עס האָט ווידער אַ פֿינקל געטאָן אַ ליכט-שטראַל פֿון באַנײַטער האָפֿענונג פֿאַר ייִדן, פֿאַר די ישׂראלים בפֿרט: אַ נײַע ישׂראלדיקע איניציאַטיוו זיך אַרויסצוקריגן פֿון דעם טעמפּן ווינקל, אין וועלכן עס איז פֿאַרשטעקט דער ישׂראל-פּאַלעסטינער שלום-קאָנפֿליקט נאָך דער באַרויִקונג אויפֿן צפֿון; אַ נײַער פּרוּוו אָפּצושטעלן די פּאַלעסטינער "קאַסאַמען"-אָפֿענסיווע און צו באַזײַטיקן — כאָטש צײַטווײַליק, און אפֿשר אויף להבא — דעם קאָשמאַר פֿון טעראָר און דעם פּחד פֿאַר דער אָפּוואַרטנדיקער נײַער מלחמה.

דעם 29סטן אָקטאָבער, האָט די "קלעזמער־קאָנסערוואַטאָריע־קאַפּעליע" מיטן קאַפּעלמײַסטער, ד״ר האַנקוס נעצקי בראָש, פּרעזענטירט אינעם באָסטאָנער "בערקלי פֿאָרשטעלונג־טעאַטער", אַן אינטערעסאַנטע פּראָגראַם — "צונויפֿמיש: קלעזמער באַגעגנט סווינג" (Mixin' It Up: Klezmer Meets Swing). מיט די קלעזמאָרים האָט געזונגען סי. קאַלאָוויי ברוקס, אַן אייניקל פֿון קאַב קאַלאָוויי, אַ באַקאַנטער אַפֿריקאַנער־אַמעריקאַנער דזשעז־זינגער און דזשעז־אָרקעסטער־אָנפֿירער (1907—1994).

אין די געראַמע זאַלן פֿונעם קווינס־צענטער (Central Queens YM & YWHA) זײַנען אַרויסגעשטעלט די קופּערנע אויסקריץ־ווערק פֿונעם באַקאַנטן קינסטלער, אימיגראַנט פֿון גרוזיע, רודאָלף ראָזענבלום. מיט די ווערק פֿון דעם זעלטענעם מײַסטער האָב איך זיך באַקאַנט מיט אַ יאָר דרײַצן צוריק, נאָך אין טביליסי. זיי האָבן סײַ פֿאַרחידושט און סײַ פֿאַרכּישופֿט. דעם חידוש האָט אַרויסגערופֿן דער פֿאַקט אַליין, אַז אויסגעקריצטע בילדער האָט מען געקאָנט דעמאָלט זען אויף שריט און טריט. דער מאַרק איז געווען פֿאַרפֿלייצט מיט פֿאַרשידענע אויסגעקריצטע קופּערנע מאַכערײַקעס. אַן אמתער פֿאַכמאַן, אַ קינסטלער האָט געדאַרפֿט האָבן אַ סך שעפֿערישע דרייסטקייט פֿאַרכאַפּט צו ווערן מיט דעם מין קונסט.

מען קען פֿרעגן: די גרויסקייט פֿון דעם ליטעראַרישן לעבן אין ראַטן־פֿאַרבאַנד אין די 30-20ער יאָרן איז נאָך ווײַט, ווײַט ניט אויסגעפֿאָרשט; וואָס זשע האָב איך, אַן אַלטער ייִדישער שרײַבער, מיט אַזאַ התפּעלות זיך אַ כאַפּ געטאָן דערציילן וועגן פֿינף רעדאַקטאָרן מיט אַ מאָל?

וועגן פֿינף מיט אַ מאָל, ווײַל לויט מײַן מיינונג זײַנען זיי געווען פֿון די בעסטע, מיט וועמען מיר איז אויסגעקומען מיטצואַרבעטן. וואָלט געגאַנגען אַ רייד ניט נאָר וועגן קינסטלערישער ליטעראַטור, וואָלט איך אָנגערופֿן נאָך און נאָך. זייער זאָרג פֿאַרן קיום פֿון ייִדיש, און דאָס האָט אין אַ היפּשער מאָס אײַנגעהאַלטן די אַסימילאַציע, איז ניט איבערצוגעבן.

די פּרשה הייבט זיך אָן מיט די ווערטער: "ויצא יעקבֿ מבאר שבֿע וילך חרנה" — יעקבֿ אָבֿינו איז אַרויס פֿון באר־שבֿע און איז אַוועק קיין חרן. יעקבֿ אָבֿינו האָט פֿאַרלאָזט די הייליקע היים, דאָס הויז פֿון אַ צדיק, און גייט צו אַ הויז פֿון אַ שווינדלער, פֿון אַ רשע. יעקבֿ האָט דעמאָלט געהאַט געלערנט פֿערצן יאָר אין דער ישיבֿה פֿון שם ועבֿר, האָט ער אויפֿגעהערט לערנען און זיך אַוועקגעלאָזט גיין קיין חרן און געקומען אין הויז פֿון לבֿן הארמי. דאָרטן איז ער געוואָרן אַ פּאַסטעך און געפֿיטערט טאָג און נאַכט לבֿנס שאָף. ביז דאַן האָט יעקבֿ זיך פֿאַרנומען מיט אַ גײַסטיקער עבֿודה, געלעבט דורכויס אין אַ וועלט פֿון רוחניות, און איצט האָט ער אָנגעהויבן זיך באַשעפֿטיקן מיט מאַטעריעלע ענינים, מיט פּאַשען שעפּסן און ציגן.

דער באַקאַנטער רוסישער קריטיקער מיכאל ריקלין טענהט אין זײַן נײַעם בוך, אַז די רוסישע מאַכט באַנוצט זיך מיט אַנטיסעמיטישע קלישעען, ווי אַ מיטל פֿון איר אידעאָלאָגישער פּאָליטיק. עס איז ניט קיין סוד, אַז די עקסטרעם־רעכטע "פּאַטריאָטישע" באַוועגונגען דרוקן און פֿאַרקויפֿן אַנטיסעמיטישע טעקסטן און בילדער, פֿאַרשפּרייטן אַנטיסעמיטישע בילבולים. די מאַכט האָט תּמיד געקוקט אויף אַזאַ מין טעטיקייט צווישן פֿינגער, אָבער ניט געשטיצט זי אָפֿיציעל. איצט, האַלט ריקלין, האָט פּוטינס אַדמיניסטראַציע באַשלאָסן אײַנצושליסן די אַנטיסעמיטישע מאָטיוון אין איר אידעאָלאָגישן אַרסענאַל, כּדי צו געווינען מער שטיצע צווישן די "פּאַטריאָטישע" שיכטן.

סוף־כּל־סוף, צום ערשטן מאָל אין אַ יובֿל, האָט מען אין דײַטשלאַנד זיך דערמאָנט וועגן די געוועזענע סאָוועטישע ייִדן, וועלכע וווינען איצט אינעם דאָזיקן לאַנד. מ׳האָט זיך דערמאָנט וועגן זיי אין שײַכות מיט דער אויסשטעלונג, געווידמעט דעם לעבן פֿון די הײַנטצײַטיקע ייִדן, וועלכע האָט זיך געעפֿנט נאָך מיט צוויי חדשים צוריק, אין אָקטאָבער, אינעם בערלינער ייִדישן מוזיי.

דער אַרכיוו פֿונעם "לאַנדישן ראַט פֿאַר סאָוועטישע ייִדן" איז, צום ערשטן מאָל,ֿ געוואָרן צוטריטלעך, אַ דאַנק דער "אַמעריקאַנער ייִדישער היסטאָרישער געזעלשאַפֿט". די בילדער פֿון דער משפּחה פּאָלאַק דערציילן די געשיכטע פֿון איין פּאָרל, משה און פֿיליס פּאָלאַק, וואָס איז אין 1975 געפֿאָרן אינעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, כּדי זיך צו טרעפֿן מיט די "רעפֿיוזניקעס" און זיי העלפֿן.

איידער די קאָמוניסטיש געשטימטע זשורנאַליסטן האָבן זיך אָפּגעשפּאָלטן פֿון אַב. קאַהאַנס "פֿאָרווערטס" (כ׳האָב שוין פֿריִער געשריבן וועגן דער שפּאַלטונג פֿון סעפּטעמבער 1921), האָט די צײַטונג גאַנץ סימפּאַטיש זיך באַצויגן צו דעם נײַעם רעזשים אין רוסלאַנד. למשל, משה אָלגין, אין קורצן איינער פֿון די פֿירנדיקע "נײַע קאָמוניסטן", האָט אין 1921 פֿאַרעפֿנטלעכט אין "פֿאָרווערטס" אַ סעריע אַרטיקלען וועגן זײַן רײַזע אין סאָוועט-רוסלאַנד. נאָך פֿריִער, אין 1919, האָט די "פֿאָרווערטס"-אַסאָציאַציע אַרויסגעגעבן זײַן איבערזעצונג פֿון דזשאָן רידס בוך "צען טעג וואָס האָבן אויפֿגערודערט די וועלט".

די טעג דערמאָנען מיר דעם וווּנדערלעכן ייִדישן שרײַבער יחיאל שרײַבמאַן ע"ה, וואָס איז פֿאַראַיאָרן אַוועק אין דער אייביקייט, איבערלאָזנדיק אַן אוצר: ראָמאַנען, דערציילונגען, מיניאַטורן, עסייען... און נאָך: אַ סך האַרציקע דערמאָנונגען וועגן זיך, וואָס טרעפֿט זיך, צום באַדויערן, נישט אַזוי אָפֿט. לאַנגע יאָרן פֿון פֿרײַנדשאַפֿט האָבן פֿאַרבונדן שרײַבמאַנען מיט מישאַ כאַזינען — דער רוסישער שרײַבער, עסיייִט, איבערזעצער און אַ גרויסער חסיד פֿון מאַמע־לשון. אַ בינטל פֿון זײַנע דערמאָנונגען וועגן זײַן פּען־חבֿר לייגן מיר הײַנט פֿאָר אונדזערע לייענער.