי אַרום דערציילט דאָס דאָזיקע בוך, קודם־כּל, די געשיכטע פֿון דער לאָוער־איסט־סײַד, וואָס זינט דעם אָנהייב פֿונעם 19טן יאָרהונדערט און ביז הײַנט דינט די געגנט ווי די ערשטע אַמעריקאַנער סטאַנציע פֿאַר די פֿריש־געקומענע אימיגראַנטן.
די דאָזיקע אָרטיקע געשיכטע ווערט פֿולגעפּאַקט מיט אַ סך אינטערעסאַנטע פֿאַקטן און פּרטים. מען הערט לעבעדיקע שטימען פֿון מענער און פֿרויען, וואָס דערציילן וועגן זייער דערפֿאַרונג. דער אַלגעמיינער טאָן פֿון דער דאָזיקער געשיכטע איז פּאָזיטיוו. די ייִדישע אימיגראַנטן, סײַ די דײַטשישע "יאַהודים" און סײַ די מיזרח־אייראָפּעיִשע "ייִדן" האָבן געהאָרעוועט שווער, געהאָלפֿן איינער דעם אַנדערן, און זיך גוט צוגעפּאַסט צו דער אַמעריקאַנער פּאָליטישער און געזעלשאַפֿטלעכער סיסטעם. סוף־כּל־סוף, האָבן זיי זיך אַלע אַרויפֿגעאַרבעט און זיך אַריבערגעצויגן אין בעסערע געגנטן.

געזעלשאַפֿט
פֿון גענאַדי עסטרײַך (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

ברײַטאָן ביטש עווענוי, ברוקלין
די טעג זעט אויס ברײַטאָן ביטש, ווי אויך די גאַנצע געגנט אַרום אים, ניט זייער יום-טובֿדיק. ווינטער-צײַט איז דאָ, בכלל, ניט אַזוי פֿריילעך ווי אין די הייסע טעג, ווען די קוראָרט-אַטמאָספֿער פֿאַרשפּרייט זיך פֿון דער פּלאַזשע אויך אין די גאַסן, וווּ מע פֿילט שוין ניט דעם אַראָמאַט פֿונעם ים. ווינטער-צײַט ווערן די גאַסן גלײַך ווי אָפּגעבליאַקעוועט, פֿאַרגרויט. הײַיאָר, אָבער, איז דער ווינטער באַזונדערס גרוי, ווײַל גאָר ניט אַלץ איז עד-היום פֿאַרראָכטן און אויסגערייניקט געוואָרן נאָך דעם הוראַגאַן מיטן שיינעם פֿרויען-נאָמען “סענדי". (קיין ייִדישע נעמען גיט מען זיי ניט. איך האָב קיין מאָל ניט געהערט, אַ שטייגער, וועגן אַן הוראַגאַן וואָס זאָל הייסן “שיינדל" צי נאָך עפּעס אַזוינס.)
אין דער אמתן, וואָלט מען אין ברײַטאָן ביטש געקאָנט מאַכן יום-טובֿדיק, ווײַל — אויף וויפֿל איך פֿאַרשטיי — האָט מען אַ קײַלעכדיקע דאַטע: מיט פֿערציק יאָר צוריק זײַנען אין דעם בײַ-ימיקן טייל פֿון ברוקלין אָנגעקומען די ערשטע אימיגראַנטן (אָדער, אָפֿיציעל, “פּליטים") פֿון סאָוועטן-פֿאַרבאַנד. אַזוי איז פֿאַרלייגט געוואָרן דער יסוד פֿון דעם איצטיקן “קליין אָדעס" צי “קליין רוסלאַנד", ווי מע האָט גענומען רופֿן די געגנט.
אין משך פֿון די פֿיר יאָרצענדליק האָט ברײַטאָן ביטש באַקומען אַן אַנדער פּנים און גענומען רעדן אַן אַנדער לשון — רוסיש. איך האָב זיך אין ברײַטאָן ביטש אַרײַנגעכאַפּט צום ערשטן מאָל אין מײַ 1990, ווען כ’בין געקומען קיין ניו-יאָרק לויט אַן אײַנלאַנדונג פֿון “פֿאָרווערטס" און “אַרבעטער-רינג". דערנאָך פֿלעג איך קומען פֿון מאָל צו מאָל, אָבער די לעצטע צען יאָר וווין איך ממש בײַם ים, לעבן דעם וועלט-באַרימטן פּראָמענאַד, “באָרדוואָרק". אין משך פֿון די 22 יאָר — אַזאַ טיפֿקייט האָט מײַן אימאַזש פֿון דעם דאָזיקן ווינקל — האָט זיך אַ סך געביטן. דאָס “קליינע רוסלאַנד" האָט געלאָזט וואָרצלען און געשאַפֿן פֿאַר זיך אַ באַקוועמע סבֿיבֿה, וווּ אַלץ, אָדער כּמעט אַלץ, ווערט געלייזט אויפֿן אָרט.

פֿונעם אייביקן קוואַל
פֿון מ. אַלקין
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אין דער פֿאָריקער פּרשה האָבן מיר באַהאַנדלט דעם כּוח פֿון חלומות און אינטויִטיווע אימפּולסן. אַ סך מענטשן מיינען, אַז אַ חלום איז נישט אַ רעאַלער טייל פֿונעם וועזן, אין פֿאַרגלײַך מיט די ממשותדיקע זאַכן פֿון דער אַרומיקער וועלט און די ראַציאָנעלע אידעען פֿונעם קלאָרן מענטשלעכן שׂכל. ווי אַזוי פֿאַרבינדט זיך אָבער דער שׂכל צו דער אַרומיקער וועלט?
דער באַרימטער פֿראַנצויזישער פֿילאָסאָף רענע דעקאַרט הייבט אָן זײַן דיסקוסיע אויף דער דאָזיקער טעמע פֿון אַ פֿראַגע וועגן חלומות. ווי אַזוי קאָנען מיר וויסן, אַז דאָס גאַנצע וועזן איז נישט בלויז אַ חלום? ווי אַזוי קאָן אַ מענטש וויסן, ווער ער איז? אפֿשר איז ער, אין דער אמתן, גאָר אַן אַנדער מענטש, וואָס חלומט, אַז ער איז עמעצער אַנדערש?
פֿון אַזעלכע געדאַנקען באַקומט זיך נישט בײַ דעקאַרטן קיין פּראַקטישע פֿילאָסאָפֿיע, דערפֿאַר וואַרפֿט ער זיי אָפּ און פֿאָקוסירט זיך אויף אַ שאַרפֿער צעטיילונג צווישן דעם מענטשלעכן ראַציאָנעלן באַוווּסטזײַן און דער גשמיותדיקער וועלט. "איך טראַכט, דערפֿאַר עקזיסטיר איך", דערקלערט דער דאָזיקער פֿילאָסאָף; ווי אַזוי קאָן דער געדאַנק פֿאַרבינדן זיך מיט דער וועלט, אינטערעסירט דעקאַרטן נישט. דער אייבערשטער טוט עס — באַטאָנט ער — און אויף דעם רבונו־של־עולם פֿרעגט מען נישט קיין קשיות.
אַ סך פֿילאָסאָפֿן האָבן קריטיקירט דעם קאַרטעזיאַנער דואַליזם, ווי מע רופֿט אָן דעקאַרטס שאַרפֿע צעטיילונג צווישן דעם סוביעקט און אָביעקט. ס׳איז מערקווירדיק אָבער, אַז דעקאַרט אַליין הייבט אָן זײַן דיסקוסיע מיט פּאַראַדאָקסן פֿון חלומות. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, איז אַ חלום פּונקט אַזוי רעאַל, ווי אַ כוואַליע, אַ וואָלקן אָדער און אַנדער פֿאַרבײַיִקער וועלט־אָביעקט. ווען מיר זעען אַ בלימל אין אַ חלום, קאָנען מיר עס אָנטאַפּן און באַקוקן; כּל־זמן מע שלאָפֿט און מע האַלט בײַם זעלבן "קאַפּיטל" פֿון דער וויזיע, בלײַבט זי פֿאַר אונדז גאַנץ רעאַל.
מע קאָן זאָגן, אַז דער עולם באַטראַכט חלומות ווי נישט רעאַלע צוליב זייער טאָפּלטער נאַטור: מיטאַמאָל, זענען זיי אַ טייל פֿונעם מענטשלעכן שׂכל און כּמו־ דרויסנדיקע אָביעקטן. דאָס באַוווּסטזײַן גופֿא ווערט אָפֿט געביטן אינעם פּראָצעס פֿון חלומען, און ווערט פֿאַרוואַנדלט, אויף אַ ווײַל, אין גאָר אַן אַנדער פּערזענלעכקייט אָדער אין אַ גאַנצער ריי פֿאַרשיידנאַרטיקע פּערסאָנאַזשן, וועלכע פֿירן דיאַלאָגן איינער מיטן צווייטן.

געשיכטע
פֿון יצחק גנוז (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די שיף "עקסאָדוס" מיט די לעבן־געבליבענע פּליטים
אין אַרטיקל פֿון חנה מלאָטעק "געפֿונענע ‘מעפּילים’־לידער אין ייִוואָ־אַרכיוו" ("פֿאָרווערטס", סעפּטעמבער 7—13, 2012) ווערן געבראַכט עטלעכע לידער פֿון דער זאַמלונג פֿון וואָלף יונין.
זײַענדיק אַ מעפּיל, ווי אויך אַ מדריך און לערער פֿון אַ גרויסער גרופּע יוגנטלעכע אויפֿן "עקסאָדוס" און אין די וועגן און אומוועגן וואָס האָבן געפֿירט אונדז אין יענער תּקופֿה קיין ארץ־ישׂראל, האָב איך געהערט, פֿאַרשריבן און אויך געשריבן עטלעכע לידער, וואָס דערציילן און דריקן אויס די היסטאָרישע עפּאָכע פֿון יענע יאָרן.
פֿרילינג, יאָר 1946. אָנקומענדיק קיין פּוילן אין שטאָט שטשעטשין, איז דאָרט געגרינדעט געוואָרן אַ ייִדישער קאָמיטעט, וווּ די רעשטלעך פֿון שארית־הפּליטה האָבן געפֿונען אַ צײַטווײַליקע סטאַנציע. זיי האָבן אונדז אָפּגעשיקט צו די קיבוצים, וואָס האָבן זיך אָרגאַניזירט בײַ די שליחים פֿון ארץ־ישׂראל אין אייניקע פּלעצער פֿון שטאָט.
אין אַ פֿאַרמאַכטן הויף צווישן די חורבֿות פֿון שטאָט האָבן מיר זיך געטראָפֿן מיט ברידער און שוועסטער פֿון אונדזער בשותּפֿותדיקן גורל. דאָרט האָבן מיר מושטרירט, זינגענדיק אַ ליד וואָס האָט זיך געשאַפֿן דאָ אויפֿן פּלאַץ:
מיר וועלן זיך ניט לאָזן שעכטן סתּם
ניט באָדן זיך אין טרערן־בלוטיקן ים.
מיר געדענקען נאָך די גלותדיקע נאַכט,
עלה חלוץ, עלה, עלה ובֿנה
.
יצחק פּערלאָוו האָט געשריבן "דאָס ליד פֿון ‘עקסאָדוס׳" נאָך דעם געצוווּנגענעם אומקער פֿון

געשיכטע
פֿון ד״ר כאָסע יודקאָווסקי (אַרגענטינע)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער אָרקעסטער פֿון ראַול קאַפּלון
דער בוענאָס־אײַרעסער ייִוואָ האָט זיך אונטערגענומען צו דיגיטאַליזירן פֿאַרשיידענע דאָקומענטן, צײַטונגען, ביכער, ווי אויך דעם מוזיק־אַרכיוו; מאַטעריאַלן וואָס זײַנען געראַטעוועט געוואָרן נאָכן טעראָר־אַטענטאַט פֿון 18טן יולי 1994, און מען האָט אָנגעהויבן צו געפֿינען טאַנגאָס אויף ייִדיש, געשאַפֿענע איבער דער גאַנצער וועלט און אויך אין אַרגענטינע. און ווען מיר זאָגן געשאַפֿענע, האָבן מיר אין זינען סײַ די ווערטער, סײַ די מוזיק, ווי אויך די מוזיקער און זינגער, וואָס שפּילן און אינטערפּרעטירן די טאַנגאָס.
אין שײַכות מיט אָט דער טעמע, האָבן מיר געבעטן בײַ ד״ר כאָסע יודקאָווסקין (אויף שפּאַניש, Khudkovski), דער בעסטער קענער און מבֿין אין דעם געביט, ער זאָל צוגרייטן אַן אַרטיקל וועגן דרײַ גרויסע ייִדישע פֿידלער, וועלכע האָבן זיך דערוואָרבן אַ שם ווי גרויסע ווירטואָזן. ד״ר יודקאָווסקי האָט זייער אַ סך געפֿאָרשט און האָט אַ לאַנג־יאָריקע דערפֿאַרונג; ער האָט וועגן דעם שוין אָנגעשריבן עטלעכע ביכער, וואָס דער אַרגענטינער ייִוואָ האָט אַרויסגעגעבן.
און אָט וואָס עס שרײַבט ד״ר כאָסע יודקאָווסקי:
טאַנגאָ דריקט אויס אין מוזיק און ליד דאָס ענדגילטיק פֿאַרלוירענע און פֿאַרשוווּנדענע: ליבעס, פֿרײַנד, יוגנט, די געגנט, די מוטער, טרוימען. דערפֿאַר איז ער, אין תּוך גענומען, אומעטיק, בענקעוודיק, מעלאַנכאָליש, עלעגיש.
"...איך האַלט אין קוקן אויף מײַן לעבן
אינעם קרישטאָל פֿון אַ סאַזשלקע.
און ס׳גייען פֿאַרבײַ, בעת איך דענק
די פֿאַרשוווּנדענע שעהען, די פֿאַרוויאַנעטע טרוימען..."
טאַנגאָ ״De barro״ (בלאָטיק) [האָמעראָ מאַנסי)

טעאַטער
פֿון מרים שמולעוויטש־האָפֿמאַן (ניו־יאָרק)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ סצענע פֿון דער פֿאָרשטעלונג "מײַן נאָמען איז אָשר לעוו"
וואָס פֿאַר אַ פֿאַרגעניגן איז צו זיצן אין אַ טעאַטער־זאַל מיט אַן אינטעליגענטן עולם צושויער. אַנטקעגן וואָס זאָג איך עס? אַנטקעגן דעם וואָס ס׳איז נישט קיין לײַכטע פּיעסע "מײַן נאָמען איז אָשר לעוו". געשריבן די נאָוועלע האָט דער אָנערקענטער ייִדיש־ענגלישער שריפֿטשטעלער חיים פּאָטאָק, וועלכער שטאַמט אַליין אָפּ פֿון אַן אָרטאָדאָקסישער דינאַסטיע. ער איז אויפֿגעוואַקסן אין פֿילאַדעלפֿיע און ווי אַ יונגער בחור אָנגעהויבן צו מאָלן. זעט אויס, אַז עס האָט נישט געשטימט מיט זײַן פֿרומער דערציִונג. איז ער נאָך אין דער יוגנט אַריבער צו שרײַבערײַ. זײַן שטאַרק באַרימטער ראָמאַן "די אויסדערוויילטע" (The Chosen), איז אויפֿגענומען געוואָרן מיט גרויס אָנערקענונג, און אַפֿילו געמאַכט דערפֿון אַ פֿילם. אין וואָס איז באַשטאַנען זײַן גרויסקייט? נישט אין דעם אויסגעדראָשענעם אויסדרוק "אוניווערסאַליזם," נאָר דווקא אין זײַן שילדערן די אייגענע וועלט, און וועלט־אָנשויונג. ער האָט געשילדערט זײַן אינערלעכע, ייִדישע וועלט, וועלכע איז געווען נישט נאָר ליטעראַריש אויסגעהאַלטן, נאָר אויך באַגלייביק.
אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז מיר פֿאַרמאָגן דאָ אין אַמעריקע אַ צווייטן, גאָר אַ באַגאַבטן דראַמאַטורג, וועלכער צייכנט זיך אויס אין שילדערן זײַן ייִדישע וועלט אויף ענגליש, אין סטיל פֿון קאָמעדיע, און דאָס איז ניל סײַמאָן.
אַדאָפּטירט די פּיעסע האָט גאָר אַ באַגאַבטער דראַמאַטורג, מיט ייִחוס־בריוו דערצו, אַהרן פּאָסנער. דערצו האָט די ערנסטע דראַמע צובאַקומען אַן ערשטקלאַסיקן רעזשיסאָר, גאָרדאָן עדלשטיין, מיט אײַנפֿאַלן בלויז צו באַוווּנדערן.
דאָ שפּילט זיך אָפּ גאָר אַן ערנסטע דראַמע וואָס האָט צו טאָן מיט פֿרומע עלטערן, וועלכע האָבן אַ געלונגענעם בן־יחיד אָשר (אַרי בראַנדט), גאָר אַן ערנסטן יונגער־מאַן, וועלכער איז אַ מאָלער, אַ קינסטלער, אָבער זײַן שעפֿערישקייט פֿאָדערט פֿון אים צו פֿאַרזוכן דעם טעם פֿון קלאַסישער און ערנסטער קונסט וואָס געפֿינט זיך אין די מוזייען. פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָ קומט פֿאָר אַ צוזאַמענשטויס צווישן צוויי וועלטן. די ייִדישע וועלט פֿון זײַנע פֿרומע עלטערן און די אַרומיקע, דרויסנדיקע, וועלט פֿון קונסט. אינטערעסאַנט צו באַמערקן, אַז די ראָלע פֿון אָשר לעוו שפּילט אַרי בראַנדט, דער זון פֿון אַ ישׂראלדיקן פּיאַניסט נתן בראַנדט, אַן אַמאָליקער וווּנדערקינד, וועמענס אייגענער פֿאָטער, אַ כירורג אין ירושלים, האָט אַראָפּגעקוקט אויף זײַן זונס אָפּקלײַב פֿון אַ מוזיקאַלישער פּראָפֿעסיע.

רעצעפּטן
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון שׂרה־רחל שעכטער

אויב איר ווייסט, אַז עס קומען צו אײַך געסט, קאָנט איר טאָן איינס פֿון צוויי זאַכן: גיין אין קראָם און קויפֿן קאָמערציעל־פּראָדוצירטע שפּײַזן, אָדער אַליין מאַכן עפּעס פֿרישס און היימישס.
אָט איז אַ גרינגער, געשמאַקער רעצעפּט פֿאַר אַזאַ געלעגנהייט, וואָס איר קענט שיין אויסשטעלן אין אַ טאַץ און דערלאַנגען צום טיש מיט אַ באַבקע־לעקעך און הייסער טיי. אַזוי וועט איר מאַכן דעם רושם פֿון אַ געראָטענעם גאַסטגעבער.

1/2 טעפּל ווייניק־פֿעטיקער צוואָרעך
1 לעפֿל אָפּגעשעפּטע מילעך
4 בינטלעך אַשלעך (דעם ווײַסן טייל), צעשניטן
4 אונץ (113 גראַם) גערייכערטער לאַקס
1/4 טעפּל שמירקעז
1 לעפֿל לימענע־זאַפֿט
ווײַסער פֿעפֿער
2 גרויסע אוגערקעס
1 לעפֿל שטשיפּיער (chives)

צעמאָלט דעם צוואָרעך און מילך אין אַ שפּײַזמאַשין ביז ס׳ווערט גלאַטיק. גיט אַרײַן דעם אַשלעך, לאַקס, שמירקעז, לימענע־זאַפֿט און אַ לעק ווײַסן פֿעפֿער. ווען ס׳איז גוט אויסגעמישט, לאָזט אין פֿרידזשידער 1 שעה אָדער איבערנאַכט.
צעשנײַדט די אוגערקעס אין גרויסע קלעכלעך. גראָבט אַ גריבעלע אין יעדן אוגערקע־קײַלעכל, און פֿילט עס אָן מיט 2 לעפֿעלעך פֿונעם לאַקס־שמיר. באַשיט זיי מיט די שטשיפּיער. דעקט זיי צו און האַלט זיי אין פֿרידזשידער ביז איר זענט גרייט זיי צו סערווירן.

ליטעראַטור


(סוף פֿון פֿריִערדיקן נומער)

נאָוועלע פֿון באָריס סאַנדלער

8

אַ פֿאַרסאַפּעטער און אָפּגעפֿרישטער איז מאַרק אַרויסגעגאַנגען פֿונעם ים. ער איז עטלעכע מאָל אונטערגעשפּרונגען אויפֿן לינקן פֿוס, דעם קאָפּ גענייגט אויף אַ זײַט, אַז די וואַסער זאָל אַרויס פֿונעם אויער. ער האָט זיך אומגעקוקט. בעלאַ האָט זיך געפּליוסקעט נישט ווײַט פֿונעם ברעג, צווישן די שרײַענדיקע קינדער און זייערע שטרענגע עלטערן, וועלכע האָבן פֿון זיי קיין אויג נישט אַראָפּגענומען. דאָס וואַסער האָט איר געגרייכט ביזן בלוי־רויטן ליפֿטשיק מיט געלע בלימעלעך. מאַרק האָט זיך דערמאָנט, ווי די ערשטע טעג פֿון זייער קושוואָך פֿלעגט בעלאַ געפֿינען אַ תּירוץ אויסצומײַדן דאָס אַראָפּנעמען איר ליפֿטשיק, ווען מאַרק איז געווען לעבן איר. זי האָט זיך געשעמט צו אַנטבלויזן אירע קליינע מיידלשע בריסטלעך, אָבער די שעמעוודיקייט איז גיך אַדורך.
בעלאַ האָט אים גערופֿן מיט דער האַנט צוריק אין וואַסער אַרײַן, נאָר מאַרק האָט איר געוויזן, אַז ער וועט אויף איר וואַרטן אויפֿן ברעג, בײַם אָליוועבוים, וווּ ער האָט איבערגעלאָזט זײַנע חפֿצים. ער האָט געטראַכט איצט, אַז פֿאַר דער גאַנצער צײַט, וואָס זיי וווינען אין ברוקלין, אויף "שיפּסהעדבעי", פֿאַקטיש אַ צוואַנציק מינוט פֿאָרן ביז דער פּלאַזשע פֿון ברײַטאָן־ביטש, האָט ער אפֿשר אַ צוויי, דרײַ מאָל פֿאַרבראַכט דאָרט מיט בעלאַן און דודן. שטענדיק פֿאַרנומען, שטענדיק פֿאַרטאָן אין דער אַרבעט... שוין זשע איז עס טאַקע אין גאַנצן אַזוי וויכטיק?

זכרונות


(המשך פֿון פֿריִערדיקן נומער)

שול־טערמינאָלאָגיע

איך וועל גיין גיכער, כּדי צו פֿאַרנעמען אַ גרעסערן שטח צײַט. איך וועל נאָר דערציילן, אַז אין דעם ערשטן לערניאָר בין איך געווען דער וואָס איז געווען פֿאַרנומען די גאַנצע צײַט מיט שאַפֿן די נייטיקע אויסדרוקן און די בינדונגען פֿון ווערטער וואָס אָן דעם האָט מען ניט געקאָנט לערנען. אונדזער גרופּע האָט יעדע וואָך געהאַט אַ זיצונג, וואָס פֿלעגט זיך פֿאַרציִען ביז שפּעט אין אָוונט. אָבער חוץ דעם זײַנען געווען קאָמיסיעס. וואָס איז געווען די קאָמיסיע? דער לערער פֿון כעמיע און איך, דער לערער פֿון פֿיזיק און איך, און אַזוי כּסדר. און מיר פֿלעגן זיצן טעג און נעכט אַלע פֿרײַע שעהען צו קענען צוגרייטן.


די שול־גראַמאַטיק

נאָך דעם איז געווען זייער אַ שווערע זאַך: ווי מאַכט מען די פּראָגראַם פֿון ליטעראַטור? ווי מאַכט מען די פּראָגראַם פֿון גראַמאַטיק? ס׳איז דאָך ניט געווען עפּעס וואָס מיר האָבן געקענט נאָכקוקן און איבערמאַכן — איך האָב זיך געהאַט אָפּגעזאָגט צו קוקן ערגעץ וווּ אין אַנדערע שפּראַכן. מיר זײַנען געווען פֿאַר דער מאָדערנסטער שול, פֿאַר אַן אַרבעטס־שול, פֿאַר אַן עקספּערימענטאַלער שול. [קיינער וועט] ניט גיין קוקן [וואָס מיר טוען]. און צום סוף פֿון לערניאָר איז מיר געוואָרן קלאָר, אַז איך מוז, אָט פֿאַר דעם לעאָ לעפּקאָווסקי, האָבן אַ בוך פֿון גראַמאַטיק, אַניט לערנט ער אויפֿן ווילדסטן אופֿן. ער פֿאַרנעמט זיך מיט לערנען: “איך שרײַב, דו שרײַבסט, ער שרײַבט" מיט נאָך אַזעלכע זאַכן, וואָס די קינדער קענען במילא. אָדער ער פֿאַרנעמט זיך מיט בייגן זאַכן, וואָס די קינדער קענען במילא. און ער לערנט ניט אויס דערווײַלע די קינדער די טערמינען, די גרונט־באַגריפֿן פֿון יעדער מין גראַמאַטיק.