הײַנטיקע טעג שרײַבט מען אַ סך וועגן דעם קריזיס פֿון דעם ביכער-מאַרק. אייניקע טענהן אַפֿילו, אַז די ביכער-קולטור איז נאָענט צו איר גסיסה. אָבער גלײַכצײַטיק האָט זיך אַנטוויקלט נאָך איין זאַך: אַליין-פֿאַרעפֿנטלעכטע ביכער. אַזעלכע "סאַמאָיִזדאַט"-אויסגאַבעס האָבן, פֿאַרשטייט זיך, עקזיסטירט אויך פֿריִער (מחוץ די לענדער, וווּ אַלץ איז געווען אונטער דעם מלוכישן קאָנטראָל), אָבער איצט איז געוואָרן אַ סך גרינגער אַרויסצולאָזן אַ בוך — די נײַע טעכנאָלאָגיע מאַכט עס ביליקער.
טיילווײַז איז עס אַ גוטער קער אין דער געשיכטע פֿון פֿאַרלעגערײַ, אָבער עס האָט, ממילא, געעפֿנט אַ טיר פֿאַר כּלערליי גראַפֿאָמאַנישע מחברים; און דאָך, איז דאָס אויך ניט געפֿערלעך. שרײַבט עמעצער לידער אָדער זכרונות, דרוקט עס אָפּ פֿאַר אייגן געלט (צי די קינדער צעבײַטלען זיך אויף אַזאַ מתּנה), און דאָס בוך, מישטיינס געזאָגט, ווערט צעטיילט אין דער משפּחה, צווישן פֿרײַנד און שכנים. איך האָב עטלעכע אַזעלכע ביכער, ס׳רובֿ פֿון זיי האָב איך קיין מאָל ניט געעפֿנט, אָבער זיי שטערן ניט, ווײַל זיי פּרעטענדירן ניט אויף קיין ראָלע פֿון אַ "ריכטיק בוך". נאָך מער — איך האָב אײַנגערעדט איין ייִדישע פֿונדאַציע צו זאַמלען אַליין-געדרוקטע זכרונות פֿון מלחמה-וועטעראַנען, מחמת אַזעלכע מאַטעריאַלן שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ פֿאַרשריבענעם נוסח פֿון דעם, וואָס מע רופֿט "מינדלעכע געשיכטע".
גאָר אַנדערש זעט עס אויס, ווען די מחברים האָבן גרויסע פּרעטענזיעס און האַלטן, אַז זייערע ווערק קענען ממש בײַטן, צי לכל-הפּחות פֿאַרריכטן, דעם גאַנג פֿון דער געשיכטע. אויף אַזאַ בוך שנײַדן זיך אויך איסידאָר לעווינס 123 זײַטלעך, פֿאַרפּאַקעוועט אונטער דער הילע מיטן ערנסטן, ממש אַקאַדעמישן, טיטל — אויף רוסיש — "ייִדיש אין פּעטערבורג (קולטורעל-היסטאָרישע ידיעות)". איסידאָר לעווין איז, ווי מע קען פֿאַרשטיין פֿון דער באַשרײַבונג (אויך אויף דער הילע), אַ קענער אין פֿאַרשיידענע געביטן פֿון וויסנשאַפֿט. און דאָס אַלץ, צוזאַמען מיט זײַן קענען ייִדיש פֿון קינדווײַז אָן, האָט אים, און אפֿשר נאָך עמעצן, איבערצײַגט, אַז ער איז אויך גרייט צו שרײַבן אָט אַזאַ פֿאָרשונג. איז טאַקע — פֿאַר וואָס ניט? די צרה איז, אַז ער האָט עס געטאָן כּמעט אָן צורירן זיך צו די פֿאָרשונגען, וואָס זײַנען שוין פֿאַראַן.

די פֿראַגע פֿון וואַקסנדיקער רעליגיעזקייט צי — פּינקטלעכער — ריטועלקייט פֿון די אַמעריקאַנער ייִדן אינטערעסירט מיך שוין פֿון לאַנג, כאָטש מע קען ניט זאָגן, אַז איך פֿאָרש ערנסט דעם פֿענאָמען. אָבער דער דאָזיקער פֿענאָמען וואַרפֿט זיך ממש אין די אויגן, ווען מע לייענט אַלטע נומערן פֿון "פֿאָרווערטס". ס’איז קלאָר, אַז דער יונגער, אַמעריקאַנער געבוירענער דור ייִדן האָט, בדרך-כּלל, ניט איבערגענומען די קולטור, וואָס זייערע זיידעס און עלטערן האָבן געהאַט געבראַכט פֿון דער אַלטער היים. האָט מען געזוכט אַנדערע פֿאָרמען פֿון ייִדישקייט, און די רעליגיעזע פֿאָרמען זײַנען געווען אויפֿן בעסטן אופֿן צוגעפּאַסט צום אַמעריקאַנער לעבן.
אַן אינטערעסאַנטע אילוסטראַציע פֿון דער אָפּגעשוואַכטער וועלטלעכקייט גיט די דיסקוסיע, אויף וועלכער איך האָב זיך אָנגעשטויסן, זוכנדיק אין "פֿאָרווערטס" גאָר אַנדערע זאַכן. די רייד גייט דאָ וועגן בר-מיצווה. אָנגעהויבן האָט זיך דער וויכּוח אין דער באַרימטער קאָלומנע "בינטל בריוו", וווּ די בריוו פֿלעגט מען דרוקן אַנאָנים, אָבער דערנאָך איז עס פֿאָרגעזעצט געוואָרן שוין אין רעגולערע בריוו, געדרוקט אונטערן קעפּל "פֿון פֿאָלק צו פֿאָלק", מיט קלאָר אָנגעוויזענע מחברים.
מיר שײַנט, אַז די בריוו האָבן אַן אָפּקלאַנג אין דעם הײַנטיקן ייִדישן לעבן, בפֿרט צווישן די געוועזענע סאָוועטישע ייִדן. איך האָב פֿון די בריוו אַרויסגענומען איבערחזרונגען, און דעם אויסלייג האָב איך, פֿאַרשטייט זיך, מאָדערניזירט.

קיין מאָסקווע איז געקומען אַ נײַער אַמעריקאַנער אַמבאַסאַדאָר, מײַקל מאַקפֿאָל, וואָס איז גאָר ניט קיין צופֿעליקער מענטש אויף אַזאַ שטעלע. ער האָט לאַנגע יאָרן שטודירט רוסיש און רוסישע פּאָליטיק, פֿאַרבראַכט אַ היפּש ביסל צײַט אין רוסלאַנד גופֿא, און געווען פּרעזידענט באַראַק אָבאַמאַס עצה-געבער; געשפּילט אַ צענטראַלע ראָלע אין די באַמיִונגען צו געפֿינען אַ נײַעם, מער פֿרײַנדלעכן צוגאַנג צו די באַציִונגען צווישן וואַשינגטאָן און מאָסקווע. איז דאַכט זיך — גוט. דערצו זעט אויס מאַקפֿאָל ווי אַ סימפּאַטישער מענטש.
אָבער כּמעט גלײַך פֿון אָנהייב איז מיטן אַמבאַסאַדאָר ניט צופֿרידן געוואָרן דער עולם, וועלכער שטעלט יעדן טאָג ליכטלעך אין צערקוועס, בעטנדיק גאָט עס זאָל זיך ניט איבעררײַסן די ממשלה פֿון וולאַדימיר פּוטינען. די זאַך איז, אַז אין די סאַמע ערשטע טעג אויף זײַן שטעלע, האָט דער אַמעריקאַנער פֿאָרשטייער זיך באַגעגנט מיט עטלעכע פֿירנדיקע פֿיגורן אין דער אָפּאָזיציע. געטאָן האָט ער עס זייער דיפּלאָמאַטיש, מע קען זאָגן איידל — קיין באַזונדערס גיפֿטיקע קריטיקער פֿון פּוטינען זײַנען צווישן די אײַנגעלאַדענע טוערס ניט געווען. אָבער די מלוכה-קאָנטראָלירטע טעלעוויזיע און פּרעסע האָבן עס אונטערגעטראָגן ווי אַ באַזוך פֿון אַ גרופּע פֿאַררעטערס, וועלכע האָבן באַקומען פֿרישע אינסטרוקציעס מצד דער אַמעריקאַנער רעגירונג, ווי אַזוי בײַטן דעם רעזשים אין לאַנד. און אַזאַ פּראָפּאַגאַנדע שרײַבט זיך זייער גוט אַרײַן אין דער באָבע-מעשׂה, אַז די אָפּאָזיציע צאָלט די מענטשן, וועלכע באַטייליקן זיך אין די מיטינגען, און מע צאָלט עס, פֿאַרשטייט זיך, פֿון די געלטער, וועלכע מע קריגט, כּלומרשט, פֿון אַמעריקע.

אין מײַנע סטודענטישע יאָרן איז געווען אַזאַ זאַך ווי אַ "גרופּע" — עטלעכע און צוואַנציק יונגע לײַט, מיט וועלכע איך האָב זיך געלערנט אין משך פֿון פֿינף יאָר. אין מערבֿדיקע אוניווערסיטעטן עקזיסטירט עס, בדרך-כּלל, ניט, ווײַל יעדער סטודענט קלײַבט פֿאַר זיך אויס אַן אייגענע טראַיעקטאָריע פֿון קלאַסן און לעקציעס. איך קלײַב זיך ניט אַרומרעדן דאָ די מעלות און חסרונות פֿון דער אָדער יענער סיסטעם פֿון העכערער בילדונג. איך דערמאָן עס נאָר כּדי צו זאָגן, אַז פֿינף יאָר פֿון לערנען זיך בשותּפֿות האָט געשאַפֿן אַ געפֿיל פֿון נאָענטער פֿרײַנדשאַפֿט מיט אייניקע געוועזענע סטודענטן. ביזן הײַנטיקן טאָג, האַלטן מיר אונטער קאָנטאַקטן, געוויינטלעך, דורך אינטערנעץ. און ווען מע באַגעגנט זיך, ווערן גלײַך ווי פֿאַרשוווּנדן די כּמעט פֿערציק יאָר, וועלכע זײַנען אַדורך זינטן פֿאַרענדיקן דעם אוניווערסיטעט.
אין דער גרופּע בין איך געווען דער איינציקער "גאַנצער" ייִד, אָבער עס זײַנען נאָך געווען עטלעכע האַלבע ייִדן. אויב איך פּלאָנטער ניט, זײַנען געווען דרײַ אַזעלכע יאַטן, מיט ייִדישע טאַטעס. איינער פֿון זיי, האָט געטראָגן זײַן מוטערס משפּחה-נאָמען, אָבער דאָס האָט אים גאָר ניט געהאָלפֿן צו מאַכן עפּעס אַ געוואַלדיק וויכטיקע קאַריערע, ווײַל אים האָט תּמיד געצויגן צו דער כּוסה. דאָס לעצטע מאָל האָב איך אים טאַקע געזען ווען ער איז געווען שיכּור ווי לוט — אַזאַ האָט ער זיך מיט אַ יאָר פֿינף-און-צוואַנציק צוריק אַרײַנגעשטעלט אין מײַן מאָסקווער דירה. מע זאָגן, אַז ער שיכּורט נאָך אַלץ, כאָטש אין גאַנצן האָט ער זיך אויפֿן דנאָ ניט אַראָפּגעלאָזט — ער האָט פֿונדעסטוועגן אַן אַרבעט און, דאַכט זיך, אַ ווײַב.
זײַן נאָענטסטער חבֿר (ער איז אויך געווען אין אונדזער גרופּע) האָט אויך געטראָגן אויף זיך אַ ייִדישן שטעמפּל, ווײַל זײַן מוטער האָט מען געהאַלטן פֿאַר אַ ייִדישער.

מיט עטלעכע וואָכן צוריק האָט מײַן קאָלעגע הערשל גלעזער געשריבן וועגן דער עטימאָלאָגיע פֿונעם וואָרט "פּאָמידאָרן". פּאָמידאָרן אינטערעסירן מיך אויך, און ניט נאָר ווײַל איך שטאַם פֿון אוקראַיִנע, וווּ עס וואַקסן זייער געשמאַקע פּאָמידאָרן. דער ענין האָט מיך פֿאַראינטערעסירט בײַם לייענען פּרץ מאַרקישעס ראָמאַן "טראָט פֿון דורות". גייט דאָרט די רייד, בפֿרט, וועגן די פּוילישע ייִדן, וועלכע זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן אין סאָוועטן-פֿאַרבאַנד בײַם אָנהייב פֿון דער צווייטער וועלט-מלחמה. איינער פֿון די פּליטים האָט באַשלאָסן צו פֿאַרזעצן פּאָמידאָרן. ווײַטער שטייט אין דעם ראָמאַן געשריבן:
"צו פּאָמידאָרן האָבן זיך אַ טייל פּליטים באַצויגן קריטיש. אייניקע האָבן געהאַלטן, אַז פּאָמידאָרן זײַנען טריף. און כאָטש רחמיאל (אויך אַ פּליט — ג.ע.) האָט דערוויזן באותות-ומופֿתים, אַז פּאָמידאָרן זײַנען ניט טריף, ווײַל מע מאַכט אויף זיי אַ ברכה "בורא-פּרי-האדמה", האָט ער דאָך אַליין זיי ניט געגעסן. בײַ אים איז עס געקומען דערפֿון, וואָס ער האָט אַ מאָל, נאָך בײַ זיך אין דער היים, אין פּוילן, פֿאַרבײַגייענדיק אַ קסיאָנדזס שטוב, דערזען אין פֿענצטער אַ שורה פּאָמידאָרן. זיי האָבן זיך געוואַרעמט אויף דער זון. דעמאָלט איז ער געקומען צום אויספֿיר, אַז פּאָמידאָרן איז אַ קאַטוילישע אַכילה. איז גלײַכער זיך אָפּהאַלטן פֿון זיי."
ניט לאַנג צוריק האָב איך זיך דערוווּסט, אַז מיט פּאָמידאָרן האָט זיך אינטערעסירט אויך מאַקס ווײַנרײַך, ער האָט וועגן דעם געשריבן אין "פֿאָרווערטס". איך ברענג דאָ אַן אויסצוג פֿון זײַן אַרטיקל "ווען האָט איר צום ערשטן מאָל געגעסן אַ ‘טריפֿהנעם עפּל’?" (געדרוקט דעם 7טן יולי 1951):