יצחק גנוז, ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער באַערט מיט ליטעראַטור־פּרײַז

מיט אַ חודש צוריק, האָבן 14 העברעיִשע שרײַבער און דיכטער באַקומען דעם פּרעסטיזשפֿולן ליטעראַטור־פּרײַז א״נ פֿון פֿאַרשטאָרבענעם פּרעמיער־מיניסטער לוי אשכּול. צווישן זיי האָט זיך געפֿונען אונדזער גוט־באַקאַנטער ייִדיש־העברעיִשער שרײַבער יצחק גנוז.
דעם דאָזיקן פּרײַז, פֿאַרן יאָר תשע״ב, האָט פּרעזענטירט מטעם דעם איצטיקן פּרעמיער־מיניסטער ביבי נתניהו, די מיניסטאָרין פֿאַר קולטור און ספּאָרט לימור ליבֿנת, וועלכע האָט אויסגעדריקט איר טיפֿע אָנערקענונג צו די לאַורעאַטן, פֿאַר זייער בײַטראָג צו דער מאָדערנער העברעיִשער ליטעראַטור.
צוו״אַנד האָט זי דערמאָנט, אַז דער דאָזיקער פּרײַז איז עטאַבלירט געוואָרן מיט 42 יאָר צוריק, דורך דעם פּרעמיער לוי אשכּול ז״ל, כּדי צו סטימולירן און דערמוטיקן די שרײַבער און דיכטער אין דאַן נאָך דער יונגער מדינה אָנצוגיין מיט זייער וויכטיקער שעפֿערישקייט און באַרײַכערן די העברעיִשע ליטעראַטור און קולטור אין לאַנד. דערבײַ האָט זי אונטערגעשטראָכן דעם פֿאַקט, אַז אַ דאַנק זייערע ליטעראַרישע דערגרייכונגען, האָט די העברעיִשע ליטעראַטור אין ישׂראל דערגרייכט דעם הײַנטצײַטיקן הויכן ניוואָ.
די זשורי פֿון דעם פּרײַז האָט אײַנגעשלאָסן הײַיאָר אין דער ריי פֿון די 14 לאַורעאַטן אויך דעם העברעיִש־ייִדישן שרײַבער און דיכטער יצחק גנוז.
אין די מאָטיוון פֿון דער זשורי פֿון דעם פּרײַז ווערט צוו״אַנד געזאָגט, אַז די שאַפֿונגען פֿון יצחק גנוז שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ מצבֿה אויף אַ תּקופֿה פֿון דעם ייִדנטום אין גלות, אויף דעם אומקום פֿון זײַן משפּחה, ייִדיש־לעבן אין מיזרח־אייראָפּע.
מיט צוויי יאָר צוריק, האָב איך פּערזענלעך געהאַט דעם כּבֿוד, צוזאַמען מיט יצחק גנוז צו באַקומען דעם רובינליכט־פּרײַז אין לייוויק־הויז אין תּל־אָבֿיבֿ.

אין מײַנע סטודענטישע יאָרן איז געווען אַזאַ זאַך ווי אַ "גרופּע" — עטלעכע און צוואַנציק יונגע לײַט, מיט וועלכע איך האָב זיך געלערנט אין משך פֿון פֿינף יאָר. אין מערבֿדיקע אוניווערסיטעטן עקזיסטירט עס, בדרך-כּלל, ניט, ווײַל יעדער סטודענט קלײַבט פֿאַר זיך אויס אַן אייגענע טראַיעקטאָריע פֿון קלאַסן און לעקציעס. איך קלײַב זיך ניט אַרומרעדן דאָ די מעלות און חסרונות פֿון דער אָדער יענער סיסטעם פֿון העכערער בילדונג. איך דערמאָן עס נאָר כּדי צו זאָגן, אַז פֿינף יאָר פֿון לערנען זיך בשותּפֿות האָט געשאַפֿן אַ געפֿיל פֿון נאָענטער פֿרײַנדשאַפֿט מיט אייניקע געוועזענע סטודענטן. ביזן הײַנטיקן טאָג, האַלטן מיר אונטער קאָנטאַקטן, געוויינטלעך, דורך אינטערנעץ. און ווען מע באַגעגנט זיך, ווערן גלײַך ווי פֿאַרשוווּנדן די כּמעט פֿערציק יאָר, וועלכע זײַנען אַדורך זינטן פֿאַרענדיקן דעם אוניווערסיטעט.
אין דער גרופּע בין איך געווען דער איינציקער "גאַנצער" ייִד, אָבער עס זײַנען נאָך געווען עטלעכע האַלבע ייִדן. אויב איך פּלאָנטער ניט, זײַנען געווען דרײַ אַזעלכע יאַטן, מיט ייִדישע טאַטעס. איינער פֿון זיי, האָט געטראָגן זײַן מוטערס משפּחה-נאָמען, אָבער דאָס האָט אים גאָר ניט געהאָלפֿן צו מאַכן עפּעס אַ געוואַלדיק וויכטיקע קאַריערע, ווײַל אים האָט תּמיד געצויגן צו דער כּוסה. דאָס לעצטע מאָל האָב איך אים טאַקע געזען ווען ער איז געווען שיכּור ווי לוט — אַזאַ האָט ער זיך מיט אַ יאָר פֿינף-און-צוואַנציק צוריק אַרײַנגעשטעלט אין מײַן מאָסקווער דירה. מע זאָגן, אַז ער שיכּורט נאָך אַלץ, כאָטש אין גאַנצן האָט ער זיך אויפֿן דנאָ ניט אַראָפּגעלאָזט — ער האָט פֿונדעסטוועגן אַן אַרבעט און, דאַכט זיך, אַ ווײַב.
זײַן נאָענטסטער חבֿר (ער איז אויך געווען אין אונדזער גרופּע) האָט אויך געטראָגן אויף זיך אַ ייִדישן שטעמפּל, ווײַל זײַן מוטער האָט מען געהאַלטן פֿאַר אַ ייִדישער.

* * *

דאָס וואָס עס איז פֿאָרגעקומען מיט אַ וואָך צוריק אין קרית־מלאכי, אַ שטאָט אויפֿן וועג קיין באר־שבֿע, איז געווען אַן עפֿנטלעכע אָפּשפּיגלונג פֿון דער טראַגעדיע פֿון די טויזנטער און טויזנטער נײַע עולים פֿון עטיאָפּיע, וועלכע זענען פֿאַרשפּרייט איבערן גאַנצן לאַנד.

ווידער אַ שיסערײַ

חנוכּה — "חג־האורים" — דער יום־טובֿ פֿון ליכט און שײַן, איז שוין פֿאַרבײַ. פֿעסטיוואַלן, קאָנצערטן און כּלערליי אַטראַקציעס האָט מען חדשים־לאַנג צוגעגרייט פֿאַר "קינד־און־קייט" צו דעם פֿריילעכן יום־טובֿ.
אייגנטלעך, איז חנוכּה אַ נאַציאָנאַל־רעליגיעזער יום־טובֿ, מיט טראַדיציאָנעלע מינהגים און זיטן. מיט דער צײַט האָט דער דאָזיקער יום־טובֿ, וואָס דויערט אַכט טעג, אָנגענומען אַן אַלגעמיינעם כאַראַקטער, וועלכן עס פֿײַערן אויך סעקולערע שיכטן פֿון פֿאָלק, אויף זייער שטייגער און אויף זייער אײַנשטעל.
מיר האָבן געהאָפֿט, אַז הײַיאָר וועט דער יום־טובֿ דורכגיין רויִק און פֿרידלעך, אַז אונדזערע אינערלעכע און אויסערלעכע אַראַבישע שׂונאים, וועלכע לויערן און באַדראָען אונדזער עקזיסטענץ, וועלן נישט פֿאַרשטערן די פֿרייד פֿון דעם ליבן יום־טובֿ חנוכּה.
ליידער, האָבן זיי דווקא אין די דאָזיקע טעג ווידער אָנגעהויבן באַשיסן מיט ראַקעטן דרומדיקע שטעט און ייִשובֿים, נאָענט פֿון דעם עזה־פּאַס, און באַוואַרפֿן מיט שטיינער און טויטלעכע קוילן פֿאָרנדיקע אויטאָס, אויף די שאָסייען און וועגן.
אונדזערע מיליטערישע כּוחות, באַזונדערס דער לופֿטפֿלאָט, האָבן געענטפֿערט, מיט פּינקטלעכקייט, באָמבאַרדירנדיק די נעסטן פֿון די "כאַמאַס"־טעראָריסטן, און זיי גוט באַשטראָפֿט פֿאַר זייערע טעראָר־אַקטן. צה"ל — אונדזערע מיליטערישע איינהייטן שטייען דאָרטן אויף דער וואַך, אַז עס זאָל זיך ווידער ניט צעפֿלאַקערן אַ נײַע אינטיפֿאַדע, וואָס קען קאָסטן קרבנות אויף ביידע זײַטן פֿון די גרענעצן צווישן מדינת־ישׂראל און די אַראַבישע טעריטאָריעס.

איין מאָל אין אַ פּורים — אויף יום־כּיפּור, גיי איך אין שיל אַרײַן.

ניט אויף דער נאַכט, צו כּל־נדרי, נאָר אין דער פֿרי, ווען מע זאָגט יזכּור. אויך אין דעם טאָג פֿאַסט איך. די עטלעכע שעה, וועלכע כ׳פֿאַרברענג צווישן די דאַוונענדיקע ייִדן, מיינען אַוודאי נישט, אַז כ׳שלאָג זיך על־חטא פֿאַר מײַנע באַגאַנגענע זינד. כ׳בין נישט קיין גרויסער פֿרומאַק און ניט קיין קליינער אַפּיקורס. וואָס זשע דען? — דאָס זאָגן יזכּור נאָך די עלטערן און קרובֿים און דאָס פֿאַסטן איז פֿאַר מיר שוין געוואָרן אַ טראַדיציע. אַ סך ישׂראלים שטעלן ניט פֿלייש און מילכיקס אויף איין טיש, עסן ניט קיין חזיר, רירן זיך ניט צום ברויט אום פּסח; ניט דערפֿאַר וואָס זיי זענען גלויביקע מענטשן — ס׳איז שוין אַזאַ טראַדיציע! ניט ווייניק פֿון די רעליגיעזע מינהגים זײַנען געוואָרן וועלטלעכע טראַדיציעס.

אַ נײַע טראַדיציע האָבן אײַנגעפֿירט די עולים פֿונעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד — זיי יום־טובֿן ראָש־השנה כּמעט אַזוי, ווי מע האָט אַ מאָל, באַגעגנט דעם נײַיאָר, — דעם "נאָווי גאָד", לויטן גריגאָריאַן־קאַלענדאַר. די גאַנצע משפּחה נעמט זיך צענויף בײַ אַ יום־טובֿדיקן טיש, מען עסט און מע טרינקט, מע ווינטשט זיך אַ גליקלעכן נײַעם יאָר, עס פֿעלט נאָר שאַמפּאַניער. ס׳טרעפֿט זיך, אַז אויפֿן ראָש־השנהדיקן טיש שטייט אויך אַ טעלערל מיט אָנגעשניטענע רעפֿטלעך חזיר־וווּרשט...