דער כאַרקאָווער פּאָעט איליאַ ריסענבערג האָט זיך שוין קונה-שם געווען צווישן די שעצער פֿון דער נײַער רוסישער דיכטונג. זײַן פּאָעטישער סטיל לאָזט זיך ניט באַשרײַבן דורך די באַקאַנטע באַגריפֿן׃ אַוואַנגאַרד, מאָדערניזם, נעאָ־קלאַסיק, סענטימענטאַליזם. ריסענבערג שאַפֿט אַן אייגענע פּאָעטישע וועלט, וואָס נעמט אַרײַן עלעמענטן פֿון ביז גאָר פֿאַרשידענע שפּראַכלעכע און קולטורעלע שיכטן. ער מישט די גערעדטע רוסישע און אוקראַיִנישע שפּראַך מיט אַרכאַיִשער רוסישער לעקסיק, מיט די אימאַזשן פֿון תּנ״ך, חסידות און קבליסטישע ספֿרים. אויף שריט און טריט טראַכט ער אויס נײַע ווערטער, וואָס זײַנען צומאָל פֿאַרשטענדלעך, צומאָל נישט. דערבײַ באַנוצט ער זיך כּסדר מיט אַלטמאָדישע פּאָעטישע פֿאָרמען, וואָס דערמאָנען די רוסישע דיכטונג פֿונעם אַכצנטן יאָרהונדערט.
אין אַפּריל איז ריסענבערג באַלוינט געוואָרן מיט דער "רוסישער פּרעמיע", אַ ליטעראַרישע אויסצייכענונג פֿון דער באָריס־יעלצין־פֿונדאַציע. די דאָזיקע פּרעמיע איז באַצוועקט פֿאַר רוסיש־שפּראַכיקע ליטעראַטן, וועלכע וווינען מחוץ די גרענעצן פֿון דער רוסישער פֿעדעראַציע. אָפֿיציעל האָט ריסענבערג פֿאָרגעשטעלט אוקראַיִנע, אָבער ער איז געקומען אויף דער צערעמאָניע אין אַ סאַמעטענער יאַרמולקע און געהאַלטן אַ דרשה וועגן גאָט. מען האָט אים אויך פֿאַרבעטן צו לייענען זײַנע לידער אין עטלעכע מאָסקווער באָהעמישע קלובן. מען קאָן אים זען און הערן אין קורצע סוזשעטן אויפֿן יו־טיוב, ווי ער איז אין גאַנצן פֿאַרטאָן אין לייענען זײַנע לידער בעת דער עולם אַרום אים האַלטן אין איין עסן, טרינקען און אַרומוואַלגערן זיך.

Natan Sznaider.
Jewish Memory
and the Cosmopolitan Order.
Cambridge, UK: Polity, 2011.


ייִדן זײַנען אַ פֿאָלק פֿול מיט סתּירות׃ ווי מען זאָל זיי ניט באַשרײַבן אין אַלגעמיינע באַגריפֿן, וועט מען אַזוי אָדער אַנדערש עפּעס ניט טרעפֿן ריכטיק. דאָס נײַע בוך פֿונעם ישׂראלדיקן סאָציאָלאָג נתן שנײַדער מאַכט אַ נײַעם פּרוּוו אַרײַנצושרײַבן ייִדן אינעם אַלגעמיינעם גערעם פֿונעם מערבֿדיקן סאָציאַל־פּאָליטישן געדאַנק. שנײַדערס טעאָרעטישע אונטערנעמונג האָט אַ בולט פּראַקטישן ציל׃ צו געפֿינען אַן אָרט פֿאַר "די ייִדן" ווי אַ כּלל אין דער נײַער "אייראָפּעיִשער היים", וואָס האָט זיך אויסגעפֿורעמט נאָכן חורבן און נאָך דער מפּלה פֿון דער קאָמוניסטישער סיסטעם.
פֿאַרן וועגווײַזער אין זײַנע חקירות האָט שנײַדער גענומען די פֿיגור פֿון חנה אַרענדט, אַ דײַטשיש־אַמעריקאַניש־ייִדישע דענקערין, וואָס האָט פֿאַרמאָגט אַ היפּשע השפּעה סײַ אין אייראָפּע, סײַ אין אַמעריקע. זי פֿאַרקערפּערט די מאָדערנע ייִדישע סתּירותדיקייט׃ אַן אידעאָלאָגישע קעגנערין פֿון ציוניזם, איז זי געווען טיף פֿאַרטאָן אין דער ייִדישער וועלט־פּאָליטיק נאָך דער מלחמה. פֿאַר די דײַטשן האָט זי גערעדט ווי אַ קול־מבֿשׂר פֿונעם ייִדישן פֿאָלק, בעת פֿאַרן ייִדישן עולם האָט זי פֿאָרגעשטעלט די אייראָפּעיִשע אַלוועלטלעכקייט. איר אייגענע דערפֿאַרונג בעת די נאַציסטישע רדיפֿות אין דײַטשלאַנד און דעם חורבן, וואָס זי האָט איבערגעלעבט שוין אין אַמעריקע, האָט זי "צוריקגעבראַכט אין דער ייִדישער געשיכטע", זאָגט שנײַדער. אָבער דערבײַ האָט אַרענדט קריטיקירט די ריין־נאַציאָנאַלע לייזונג פֿון דער "ייִדישער פֿראַגע", וואָס זאָל מאַכן ייִדן אַ פֿאָלק ווי אַלע פֿעלקער.

אין משך פֿון די לעצטע פֿינף יאָר איז דער שרײַבער אַלכּסנדר איליטשעווסקי געוואָרן איינער פֿון די באַקאַנטסטע נעמען אין דער הײַנטיקער רוסישער ליטעראַטור. דערבײַ זײַנען זײַנע ווערק ווײַט ניט קיין לײַכטע לעקטור. זיי זײַנען אָנגעפּאַקט מיט פֿילאָסאָפֿישע אידעען און קולטורעלע אַסאָציאַציעס, לאַנגע פּרטימדיקע שילדערונגען פֿון נאַטור און ווײַטגייענדיקע דיגרעסיעס אין דער קולטור־געשיכטע; און דערצו נאָך, באַלאָדן מיט וויסנשאַפֿטלעכע קענטענישן. איליטשעווסקי פֿאַרמאָגט אַן ענציקלאָפּעדישע ערודיציע אויף אַ סך פֿאַרשיידענע שטחים, פֿון טעאָרעטישער פֿיזיק ביז דער געשיכטע פֿונעם רוסישן ליטעראַרישן אַוואַנגאַרד.

דער סאַמע לעצטער ראָמאַן זײַנער הייסט "אַנאַרכיסטן" און דערציילט די געשיכטע פֿון אַ פֿרײַער אַנאַרכיסטישער קהילה ערגעץ טיף אין רוסלאַנד. איליטשעווסקי רופֿט אַנאַרכיע "אַ קלוגער בונד פֿון אויטאָנאָמע פּערזענלעכקייטן" און האַלט זי פֿאַר אַ מין פּאַראַלעלע אומפֿאָרמעלע געזעלשאַפֿט אין מיטן פֿון דער "נאָרמאַלער" מלוכישער סטרוקטור. דער נײַער ראָמאַן איז דער פֿערטער טייל פֿון אַ סעריע, וואָס איז פֿאַראייניקט דורך דער בשותּפֿותדיקער טעמע פֿון זוכענישן פֿון אַן אַלטערנאַטיווער געזעלשאַפֿטלעכער אָרגאַניזאַציע.

דעם 28סטן מערץ איז אין פּאַריז געשטאָרבן דער קינסטלער עדואַרד שטיינבערג, דער לעצטער יורש פֿון קאַזימיר מאַלעוויטש. שטיינבערג האָט געהאַלטן, אַז דווקא די טראַדיציע פֿונעם רוסישן אַוואַנגאַרד מיט מאַלעוויטשן בראָש האָט פֿולקאָם אַנטפּלעקט דעם עכטן מהות פֿון דער רוסישער קונסט, און דערפֿאַר איז אַוואַנגאַרד די איינציקע ווערטפֿולע און דויערנדיקע ירושה, וואָס איז פֿאַרבליבן פֿון דער גאַנצער מאָדערנער תּקופֿה אין דער רוסישער קונסט.
"איך אַרבעט בלויז פֿאַר זיך. איך אַליין בין מײַן הויפּט־צושויער" — אַזוי האָט שטיינבערג פֿאָרמולירט זײַן עסטעטישן אַני–מאַמין. אָבער דערצו האָט ער צוגעגעבן׃ "עס איז וויכטיק אַ קוק צו טאָן אויף זיך אַליין אין דער פּערספּעקטיוו פֿון דער אייראָפּעיִשער קונסט. אַניט, וועסטו תּמיד פֿאַרבלײַבן אינעם אייגענעם עגאָיִזם." אַזוי אַרום באַשטימען אָט די צוויי קעגנזײַטיקע פּאָזיציעס, אינערלעכע אומאָפּהענגיקייט און צוגעהעריקייט צו דער אייראָפּעיִשער קינסטלערישער טראַדיציע, דעם עצם פֿון שטיינבערגס קונסט־פֿילאָסאָפֿיע.
שטיינבערג האָט געהערט צו דער שיטה אין דער אונטערערדישער רוסישער קונסט, וואָס האָט זיך אָנגערופֿן "דער צווייטער אַוואַנגאַרד". זיי האָבן אַנטדעקט פֿאַר זיך די אַוואַנגאַרדיסטישע קולטור פֿון דער פֿריִערדיקער סאָוועטישער תּקופֿה און דערקלערט זיך פֿאַר אירע יורשים. אָבער שטיינבערג האָט זיך פֿרי געווענדט צו דעם קריסטלעכן גלויבן, הגם אין קלויסטער איז ער ניט געגאַנגען. אין זײַן שאַפֿונג ווערן די רעליגיעזע מאָטיוון צונויפֿגעשמאָלצן מיט אַבסטראַקטע פֿיגורן און פֿאָרמען, וועלכע באַקומען אַ סימבאָלישן באַטײַט.

ווען די ייִדישע אימיגראַטן זײַנען אָנגעקומען אין דער "גאָלדענער מדינה", האָבן זיי דאָ געטראָפֿן אַ שלל מיט פֿאַרשידענע פֿעלקער׃ אירלענדער, דײַטשן, איטאַליענער, כינעזער, און אויך די אַפֿראָ־אַמעריקאַנער, וואָס אויף ייִדיש האָט מען זיי גערופֿן "נעגערס". עס האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז די ייִדן זײַנען דווקא ניט די סאַמע דערשלאָגענע מינאָריטעט אינעם נײַעם לאַנד. דאָס האָט אַרויסגערופֿן אַ סך אינטערעס צו דער עקזאָטישער פֿיגור פֿון אַ "נעגער" און צו דער גאַנצער "נעגער־פֿראַגע" בײַ ייִדישע ליטעראַטן און זייערע לייענער.
צוערשט איז דער "נעגער" געווען סתּם אַן עקזאָטישע באַשעפֿעניש, אַ מאָדנער בן־אָדם מיט אַ מאָדנעם אויסזען. אָבער בהדרגה, ווען די ייִדישע אימיגראַנטן האָבן זיך אַלץ טיפֿער אײַנגעלעבט אין דער נײַער געזעלשאַפֿט מיט אירע השׂגות און הלכות, האָט די נעגערישע געשטאַלט באַקומען קלאָרערע צורות. עס לאָזן זיך אויסצייכענען דרײַ אָדער פֿיר עיקרדיקע אַספּעקטן פֿון אָט דער געשטאַלט׃ אַ פּאָליטישער, אַ קולטורעל־רעליגיעזער, און אַן עראָטישער.
ייִדן, אַזוי ווי אַלע אַנדערע מענטשן, האָבן זייערע אייגענע קלישעען ווען עס קומט צו די "גויים", און דער סטערעאָטיפּיש־״ייִדישער״ קוק אויף די שוואַרצע אין די ערשטע יאָרן פֿון דער מאַסן־אימיגראַציע פֿון מיזרח־אייראָפּע האָט געהאַט צוויי צדדים. היות ווי אַ סך ייִדישע אינטעליגענטן זײַנען געווען סאָציאַליסטיש געשטימט, האָבן זיי געהאַט אַ סך מיטלײַד צו די שוואַרצע קרבנות פֿון ראַסן–דיסקרימינאַציע.

אין מערץ איז אין סאַנקט־פּעטערבורג פֿאָרגעקומען אַ טאָפּלטע אויסשטעלונג פֿונעם קינסטלער סאָלאָמאָן ראָסין, איינער פֿון די צענטראַלע פֿיגורן פֿון דער "ניט־אָפֿיציעלער" רוסישער קונסט פֿון דער שפּעטערער סאָוועטישער תּקופֿה. אַזוי ווי אַנדערע מיטגלידער פֿון דער דאָזיקער שיטה, האָט ראָסין געצויגן זײַן קליין ביסל פּרנסה פֿון לערנען קונסט און אויספֿירן כּלערליי דעקאָראַטיווע באַשטעלונגען. דאָס האָט אים דערמעגלעכט זיך אָפּצוגעבן מיט דער ערנסטער אַרבעט און שאַפֿן צענדליקער ווערק, וואָס האָבן איצט באַקומען אַ קאַנאָנישן סטאַטוס אין דער מאָדערנער רוסישער קונסט.
ראָסינס רעטראָספּעקטיווע אויסשטעלונג אינעם "מירמל־פּאַלאַץ", דעם סאַמע פּרעכטיקן פֿון די פּעטערבורגער פּאַלאַצן, וואָס דינט ווי אַן אָפּטייל פֿונעם "רוסישן מוזיי", האָט באַשטעטיקט זײַן סטאַטוס ווי אַ קלאַסיקער פֿון דער מאָדערנער רוסישער קונסט. דער וועג צו דעם דאָזיקן שפּיץ איז געווען אַ לאַנגער און אַ שווערער.
געבוירן אין האָמעל אין 1937, האָט ראָסין — דעמאָלט האָט ער געטראָגן זײַן אמתדיקן נאָמען אַלבערט סאָלאָמאָנאָוויטש רויזין — שטודירט קונסט אין די קונסט־אינסטיטוטן פֿון לענינגראַד און מאָסקווע. דערנאָך, אַנשטאָט צו זוכן גליקן אין די הויפּטשטעט, איז ער אַוועק אין אַ ווײַטן דאָרף אין אַרכאַנגעלסק־געגנט אין צפֿון־רוסלאַנד, וווּ ער האָט אין משך פֿון דרײַ יאָר געאַרבעט ווי אַ קונסט־לערער אין אַ מיטלשול.
די דאָזיקע צײַט פֿון וווינען אין סאַמע געדיכט פֿון רוסישן פֿאָלק האָט אויסגעפֿורעמט ראָסינס וועלטאַנשויונג ווי אַ מענטש און ווי אַ קינסטלער. דאָ האָט ער בהדרגה געפֿונען זײַן אייגנאַרטיקן סטיל, וואָס אייניקע קונסט־קריטיקער האַלטן פֿאַר אַ גילגול פֿונעם דײַטשישן עקספּרעסיאָניזם פֿון דער תּקופֿה נאָך דער ערשטער וועלט־מלחמה. ראָסין נעמט זײַנע פּערסאָנאַזשן פֿון פֿאַרשידענע סאָציאַלע שיכטן, אָבער די סאַמע באַליבטע העלדן זײַנע זײַנען קבצנים, קאַליקעס, און היימלאָזע מענער און פֿרויען פֿונעם סאַמע דנאָ פֿון דער געזעלשאַפֿט.

Shalom Auslender.
Hope: A Tragedy. A Novel.
Riverhead, 2012

דער ערשטער ראָמאַן פֿונעם אַמעריקאַנער שרײַבער שלום אויסלענדער זעט אויס ווי אַ פּרוּוו אונטערצוציִען אַ סך־הכּל צו דער לעצטער תּקופֿה אין דער אַמעריקאַנער ייִדישער ליטעראַטור. די דאָזיקע תּקופֿה קאָן מען באַשרײַבן ווי אַ "נאָך-קלאַסישע", וואָס איז געקומען נאָך דעם, ווי די קלאַסיקער, אַזעלכע ווי סאָל בעלאָו, פֿיליפּ ראָט, בערנאַרד מעלאַמוד האָבן געהאַט אָנגעשריבן זייערע וויכטיקסטע ווערק און אַנטדעקט פֿאַר דער וועלט דעם נײַעם אַמעריקאַנער ייִדישן העלד.
נאָך זיי איז געקומען אַ ייִנגערער דור׃ מײַקל שאַבאָן, דאַראַ האָרן, יונתן סאַפֿראַן־פֿאָער, נתן ענגלענדער, גערי שטיינגאַרטאַון. זיי האָבן אַרײַנגעבראַכט מער איראָניע און פֿאַנטאַזיע אין ליטעראַטור, געשאַפֿן אַ נײַעם מין העלד, אַ לײַכטזיניקן כּמו־אינטעליגענט, וואָס איז דער היפּוך צו די "ערנסטע" כאַראַקטערן פֿון זייערע פֿאָרגייערס.
אַזוי ווי אַנדערע יונגע "פּאָסט־קלאַסיקער", שפּילט זיך אויסלענדער מיט כּלערליי קולטורעלע קלישעען פֿון אַמעריקאַנער ייִדנטום. זײַן ראָמאַן איז דורכגעזאַפּט מיט ליטעראַרישע רמזים און אַסאָציאַציעס, אָבער זיי שפּילן אַ ריין איראָנישע ראָלע. דאָס בוך איז איינצײַטיק אי אַ פּאַראָדיע אויף דער אַמעריקאַנער־ייִדישער ליטעראַטור, אי אַ מין פֿילאָסאָפֿישער משל וועגן דעם מיין פֿון לעבן און טויט, אָבער אָט די ביידע אַספּעקטן לאָזן זיך ניט צעטיילן.

דער מאָסקווער ייִדישער טעאַטער "שלום" איז אַנטשטאַנען אין דער צײַט פֿון דער "פּערעסטרויקע" אויף דער כוואַליע פֿון דער אויפֿלעבונג פֿונעם ייִדישן לעבן אין רוסלאַנד. זינט דעמאָלט איז פֿאַרבײַ שוין מער ווי צוואַנציק יאָר, אָבער דער טעאַטער בלײַבט עד־היום פּאָפּולער בײַם מאָסקווער עולם. דער קערן פֿונעם דאָזיקן מעמד באַשטייט פֿון עלטערע מענטשן, וואָס קומען אויף אַלע ספּעקטאַקלען און האָבן ליב דעם אייגנאַרטיקן רוסיש־ייִדישן סטיל פֿונעם טעאַטער.
ניט געקוקט אויף דעם, וואָס אינעם ווינקל בײַם אַרײַנגאַנג אין דעם טעאַטער־זאַל איז מיט שטאָלץ אַרויסגעשטעלט דער פֿאָטעלשטול מיטן אויפֿשריפֿט, אַז דערין פֿלעגט זיצן שלמה מיכאָעלס, האָט דער טעאַטער אַ קנאַפּן שײַכות צו דער טראַדיציע פֿונעם ייִדישן טעאַטער. "שלום" געהערט צו דער אַנדערער טעאַטראַלער שיטה, וואָס האָט זיך אויסגעפֿורעמט אין דער האַלב־אָפֿיציעלער סאָוועטישער קולטור פֿון די 1960ער און 1970ער יאָרן.
דעמאָלט, אין דער צײַט פֿון דער ליבעראַלער "אָדליגע" נאָך סטאַלינס טויט, זײַנען אויפֿגעקומען עטלעכע טעאַטראַלע טרופּעס, וואָס האָבן זיך אַנטקעגנגעשטעלט דער אָפֿיציעלער דאָגמאַטיק פֿון סאָציאַליסטישן רעאַליזם. זיי האָבן פֿאַרבאַהאַלטן זייער קריטיק פֿון דער סאָוויעטישער סיסטעם און איר אידעאָלאָגיע הינטער רמזים און היסטאָרישע פּאַראַלעלן, וואָס זײַנען געווען צוטריטלעך דעם אינטעליגענטן צושויער.
בײַם הײַנטיקן טאָג איז דער דאָזיקער קאַמף שוין לאַנג ניט אַקטועל מער, און סאָציאַליסטישער רעאַליזם איז געוואָרן אַ היסטאָרישער באַגריף. אָבער די סטיליסטיק פֿון דער לעצטער סאָוועטישער תּקופֿה לעבט ווײַטער אין פֿאַרשידענע גילגולים, און געפֿינט אַן אָפּרוף בײַ דעם עולם. "שלום" האָט אויסגעאַרבעט אַן אייגנאַרטיקן ייִדישן נוסח, וואָס פּאַסט גאַנץ גוט אַרײַן אינעם הײַנטיקן רוסישן צײַטגײַסט.

וועראַ אינבער.
"דער טויט פֿון דער לבֿנה".
מאָסקווע׃ "טעקסט", 2011

וועראַ אינבער געהערט צו דעם קלאַסישן קאַנאָן פֿונעם סאָוועטישן סאָציאַליסטישן רעאַליזם. פֿאַר אירע פּאַטריאָטישע לידער איז זי אין 1946 באַלוינט געוואָרן מיט דער סטאַלין־פּרעמיע. זי איז געווען אַן אַקטיווער פֿונקציאָנאַר אינעם אַפּאַראַט פֿונעם סאָוועטישן שרײַבער־פֿאַראיין, האָט זיך באַטייליקט אין אידעאָלאָגישע אַקציעס און קאַמפּאַניעס; און לאַנגע יאָרן האָט זי געלעבט מיטן שטענדיקן פּחד מצד אַן אַרעסט, ווײַל דערצו זײַנען געווען וואָגיקע סיבות.
ניט נאָר דאָס, וואָס זי האָט געשטאַמט פֿון אַ "בורזשואַזער" משפּחה און האָט געלעבט עטלעכע יאָר אין אויסלאַנד, וואָס דאָס אַליין וואָלט שוין געווען דיינו. זי האָט געהאַט אַנדערע "חטאָים" אויך׃ געדרוקט אירע זאַכן אין ארץ־ישׂראל, איבערגעזעצט פֿון ייִדיש, אָנגעשריבן דעם קאַפּיטל וועגן אָדעס פֿאַרן "שוואַרצן בוך" פֿון גראָסמאַן און ערענבורג. אָבער דער סאַמע גרויסער חטא אירער איז געווען דער פֿאַקט, וואָס אירער אַ שוועסטערקינד פֿון דער מוטערס צד איז געווען לייב טראָצקי. אין זײַן יוגנט האָט טראָצקי געלעבט עטלעכע יאָר אין זייער משפּחה בעת זײַנע שטודיען אין אָדעס. שפּעטער האָט אינבער געווידמעט אים עטלעכע לידער.
אָבער אינבער האָט איבערגעלעבט אַלע רדיפֿות און גזירות און איז געשטאָרבן בשלום אין 1972 אינעם עלטער פֿון 82 יאָר. זי האָט אויך איבערגעלעבט איר טאָכטער און איר אייניקל. אינבער האָט באַשריבן איר סאָוועטישע דערפֿאַרונג אָפּגעהיט, אויף אַ מעטאַפֿאָרישן אופֿן׃ "איך האָב ניט געהאַט קיין מזל מיט מײַן ביאָגראַפֿיע. מײַנע סאָציאַלע וואָרצלען זײַנען ניט געווען שטאַרק גענוג, און איך בין ניט געווען בכּוח אַרויסצוזאַפּן פֿון מײַן באָדן אַלץ, וואָס זי וואָלט געקאָנט מיר געבן."

"ווען איך האָב זיך גענומען זוכן נאָך מײַן 'אייגענע’ שפּראַך, האָב איך מיט דער צײַט אַנטדעקט, אַז עס זײַנען דאָ גאַנצע צוויי לשונות׃ אַזעריש און ייִדיש. די שפּראַכן פֿון מײַנע גליקלעכע קינדער־יאָרן, וואָס זײַנען געווען פּאַראַלעל מיט דעם רוסישן לשון. אָבער על־פּי עפּעס אַ מיספֿאַרשטייעניש, האָב איך זיי ניט אויפֿגענומען". אַזוי שרײַבט דער מאָסקווער שרײַבער אַפֿאַנאַסי מאַמעדאָוו אין איינער פֿון זײַנע לעצטע דערציילונגען.

מאַמעדאָוו איז געבוירן געוואָרן אין באַקו אין אַ געמישטער משפּחה. פֿונעם פֿאָטערס צד שטאַמט ער פֿון רײַכע ייִדישע סוחרים, וואָס האָבן בהדרגה אָנגעוווירן זייער עשירות בעת דער סאָוועטישער תּקופֿה. זײַן מאַמע קומט פֿון אַן אַזערבײַדזשאַנער פֿאַמיליע, וואָס האָט אויך פֿאַרנומען אַ חשובֿן אָרט אין דער שטאָט.

ווער לייענט הײַנט ייִדישע ביכער? וואָס זוכט מען אין זיי? פֿאַר וועמען שרײַבן ייִדישע שרײַבער? יענטע מאַש ענטפֿערט אויף די דאָזיקע פֿראַגעס אין דער הקדמה צו איר צווייטן בוך "בעסאַראַבער מאָטיוון" (תּל־אָבֿיבֿ, 1998)׃ "די ייִדישע ביכער, וואָס דערשײַנען נאָך לעצטנס, זענען שוין אין אַ געוויסער מאָס געווענדט אויך צום קומענדיקן לייענער, אָדער, בעסער געזאָגט, צום פֿאָרשער, וואָס וועט זוכן און געפֿינען אין די דאָזיקע ביכער שפּורן פֿון דעם פֿאַרשניטענעם ייִדישן לעבן אין די שטעט און שטעטלעך פֿון מיזרח־אייראָפּע". אין די דאָזיקע ביכער באַקומט דער עּבֿר אַ נײַעם גילגול, וואָס רעדט צו די קומענדיקע דורות.
די ייִדישע בעסאַראַביע איז געבענטשט מיט אַ רײַכער און אייגנאַרטיקער ליטעראַרישער טראַדיציע, וואָס איז הײַנט־צו־טאָג אפֿשר די סאַמע לעבעדיקע אין דער ייִדישער ליטעראַטור. יענטע מאַש פֿאַרבינדט אין איר שאַפֿונג דרײַ תּקופֿות, וואָס זי האָט דורכגעלעבט. געבוירן און אויפֿגעוואַקסן אין שטעטל זגוריצע, נישט ווײַט פֿון סאָראָקע, אונטער דער רומענישער שליטה, איז זי ערבֿ דער דײַטשישער אינוואַזיע פֿאַרשיקט געוואָרן קיין סיביר, ווי אַ מיטגליד פֿון "בורזשואַזיע".
די דאָזיקע ביטערע דערפֿאַרונג, וואָס זי האָט דורכגעמאַכט מיט טויזנטער אַנדערע "געזעלשאַפֿטלעכע עלעמענטן" פֿון די אַנעקסירטע שטחים פֿון רומעניע, פּוילן און באַלטישע לענדער, האָט זי באַשריבן אינעם ערשטן בוך, "טיף אין דער טײַגע" (1990). דערנאָך איז געקומען די ריי פֿון די בעסאַראַבער עולים און ישׂראל ("משנה מקום", 1993). אַזוי אַרום האָט יענטע מאַש געשאַפֿן אַ מין "מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן", וואָס איז איינצײַטיק אַ ליטעראַרישע געשיכטע פֿונעם בעסאַראַבער ייִדנטום אינעם 20סטן יאָרהונדערט.

דעם 20סטן פֿעברואַר 2012 איז אין אַ מאָסקווער שפּיטאָל געשטאָרבן דער שרײַבער אַסאַר עפּעל (1935—2012). עפּעל האָט איבערגעלאָזט נאָך זיך אַן פֿילזײַטיקע ירושה׃ איבערזעצונגען פֿון פּויליש, איטאַליעניש, ייִדיש, דײַטש און ענגליש; אַ בוך עסייען און עטלעכע זאַמלונגען דערציילונגען. בעת דער סאָוועטישער תּקופֿה האָט עפּעל געקאָנט אַרויסלאָזן זײַנע אָריגינעלע ווערק נאָר אין אויסלאַנד, אָבער זינט די 1990ער איז ער געוואָרן פּאָפּולער אויך בײַם רוסישן עולם.
עפּעלס טיפּישער העלד איז אַ פּראָווינציעלער לא־יוצלח, וואָס באַמיט זיך אַרויפֿצואַרבעטן אין מאָסקווע, אָבער אַלע זײַנע אָנשטרענגונגען זײַנען, ליידער, אומזיסט. עפּעלס מעשׂיות האָבן ניט קיין גליקלעכע פֿאַרענדיקונגען, צומאָל האָבן זיי בכלל ניט קיין קלאָרן סוף און רײַסן זיך איבער אין דער מיט. ער לאָזט עס איבער פֿאַרן לייענער צו דערטראַכטן זיך, וואָס וועט געשען ווײַטער מיט די העלדן. דאָס וויכטיקסטע פֿאַר עפּעלן זײַנען די קליינע פּרטים פֿון לעבן און ניט די גרויסע געשעענישן. מיט איין פּרט קאָן ער צומאָל אויסדריקן דעם עצם פֿון דער גאַנצער היסטאָרישער תּקופֿה.
אַזוי, למשל, באַשרײַבט ער ווי אין די 1960ער יאָרן האָט מען אַרײַנגעפֿירט גאַז אין אַ מאָסקווער פֿאָרשטאָט. פֿאַר אַלע תּושבֿים איז דאָס געווען אַ סימן פֿונעם נײַעם לעבן, פֿון דער שטאָטישער ציוויליזאַציע. און צום סאַמע סוף באַמערקט דער מחבר, ווי דרך־אַגבֿ׃ "אָפּגעזאָגט פֿונעם גאַז האָט זיך בלויז איין פּאָרפֿאָלק, שטילע ייִדישע פּליטים פֿון פּוילן, וואָס פֿלעגן זיך אַרומשפּאַצירן יעדן טאָג האַנט אין האַנט. עס איז ניט קלאָר, פֿאַר וואָס. אָבער מסתּמא האָבן זיי געהאַט זייערע סיבות." עפּעל דערמאָנט ניט דעם חורבן מיט קיין וואָרט דאָ, אָבער ער איז מרמז אויף דער טראַגעדיע מיט אַ פּאָר קורצע און פּשוטע זאַצן.