אַזוי איז שוין, זעט אויס, באַשערט, אַז די טראַגישע קאַלענדאַר־דאַטע פֿון 11טן סעפּטעמבער 2001, וועט זיך אינעם ייִדישן לוח דרייען אַרום ראָש־השנה — צו מאָל שפּעטער און צו מאָל פֿריִער, ווי אַ בלוטיקער צייכן, וואָס דערמאָנט שוין נישט נאָר די ייִדן — דער גאַנצער וועלט, פֿון וואַנען צו דערוואַרטן די סכּנה.
אויפֿן אָרט פֿון “גראַנד זיראָ" איז שוין דערעפֿנט געוואָרן אַ שיינער מעמאָריאַל־צענטער; אָסאַמאַ בין לאַדען, להבֿדיל, איז שוין דערשאָסן געוואָרן, ווי אַ הונט און ליגט ערגעץ וווּ באַגראָבן אָן אַ סימן פֿון אַ קבֿר; דאָס אַמעריקאַנער מיליטער האָט זיך אַרויסגעצויגן פֿון איראַק און דאָס לאַנד פֿונעם דיקטאַטאָר סאַדאַם כוסיין לעבט איצט לויט זײַן אייגענער קאָנסטיטוציע; בכלל האָט זיך איבערן מיטעלן מיזרח דורכגעטראָגן די שטורמישע כוואַליע פֿון דער אַזוי גערופֿענער “אַראַבישער רעוואָלוציע", וואָס צו ביסלעך ווערט קלאָר, אַז ווי אַ רעזולטאַט, ווערט די דיקטאַטור פֿון איין פּאַרשוין, פֿאַרביטן אויף אַ דיקטאַטור פֿון אַן איסלאַמיסטישער באַוועגונג, ווי ס’איז געשען אין עגיפּטן. דער בירגערקריג אין סיריע גייט אָן ווײַטער, די קרבנות וואַקסן און ס’איז אוממעגלעך פֿאָרויסצוזען, וואָס וועט זײַן דער סוף פֿון דעם און ווען ער וועט קומען. ס’איז קלאָר, אַז קיין נײַער דיקטאַטאָר וועט נישט קומען, ס’איז אָבער נישט אויסגעשלאָסן, אַז זײַן אָרט וועט אויך פֿאַרנעמען אַן אויפֿגעקומענע איסלאַמיסטישע באַוועגונג, אויסגעוויילט אויף אַ דעמאָקראַטישן אופֿן.
איצט איראַן — די פֿאַרשלעפּטע קרענק, האַלט הײַנט די וועלט אין אַ פֿאַרצווייפֿלונג און ווײַזט איר בולט אַרויס, ווי זי, די וועלט, מיט אַלע אירע אינטערנאַציאָנאַלע אינסטיטוציעס איז אומבאַהאָלפֿן און צעשפּאָלטן, ווען עס קומט צום אָנצונעמען אַ גורלדיקן באַשלוס קעגן אַ רעאַלער סכּנה.

בעת די פּרעזידענט־וואַלן באַשטייט אין תּוך דער אונטערשייד צווישן דעם אַמטירנדיקן פּרעזידענט און דעם קאַנדידאַט צו פֿאַרנעמען זײַן אָרט קודם־כּל אין דעם, וואָס דער פּרעזידענט גיט אָפּ דעם חשבון פֿון דעם וואָס ער האָט צוגעזאָגט און נישט אויסגעפֿירט; און דער קאַנדידאַט זאָגט ערשט צו דאָס, וואָס ער וועט געוויס נישט אויספֿירן, אויב מע וועט אים אויסקלײַבן צו זײַן דער פּרעזידענט. ס’איז אויך נישט קיין נאָווינע, אַז בײַ יעדן פּרעזידענט איז די פּראָפּאָרץ צווישן דעם צוגעזאָגטן און אויסגעפֿירטן כּמעט די זעלבע, צי ער געהערט צו די דעמאָקראַטן, צי צו די רעפּובליקאַנער.

בלויז איין בײַשפּיל: אין גאַנג פֿון די לעצטע דרײַ צענדליק יאָר איז נאָך נישט געווען קיין פּרעזידענט־קאַנדידאַט ער זאָל נישט געווען צוזאָגן אַריבערצוטראָגן די אַמעריקאַנער אַמבאַסאַדע פֿון תּל־אָבֿיבֿ קיין ירושלים און דערמיט אָפֿיציעל אָנערקענען די הויפּטשטאָט פֿון ישׂראל... ביז ער ווערט אויסגעוויילט פֿאַרן פּרעזידענט.

דער מצבֿ וואָס האָט זיך געשאַפֿן אין סיני נאָך דעם ווי ישׂראל איז מסכּים געווען אַרײַנצולאָזן אויפֿן האַלב־אינדזל די עגיפּטישע אַרמיי, צו פֿאַרניכטן דאָרט די טעראָריסטישע גרופּירונגען, דערמאָנט הײַנט די אַלטע מעשׂה מיטן ייִד, וואָס האָט זיך פֿאַרפֿירט מיט אַ בער; ער וואָלט שוין, נעבעך, געוואָלט זיך פֿון דעם בער אָפּטשעפּען, אָבער יענער לאָזט אים נישט אָפּ.
געלאָזט האָט מען די עגיפּטער אַרײַנשטעלן אין סיני איין פֿוס, אָבער זיי שטייען שוין דאָרט מיט ביידע פֿיס. פֿון איין זײַט, איז קלאָר, אַז מיט די טעראָריסטישע באַנדעס, וואָס גרייכן שוין נישט הונדערטער נאָר טויזנטער, מוז מען מאַכן אַ סוף; פֿון דער צווייטער זײַט, ווייסט מען דאָך מיט וועמען מע האָט צו טאָן. דער פֿאַרמישפּטער פּרעזידענט מובאַראַק איז טאַקע געווען “גוט פֿאַר ייִדן", אָבער דווקא ער האָט פֿאַרנאַכלעסיקט דעם מצבֿ אין סיני, וווּ דעם קאָנטראָל האָבן איבערגענומען כּל־מיני טעראָריסטישע גרופּירונגען, וואָס זײַנען זיך צעוואַקסן, ווי שוועמלעך נאָך אַ רעגן, געשאַפֿן דאָרט מיליטערישע טרעניר־לאַגערן פֿון פּאַלעסטינער עקסטרעמיסטן און מיליטאַנטן פֿון “אַל־קײַדאַ". אויך די אָרטיקע אײַנוווינער, די בעדויִנער, האָבן זיך אָנגעשלאָסן צו די באַנדעס; קיין באַזונדערן אונטערשייד וועמען צו ראַבעווען מאַכן זיי נישט — עס קאָן זײַן עגיפּטן און עס קאָן זײַן ישׂראל — אַבי מע זאָל זיי צאָלן.
צי וואָלט ישׂראל אַליין, אָן עגיפּטן, געקאָנט דערשטיקן די אַלע באַנדיטן אין סיני? געוויס, אַז יאָ, אָבער ווער דאַרף עס מער האָבן: די נײַע מאַכט אין קאַיִר, צי ירושלים, וואָס איז איצט באַזאָרגט מיט די דראָונגען פֿון טעהעראַן? צוריק גערעדט, דאַרף מען נישט האָבן קיין גרויסע פֿאַנטאַזיע זיך פֿאָרצושטעלן, וואָס ס׳וואָלט זיך אָנגעהויבן, ווען ישׂראל אַליין וואָלט זיך אונטערגענומען אָפּצורייניקן דעם האַלב־אינדזל פֿון טעראָריסטן.

גאָר אין גיכן נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה האָט זיך שוין אין דער לופֿטן ווידער געטראָגן דער גערוך פֿון פּולווער; איבער געוויסע טיילן פֿון דער וועלט — שטאַרקער, און אין אַנדערע — שוואַכער. ווען עס גייט אָבער לעצטנס די רייד וועגן נוקלעאַר־געווער, צו וועלכן עס רײַסן זיך די פֿאַנאַטיקער פֿון איראַן, פֿילט שוין די גאַנצע וועלט דעם גערוך פֿון מלחמה. כּדי צו פֿאַרשטיין, צי קאָן מען טאַקע אויסמײַדן די מלחמה מיט איראַן, וואָלט מען פֿריִער געדאַרפֿט שטעלן די פֿראַגע, צי וואָלט איראַן גופֿא געוואָלט אויסמײַדן אַ מלחמה?
אויפֿן בײַשפּיל פֿון אַזעלכע נוקלעאַרע לענדער ווי אינדיע, אָדער צפֿון־קאָרעע, אָדער פּאַקיסטאַן, זעען די אַיאַטאָלעס, אַז מיט אַן אַטאָם־באָמבע איז לײַכטער זיך קעגנצושטעלן דעם ציוויליזירטן מערבֿ און אָנהאַלטן זייער איסלאַמיסטישן רעזשים, ווי אָן אַ באָמבע. עס איז דאָ נאָך אַ וואַריאַנט צו באַרויִקן דעם מערבֿ, דהײַנו: צוצוקומען צו דער שוועל, ווען אַ נוקלעאַרע באָמבע קאָן געמאַכט ווערן, אָבער די דאָזיקע שוועל נישט אַריבערגיין. אַזוי, למשל, ווי עס טוען ביז אַהער דײַטשלאַנד, יאַפּאַן, בראַזיל... זיי — יאָ, נאָר איראַן וועט עס נישט טאָן! איראַן איז צו גרויס בײַ זיך, כּדי פֿאָלגן די אָנגענומענע געזעצן פֿונעם רעזשים נישט צו פֿאַרשפּרייטן דאָס טייטלעכע געווער. פֿון דער אַנדערער זײַט, וועלן אויך די מערבֿ־לענדער זיך פֿילן כּסדר אָנגעשטרענגט, וויסנדיק, אַז צווישן “זײַן און נישט זײַן" טיילט זיי אָפּ בלויז אַ שמאָלע איראַנישע שוועל.
ווי שטרענג די סאַנקציעס קעגן איראַן זאָלן נישט זײַן, בלײַבט סײַ ווי סײַ נאָר איין וועג — לייזן די נוקלעאַרע פֿראַגע מיט כּוח. שטעלט זיך די פֿראַגע: ווער וועט עס טאָן? — אַמעריקע? ישׂראל? די סוניטישע לענדער פֿון מיטעלן מיזרח? אַלע צוזאַמען?
קיין עקספּערטן אין דעם געביט פֿעלן הײַנט נישט אויס; צווישן זיי געפֿינט זיך אויך יעווגעני סאַטאַנאָווסקי, פּרעזידענט פֿונעם אינסטיטוט פֿאַר מיטל־מיזרח, אַ נישט־מלוכישע אינסטיטוציע אין רוסלאַנד. אין זײַנע אַנאַליטישע מאַטעריאַלן אויף דער טעמע שטעלט סאַטאַנאָווסקי זיך אָפּ אויף דרײַ וואַריאַנטן, ווי עס קאָנען זיך אַנטוויקלען די געשעענישן ווײַטער.

די הויפּט־אינטריגע פֿונעם געיעג צו די פּרעזידענט־וואַלן אין אַמעריקע האָט לעצטנס זיך געלייזט: דער רעפּובליקאַנער קאַנדידאַט מיט ראָמני האָט אָנגערופֿן דעם נאָמען פֿון זײַן פֿאַרטרעטער, דעם קאַנדידאַט צו ווערן וויצע־פּרעזידענט, פּאָול רײַען, דער יונגער 42־יאָריקער קאָנגרעסמאַן פֿון וויסקאָנסין.
מיט אָט דעם אויסוואַל גיט ראָמני (און די רעפּובליקאַנער פּאַרטיי) אָנצוהערן, אַז דעם אויבנאָן אין זײַן אַרבעט אינעם "ווײַסן הויז", אויב ער וועט אַהין אויסגעוויילט ווערן, וועלן קודם־כּל זײַן עקאָנאָמישע פּראָבלעמען; ווײַל די ביידע לויפֿערס אין די פּרעזידענט־וואַלן זײַנען מער באַהאַוונט אין עקאָנאָמישע פֿראַגעס, איידער אין דער אויסערלעכער פּאָליטיק. ראָמני גופֿא, האָט עס זייער בולט אַרויסגעוויזן אין זײַן לעצטן אַרויספֿאָר — אין ענגלאַנד, ישׂראל און פּוילן.
פֿאַר וואָס זשע דווקא פּאָל רײַען? דער פֿאָריקער רעפּובליקאַנער פּרעזידענט־קאַנדידאַט דזשאָן מאַק׳קעין, וואָס האָט זיך מיט פֿיר יאָר צוריק פֿאַרמאָסטן מיטן איצטיקן פּרעזידענט באַראַק אָבאַמאַ, האָט זיך גענייטיקט מער אין אַ ייִנגערן, כאַריזמאַטישן פֿאַרטרעטער — גראָד אָט די זאַכן האָבן אים אויסגעפֿעלט; און ער האָט אַזאַ קאַנדידאַט געפֿונען — די סעקסאַפּילע און חנעוודיקער שׂרה פּיילין.
דער מאָרמאָן מיט ראָמני, וואָס אים איז נענטער דער מעסיקער, ליבעראַלער לאַגער אין דער רעפּובליקאַנער פּאַרטיי, האָט מיט זײַן אויסווײַל "געכאַפּט" גלײַך צוויי העזלעך: פּאָול רײַען איז אַ געטרײַער קאַטאָליקער און אַ ליבלינג בײַם אולטראַ־קאָנסערוואַטיוון פֿליגל פֿון די רעפּובליקאַנער. דאָס מיינט, אַז אויב בײַם אָנהייב האָט ראָמני בלויז קריטיקירט אַלע טריט, וואָס אָבאַמאַ האָט געמאַכט אויפֿן עקאָנאָמישן פֿעלד בעת זײַן פּרעזידענטשאַפֿט, און דערבײַ אַליין ווייניק וואָס פֿאָרגעלייגט ווי אַזוי צו ענדערן דעם מצבֿ; מיינט עס איצט, נאָכן באַשטימען רײַען פֿאַר זײַן "וויצע", אַז דער וועג פֿון לייזן דעם עקאָנאָמישן קריזיס וועט אויסגעפֿלאַסטערט ווערן לויט די רעצעפּטן פֿון דער אַזוי גערופֿענער "טיי־באַוועגונג", דער עקסטרעם־רעכטער לאַגער פֿון דער רעפּובליקאַנער פּאַרטיי.