- English Forward
- Archive אַרכיוו
-
Multimedia
מולטימעדעאַ
- ווידעאָ־קאַנאַל Forverts Video Channel
- „פֿאָרווערטס‟־קול Forverts Voice
- ירושלים, ישׂראל Jerusalem, Israel
- פּאַריז, פֿראַנקרײַך Paris, France
- וואַרשע, פּוילן Warsaw, Poland
- מאָסקווע, רוסלאַנד Moscow, Russia
- בוענאָס־אײַרעס, אַרגענטינע Buenos-Aires, Argentina
- מעלבורן, אויסטראַליע Melbourne, Australia
- לאָס־אַנדזשעלעס, פֿ״ש Los Angeles, US
- אַרכיוו פֿון „פֿאָרווערטס‟־שעה Archive of the Forward Hour
- Store קראָם
-
Blogs
בלאָגס
- פֿרעגט אַן עצה בײַ ד״ר בערגער Dr. Berger Answers Your Health Questions
- דורך ריקיס אויגן Through Riki's Eyes
- ווײַטער Vayter
- נײַעס פֿאַר בני־בית No Place Like Home
- אידיש מיט אן „א‟ Yiddish with an Aleph
- טאָג בײַ טאָג (ייִדיש־קאַלענדאַר) Day by Day (Yiddish Calendar)
- שיין בייקער אין שיין־שאָו Shane Baker in The Sheyn Show
- עונג־שבת Oyneg Shabes
- פּענשאַפֿט Penshaft
- ראָש־חודש מיט ר׳ ליפּא Rosh Chodesh With Reb Lipa
- אוצרות פֿון „פֿאָרווערטס”־אַרכיוו Treasures From the Forverts' Archive
- פֿאַרגעסן און ווידער געדרוקט Forgotten, and Now - Republished
- ייִדישע שרײַבער דערציילן Yiddish Writers Speak
-
Sections
אָפּטיילן
- עדיטאָריאַל Editorial
- ישׂראל, מיטל־מיזרח Israel, Middle East
- פּאָליטיק Politics
- מענטשן און געשעענישן Feature Stories
- פּובליציסטיק Opinion
- קהילה Community
- ייִדיש־וועלט Yiddish World
- אַנטיסעמיטיזם Anti-Semitism
- רוחניות Spirituality
- געשיכטע History
- ליטעראַטור Literature
- קונסט און קולטור Arts & Culture
- אין אָנדענק In Memory
- טשיקאַוועסן Out of the Ordinary
- Home אַהיים
|
וואָס זשע האָב איך פֿון דעם הײַנט-צו-טאָג? גאָרנישט, אַ חוץ אַ קאָפּדרייעניש. איך געהער ניט צו דער קאַטעגאָריע מענטשן, וואָס ווילן זיך גלײַך טיילן מיט דער גאָרער וועלט, ווען זיי דערהערן אָדער דערשמעקן עפּעס אַ נײַעס (שוין אָפּגעשמועסט פֿון דעם, וואָס איך האָב די טריבונע פֿון “פֿאָרווערטס") אָדער ווען זיי מאַכן אַ פֿרישן פֿאָטאָ פֿון זייער קאַץ. מיט אַנדערע ווערטער, איך בין נאָך אַלץ ניט — לויט אַלע סימנים — פֿון דער קאַטעגאָריע מענטשן, וועלכע האָבן געהאַט, און האָבן נאָך אַלץ, אַפּנים, אין זינען מאַרק צוקערבערג. אין דעם זין, געהער איך נאָך אַלץ, אויב איר ווילט, צו מיטלעלטער און פֿאַרשטיי פּשוט ניט די מענטשן וואָס אַנטוויקלען אַן אמתע “פייסבוק"-מאַנקאָליע. פּסיכאָלאָגן האָבן זיך שוין אויסגעלערנט צו דערקענען סימפּטאָמען פֿון דער דאָזיקער קרענק, וואָס איז איינע פֿון אַ סך אַזעלכע אינטערנעץ-מאַנקאָליעס. אַפֿילו אָן “פֿייסבוק" פֿאַרברענג איך, למשל, זייער אַ סך צײַט בײַם קאָמפּיוטער. די בליצבריוו אַליין נעמען דאָך אָפּ אַ שטיקל לעבן. צו באַגרענעצן עס טראָג איך אין מײַן קעשענע אַן אַלטפֿרענקישן טעלעפֿאָן, אָן אַן אַ צוטריט צו דער אינטערנעץ-וועלט. געשען איז עס אין אָדעס, וואָס איז בכלל געווען אַ יוצא-מן-הכּלל צווישן רוסישע שטעט, מחמת משׂכּילים האָבן דאָרטן מער ווי אין אַנדערע ייִשובֿים געשפּילט די ראָלע פֿון דעה-זאָגערס. ערשטנס, איז זייער צאָל געווען אַ היפּשע, עס האָבן זיי אַהין צוגעצויגן די עקאָנאָמישע מעגלעכקייטן פֿון דעם נײַעם ים-פּאָרט. צווייטנס, איז אָדעס געווען אַ נײַע שטאָט, געגרינדעט אין יאָר 1794. דאָס האָט געמיינט, אַז קיין שטאַרקער, אַלטגעזעסענער ייִדישער טראַדיציאָנעלער עסטאַבלישמענט איז אין אָדעס ניט געווען. צווישן די אָנגעפֿאָרענע ייִדן איז געווען אויך אַלכּסנדר צעדערבוים — אַ געבוירענער אין זאַמאָשטש, לובלינער גובערניע. זאַמאָשטש האָט זיך געפֿונען ניט ווײַט פֿון דער דײַטשישער גרענעץ, אַזוי אַז אידעען פֿון דער מענדעלסאָנישער השׂכּלה האָבן געדאַרפֿט דורכמאַכן זייער אַ קליינעם וועג, כּדי אָנשטעקן דעם היגן עולם. צעדערבוימס פֿאָטער איז געווען אַ זייגערמאַכער, אָבער אויך אַ למדן און אַ משׂכּיל. אין דער דאָזיקער סבֿיבֿה האָט אַלכּסנדר באַקומען אַ גוטע צוגרייטונג סײַ אין ייִדישע זאַכן, סײַ אין אַלגעמיינע לימודים. ער האָט גוט זיך אויסגעלערנט פּויליש און דײַטש, האָט אונטערגעכאַפּט אַ ביסל פֿראַנצויזיש, אָבער מער פֿון אַלץ — העברעיִש. דעם 7טן נאָוועמבער וועלן טויזנטער לײַט אין רוסלאַנד, ווי אויך אין אַנדערע לענדער, אָפּמערקן אַ גאַנץ קײַלעכדיקע דאַטע — 95 יאָר פֿון דער באָלשעוויסטישער רעוואָלוציע. אין רוסלאַנד האָט מען עס, גאָט צו דאַנקען, אויפֿגעהערט צו פֿײַערן ווי אַ נאַציאָנאַלן יום-טובֿ. אָבער די קאָמוניסטן און זייערע סימפּאַטיקער וועלן די דאַטע סײַ-ווי-סײַ אָפּמערקן. אין ווײַסרוסלאַנד, וווּ די סאָוועטישקייט איז גלײַך ווי פֿאַרפֿרוירן געוואָרן, בלײַבט עס נאָך אַלץ אַ נאַציאָנאַלער יום-טובֿ. ס׳איז געווען אַ צײַט, אין גאַנצן אין משך פֿון דרײַ יאָר, ווען מיט דער באָלשעוויסטישער רעוואָלוציע האָט זיך אַרומגעטראָגן אויך דער "פֿאָרווערטס". אין יאָר 1917 זײַנען קיין אמתע באָלשעוויקעס אין דער רעדאַקציע ניט געווען. אָבער גאַנץ שטאַרק זײַנען געווען די מענשעוויקעס צי, ריכטיקער, די בונדיסטן, וועלכע זײַנען אויך געווען מענשעוויקעס, ווײַל דער "בונד" האָט געמאַכט אַ שותּפֿות מיט דעם מענשעוויסטישן טייל פֿון דער רוסישער סאָציאַל-דעמאָקראַטישער באַוועגונג. דאָ איז כּדאַי צו דערמאָנען, אַז די דאָזיקע באַוועגונג האָט זיך צעשפּאָלטן אין יאָר 1903 — די לעניניסטן האָט מען גענומען רופֿן "באָלשעוויקעס", און די, וואָס זײַנען ניט געווען מסכּים מיט לענינס רעצעפּטן פֿון רעוואָלוציע, זײַנען באַקאַנט געוואָרן ווי "מענשעוויקעס". די באָלשעוויקעס האָבן געפּריידיקט מיליטאַנטישע, אַנטי-דעמאָקראַטישע סטראַטעגיעס, בעת די מענשעוויקעס זײַנען געווען געשטימט מער דעמאָקראַטיש — אין דעם נוסח פֿון דײַטשישע סאָציאַל-דעמאָקראַטן. מיט פֿופֿציק יאָר צוריק, דעם 23סטן סעפּטעמבער 1962, האָט די צײַטונג "ניו-יאָרק טײַמס" אָפּגעמערקט מיט אַ נעקראָלאָג די פּטירה, אין עלטער פֿון 49 יאָר, פֿון דעם סאָוועטישן שרײַבער עמנואל קאַזאַקעוויטש. לייענען מיר אין דעם נעקראָלאָג, אַז קאַזאַקעוויטש איז געבוירן געוואָרן אין אוקראַיִנע, אָבער האָט אָפּגעלעבט אַ סך יאָרן אין ביראָבידזשאַן, וווּ ער האָט געאַרבעט און contributed articles״ some of them in Yiddish, to a ״Communist youth newspaper ("געשריבן אַרטיקלען, אייניקע פֿון זיי אויף ייִדיש, פֿאַר אַ קאָמוניסטישער יוגנט-צײַטונג"). דאָס איז, פֿאַרשטייט זיך, ניט ריכטיק (דער נעקראָלאָג איז כּולל נאָך אַ צאָל נאַרישקייטן), ווײַל קאַזאַקעוויטש איז קודם-כּל געווען אַ ייִדישער דיכטער, איינער פֿון די סאַמע הצלחהדיקע צווישן די יונגע סאָוועטישע ייִדישע פּען-מענטשן. זײַנע ווערק האָבן זיך געדרוקט ניט נאָר אין צײַטונגען, אָבער אויך אַרויס ווי ביכער. דער ביראָבידזשאַנער ייִדישער טעאַטער האָט אויך אויפֿגעפֿירט זײַן פּיעסע "מילך און האָניק". אין זײַן ליד "די ערד, וווּ איך בין גליקלעך" האָט ער געשריבן, אַז אין ביראָבידזשאַן האָט ער געזען ווי אין 1941, ווען גאָדינער איז פֿרײַוויליק אַוועק זיך שלאָגן מיט די דײַטשן, האָט ער געקענט זיך האַלטן פֿאַר אַ דערפֿאַרענעם זעלנער. אַ שינעל האָט ער דאָך אין זײַן יוגנט געטראָגן אין משך פֿון כּמעט אַ יאָרצענדליק. צום אַלעם ערשטן, האָט ער זינט 1912 געדינט אין דער רוסישער אַרמיי, זיך באַטייליקט אין שלאַכטן פֿון דער ערשטער וועלט-מלחמה, און דערנאָך איז ער געווען אין דער רויטער אַרמיי בעתן בירגערקריג. צו סאָציאַליסטישע אידעען האָט ער זיך צוגעכאַפּט נאָך ייִנגלווײַז, געווען איינער פֿון די גרינדער פֿונעם “קליינעם בונד" — די יוגנט-אָרגאַניזאַציע פֿון דעם “דערוואַקסענעם" בונד. אין די 1920ער יאָרן האָבן די סאָוועטישע ייִדישע ליטעראַטור-קריטיקער זיך מיט גאָדינערן ממש אַרומגעטראָגן. זײַן פּראָזע האָט געהאָלפֿן אַרויסצוגיין פֿונעם קריזיס פֿון די ערשטע יאָרן נאָך דער רעוואָלוציע, ווען פּאָעזיע האָט דאָמינירט אין סאָוועטיש-ייִדישע ליטעראַרישע קרײַזן. דערצו נאָך האָט גאָדינער געשריבן ניט אַבי וועלכע פּראָזע, נאָר דווקא זייער אַ געראָטענע. ס’איז זייער גרינג זיך אין דעם איבערצוצײַגן — לייענט איבער די דערציילונגען, וואָס זײַנען אַרײַן אין דעם זאַמלבוך “פֿיגורן אויפֿן ראַנד", בפֿרט נאָך, אַז דאָס דאָזיקע בוך איז צוטריטלעך אין אינטערנעץ: http://www.archive.org/details/nybc210657. איך האָב זייער ליב די דערציילונג “אַ שקלאָווער לבֿנה אויף אַרבאַט". דעם האַרבסט לערן איך פֿאַרן ביז-גראַדויִר-עולם אַ קורס פֿון רוסיש-ייִדישער געשיכטע (און כ’האָב דווקא אַ קלאַס פֿון גאָר אַ נישקשהדיקער גרייס). קוק איך, פֿאַרשטייט זיך, אַרײַן אין כּלערליי ביכער, כּדי דערפֿרישן אין מײַן זכּרון פֿאַרשיידענע פּרטים פֿון די געשעענישן אין צאַרישן, סאָוועטישן און הײַנטיקן רוסלאַנד. האָב איך זיך פּלוצעם געכאַפּט, אַז הײַיאָר, און דווקא אין אויגוסט און סעפּטעמבער, קען מען אָפּמערקן אַ שטיקל יוביליי. די רייד גייט וועגן דער ערשטער צעטיילונג פֿון פּוילן, אין יאָר 1772. דאָס הייסט, אַז מין 240 יאָר צוריק האָט זיך, אין תּוך אַרײַן, אָנגעהויבן די רוסיש-ייִדישע געשיכטע. אויב פֿריִער פֿלעגן ייִדן זיך נאָר אַרײַנכאַפּן קיין רוסלאַנד, איז זינט 1772 האָט זיך אין לאַנד באַוויזן אַ שטענדיקע ייִדישע באַפֿעלקערונג. ווי מיר ווייסן, האָט מען פּוילן צעטיילט נאָך צוויי מאָל, אין 1793 און 1795, און סוף-כּל-סוף האָט אַזאַ לאַנד אויפֿגעהערט צו עקזיסטירן, לכל-הפּחות ווי אַן אומאָפּהענגיקע מדינה. בינו-לבינו איז רוסלאַנד, וואָס האָט תּמיד געציטערט פֿאַר דער “שעדלעכער השפּעה" פֿון ייִדן, באַרײַכערט געוואָרן מיט אַ ריזיקער ייִדישער באַפֿעלקערונג. דאָס הייסט ניט, אַז שוין סוף 18טן יאָרהונדערט האָבן זיך באַוויזן ייִדן, וואָס האָבן זיך געהאַלטן פֿאַר “רוסישע". דאָס איז געווען אַ לאַנגער פּראָצעס; שוין אָפּגעשמועסט פֿון דעם, וואָס אַ גרויסער חלק ייִדן האָבן זיך קיין מאָל ניט אויפֿגעהערט צו האַלטן פֿאַר פּוילישע. “רוסישע ייִדן" איז, בכלל, אַ טערמין, וואָס שפּיגלט אָפּ ניט אַזוי די געאָגראַפֿיע, ווי די קולטור און די שפּראַך. ס’רובֿ “רוסישע ייִדן" זײַנען דאָך געווען, און בלײַבן, תּושבֿים, געוועזענע צי איצטיקע, פֿון אוקראַיִנע, ווײַסרוסלאַנד, מאָלדאָווע וכ’. די ווערטער "טשערנאָוויץ" און "ייִדיש" קומען צוזאַמען, בדרך-כּלל, ווען די רייד גייט וועגן דער היסטאָריש-וויכטיקער טשערנאָוויצער קאָנפֿערענץ, וואָס האָט זיך אָפּגעשפּילט אין אויגוסט 1908. הונדערטער מאָל האָט מען שוין דערציילט און איבערדערציילט, ווי אַזוי דעמאָלט, מיט 104 יאָר צוריק, האָט מען געהאַלטן רעדעס אויף פֿאַרשיידענע טעמעס און ווי מע האָט סוף-כּל-סוף זיך צונויפֿגערעדט, אַז ייִדיש האָט געוויזן קלאָרע סימנים פֿון אַ (חס-וחלילה ניט "דער") נאַציאָנאַלער שפּראַך. אָבער מיט דער קאָנפֿערענץ האָט זיך די געשיכטע פֿון ייִדיש אין טשערנאָוויץ ניט פֿאַרענדיקט. אַ סך איז געשען דאָרטן אין די 1920ער און 1930ער יאָרן. אָבער דאָ וויל איך דערמאָנען נאָר וועגן דער צײַט נאָך דער צווייטער וועלט-מלחמה, ווען דווקא טשערנאָוויץ איז באַשטימט געוואָרן ווי דער צענטער פֿון ייִדישער קולטור אין אוקראַיִנע. אין דער שטאָט האָט מען ביזן יאָר 1948 דערלויבט צו האָבן אַ ייִדישע לערנשול (אָדער אַפֿילו צוויי שולן). דעם ייִדישן טעאַטער, וואָס איז פֿאַר דער מלחמה געווען אין קיִעוו, האָט מען אויך "פֿאַרשיקט" אַהין. קיין טשערנאָוויץ האָבן אָנגעהויבן זיך ציִען ייִדישע פּען-מענטשן. איך מיין ניט דערמיט סתּם ייִדישע מיטגלידער פֿון דעם שרײַבער-פֿאַראיין. זייער צאָל איז תּמיד געווען אַ גרויסע. שוין דער ערשטער צוזאַמענפֿאָר האָט באַוויזן די ראָלע פֿון ייִדן אין דער סאָוועטישער ליטעראַטור: צווישן די 597 דעלעגאַטן, זײַנען געווען 201 רוסן, 113 ייִדן, 28 גרוזינער, 25 אוקראַיִנער, און אַזוי ווײַטער. אָבער מיך אינטערעסירן, פֿאַרשטייט זיך, די “ייִדישע ייִדן" — די, וואָס האָבן געהערט צו דער ייִדישער ליטעראַטור. און זייער קול האָט זיך אויך געהערט בעתן ערשטן צוזאַמענפֿאָר: דוד בערגעלסאָן און איציק פֿעפֿער האָבן גערעדט; און ניט נאָר זיי. צווישן די דעלעגאַטן פֿון ווײַסרוסלאַנד זײַנען געווען, אַ שטייגער, אויך די דיכטער איזי כאַריק און זעליג אַקסעלראָד. אויסלענדישע ייִדישע שרײַבער זײַנען געקומען ווי געסט. איך ווייס אויך, אַז גרעסערע און קלענערע קולטור-אונטערנעמונגען זײַנען אָרגאַניזירט געוואָרן אין מאָסקווע, ירושלים, ניו-יאָרק, באָסטאָן, קיִעוו, פּעטערבורג, האַמבורג, לאָס-אַנדזשעלעס און, דאַכט זיך, סאַן-פֿראַנציסקאָ. דאָס זײַנען די שטעט, וועגן וועלכע איך האָב געהערט. כ׳בין זיכער, אַז אין אַ היפּש ביסל אַנדערע ערטער האָט מען עס אויך געטאָן. דאָס איז אַ טעמע פֿאַר אַ באַזונדערער פֿאָרשונג: ווי אַזוי, ווער און וווּ האָט אָפּגעמערקט די דאָזיקע טרויעריקע דאַטע. איך מיין ניט אַזוי די פֿאַרגאַנגענע וואָך, ווי די גאַנצע תּקופֿה זינט 1956, ווען עס האָט זיך באַוויזן די ערשטע אינפֿאָרמאַציע וועגן די געשעענישן אין אויגוסט 1952. איך קען ניט זאָגן, אַז כ׳האָב זיך באמת ערנסט באַשעפֿטיקט מיט אַזאַ מין פֿאָרשונג. זי פֿאָדערט דאָך אַ סך צײַט, ווײַל מע דאַרף אַרײַנקוקן אין כּלערליי קוואַלן, קודם-כּל אין ייִדישע צײַטונגען, געדרוקט אין פֿאַרשיידענע צײַטן און ערטער. אָבער דאָ און דאָרטן, זוכנדיק מאַטעריאַלן מכּוח אַנדערע געשעענישן אין ייִדישן לעבן, האָב איך זיך אָנגעשטויסן אויף אַרטיקלען, וועלכע האָבן געשאַפֿן אַ מאָדעל, וואָס שטעלט אין צענטער די פֿיגור פֿון חנא שמערוק ז״ל. איך מוז גלײַך זאָגן, אַז מײַן אייגענע אָפּשאַצונג פֿון אַהרן ווערגעליסן איז גאָר ניט אַפּאָלאָגעטיש. ווערגעליס, דער רעדאַקטאָר פֿון "סאָוועטיש היימלאַנד", איז געווען, בלי-ספֿק, אַ טאַלאַנטירטער און בכלל פֿעיִקער מענטש, אָבער אַ רשע איז ער אויך געווען. אַן אַלטע מיטאַרבעטערין אין דער רעדאַקציע האָט מיר אַ מאָל געזאָגט: "ווערגעליס האָט ליב קעץ, הינט און קינדער, אָבער מענטשן האָט ער פֿײַנט". צום יונגן דור — און לעוו בערינסקי האָט געהערט צום יונגן דור — האָט ער זיך אויך באַצויגן כּמעט אַזוי גוט, ווי צו קעץ, הינט און קינדער. איך ווייס עס פֿון מײַן אייגענער דערפֿאַרונג סוף 1980ער און אָנהייב 1990ער יאָרן. אָבער איך בין ניט זיכער, אַז דאָס מאַכט ווערגעליסן פֿאַר אַ גדול-בישׂראל. אין מײַנע אויגן איז ווערגעליס אין גאַנצן געפֿאַלן, ווען איך האָב איבערגעלייענט זײַן מסירה, אָנגעשריבן אין דעצעמבער 1949. פֿאַר די, וואָס קענען רוסיש, איז דער טעקסט צוטריטלעך אין http://www.alexanderyakovlev.org/fond/issues-doc/68544. אין דעם דאָזיקן לאַנגן "אַנאַליז" מאַכט ער מיט דער בלאָטע גלײַך די שרײַבער פֿונעם עלטערן דור: דוד בערגעלסאָן, פּרץ מאַרקיש, דער נסתּר און אַנדערע, און פֿאַרגעסט אויך ניט וועגן די אַמעריקאַנער שרײַבער ה. לייוויק און דוד אָפּאַטאָשו. אַ באַרג ליטעראַטור איז אָנגעשריבן געוואָרן מכּוח די ערבֿ-נאַציסטישע וואַלן, וואָס האָבן "דעמאָקראַטיש" געשאַפֿן דעם בלוטדאָרשטיקן רעזשים. דער טרויעריקער אמת איז, אַז פֿאַר היטלערן האָבן געשטימט מענטשן פֿון זייער אַ ברייטער סאָציאַלער באַזע אין דער באַפֿעלקערונג. געציילטע ענטוזיאַסטן פֿון דער נאַציסטישער פּאַרטיי זײַנען געווען אַפֿילו צווישן די ייִדן. מיט עטלעכע יאָר צוריק האָב איך געהאַלטן אין די הענט (אין אַ בערלינער אַרכיוו) אַ צײַטשריפֿט פֿון די אַזוי-גערופֿענע "נאַציאָנאַל-דײַטשישע ייִדן", וואָס האָבן גע-וואָלט אָנגענומען ווערן ווי אַ טייל פֿון דער נאַציאָנאַל-סאָציאַליסטישער באַוועגונג און האָבן זיך אַפֿילו געחידושט, פֿאַר וואָס היטלערס עולם האָט בשום-אופֿן ניט געוואָלט האָבן מיט זיי צו טאָן. ס’איז שוין אַזוי פֿאַרפֿירט געוואָרן — צו רעדן וועגן דער אינטערנעץ ווי וועגן אַ ווירטועלער וועלט. אָבער מע דאַרף זיך באַזונדערס ניט שטאַרק אַרײַנטראַכטן אין דעם ענין כּדי צו פֿאַרשטיין, אַז קיין שום ווירטועלקייט איז, אין תּוך, ניטאָ. הינטער אַלץ, וואָס ווערט אַרויסגעשטעלט אין די עלעקטראָנישע רחבֿותן פֿון אינטערנעץ, שטייען ניט קיין ווירטועלע, נאָר לעבעדיקע, רעאַלע מענטשן. אַן אַנדער זאַך איז, אַז די אינטערנעץ גיט אַ מעגלעכקייט צו באַהאַלטן זיך הינטער עפּעס אַן עלעקטראָנישער מאַסקע און זיך פֿילן פֿרײַ צו שרײַבן עפּעס אַזוינס, וואָס אָן דער מאַסקע וואָלט געווען אפֿשר שווער אַרויסצושטעלן פֿאַר אַלעמענס אויגן. |