די פֿראַגע פֿון ענגלישע (ווי אויך אַנדערע) איבערזעצונגען פֿון ייִדישע ליטעראַרישע ווערק איז תּמיד אויפֿן סדר-היום. צו מאָל פֿאַרנעמט זי אַ העכערן אָרט צווישן די "הייסע" פֿראַגן און צו מאָל לאָזט זי זיך אַראָפּ נידעריקער, פֿאַרבאַהאַלט זיך ערגעץ, אָבער אין גאַנצן ווערט זי קיין מאָל ניט פֿאַרשוויגן. בפֿרט נאָך, אַז אַ היפּש ביסל קורסן אין אוניווערסיטעטן זײַנען אויפֿגעבויט אויפֿן עקזיסטירנדיקן קאָרפּוס פֿון איבערגעזעצטע ווערק. איך לערן אויך אַזעלכע קורסן; אַזוי, אַז מיר איז גוט באַקאַנט דער קאָפּווייטיק פֿון אויסזוכן און אויסקלײַבן די טעקסטן. איך האָב אויך אַ דערפֿאַרונג פֿון הערן און לייענען די רעאַקציע פֿון סטודענטן אויף די ווערק, וואָס איך פֿאָדער צו לייענען.

קודם-כּל דאַרף מען זאָגן, אַז מיר פֿאַרמאָגן אַ ממשותדיקע צאָל איבערזעצונגען. אייניקע זײַנען געראָטענע, אַנדערע וואָלטן געקענט זײַן בעסער. אָבער דאָס איז שוין אַן אַנדער פֿראַגע. איך האָב ערגעץ געלייענט, אַז בלויז צוויי פּראָצענט ייִדישע ווערק האָבן אַן ענגלישע איבערזעצונג. איך ווייס ניט, ווי אַזוי מע האָט באַקומען די דאָזיקע סטאַטיסטיק. אָבער זי האָט ניט קיין זין, אַפֿילו אויב מע קען זיך אויף איר פֿאַרלאָזן, ווײַל גאָר ניט אַלץ פֿאַרדינט מע זאָל עס איבערזעצן בכלל, און אויף ענגליש — בפֿרט.

איך וויל ניט, מע זאָל מײַנע ווערטער פֿאַרטײַטשן ווי אַ סימן, אַז איך בין אַ קעגנער פֿון נײַע איבערזעצונגען. אַדרבא. צו מאָל איז בעסער צו האָבן אַפֿילו אַ שוואַכע, פֿאַרגרײַזטע איבערזעצונג איידער ניט צו האָבן קיין שום איבערזעצונג. דער ציל פֿון דעם, וואָס איך וויל זאָגן, געפֿינט זיך אין אַן אַנדער דימענסיע. מיר שײַנט, אַז דער שליסל צום פֿאַרבעסערן דעם מצבֿ מיט איבערזעצונגען פֿון ייִדיש איז ניט די איבערזעצונגען גופֿא, נײַערט אין דעם ווי זיי ווערן פֿאַרשפּרייט און פּראָפּאַגאַנדירט.

אין "סיינט ליוקס"־טעאַטער אויף דער 46סטער גאַס, אין האַרץ פֿון מאַנהעטן, ווערט אויפֿגעפֿירט אַן איין־פּערזאָניקע פֿאָרשטעלונג וואָס האָט צו טאָן מיט דער אַמאָליקער, באַרימטער, קאָלירפֿולער, לעבעדיק־לוסטיקער קאָמיקערין, זינגערין, בורלעסק־ און וואָדעוויל־שוישפּילערין, וועלכע האָט זיך באַרימט געמאַכט אין די פֿריִע צוואַנציקער יאָרן פֿון לעצטן יאָרהונדערט. פֿאַרשטייט זיך, אַז זי האָט נישט געהייסן פֿעני, נאָר פֿאַניאַ, און נישט ברײַס, נאָר באָראַק. ווי פֿעני, דערציילט זי, אַז זי האָט אָפּגעשטאַמט פֿון אַ ייִדישער משפּחה, אַ געלונגענע מאַמע און אַ קאַרטיאָזשניק אַ טאַטן. נישט נאָר דאָס. ער האָט ליב געהאַט ס׳פֿלעשל און אײַנשטעלן אויף די פֿערדלעך, אַזוי אַז אין שטוב האָט געהויזט צוזאַמען מיט זיי — דער דלות.

פֿעני. ווי איך געדענק זי פֿון די אַלטע פֿילמען, און איך מיין נישט באַרבאַראַ סטרײַסאַנד, וועלכע האָט אויסגעשפּילט פֿעניס לעבנס־געשיכטע אינעם פֿילם "פֿאַני גוירל," נאָר די אמתע, די סאַמאָראָדנע פֿעני, וועלכע האָט געשפּראָצט מיט לעבן, געזען די וועלט שטייענדיק אויפֿן קאָפּ, זיך אַרײַנגעפּאַסט אין יעדער סיטואַציע, און צוגעאייגנט זיך דרײַ נישט קיין געפּאַסטע שידוכים.

איז דער ערשטער מאַן אירער געווען אַ נישט־טויגעניכטס; איז זי פּטור געוואָרן פֿון אים אין אַ פּאָר טעג נאָך דער חתונה. דער צווייטער, ווידער, איז געווען ניקי אָרנשטיין; אַ בלאַטער, אַן אונטערוועלט־מענטש, אַ "געמבלער," אַ גנבֿ און געמאַכט אַ לעבן פֿון שאַנטאַזש. און דערצו, איז ער געווען אַ באַווײַבטער. אָבער נאָך זיבן יאָר האָט ער אָפּגעגט דאָס ווײַב און חתונה געהאַט מיט פֿענין. ניקי איז געווען גאָר אַ שיינער, אַ פֿאַצעט. יעדעס נעגעלע זײַנס איז געווען ווי געשניצט און געשליפֿן, די אַנצוגער וואָס ער האָט געטראָגן זײַנען געווען באַשטעלטע פֿון איטאַליע. די בינדעס פֿון פּאַריז און דאָס געמבלען איז צוגעגאַנגען אין פּאַריז און מאָנאַקאָ.

עס איז מיר אויסגעקומען עטלעכע מאָל, סײַ אין טעקסאַס, סײַ אין ניו־יאָרק און פֿילאַדעלפֿיע, זיך צו באַקענען מיט קאַריקאַטוריסטן, קינסטלער פֿון "קאָמיקס"; בפֿרט, פֿון די אַזוי־גערופֿענע "אונטערערדישע" קאָמיקס. אָפֿט מאָל געבן אַרויס די קינסטלער אַליין זייער ווערק ביז, אין אַ מזלדיקער שעה, זיי ווערן "אַנטדעקט". בדרך־כּלל, מײַדן אויס די קינסטלער אַן עפֿנטלעכע געזעלשאַפֿט, בלײַבן אַליין אין שטוב און האַלטן זיך באַזונדער, אָפּגעפֿרעמדט. דאָס צייכענען בילדער־שטרײַפֿן איז אַ ייִחידישע קונסט, להיפּוך, למשל, צו שאַפֿן פֿילמען, וווּ מע נייטיקט זיך אין אַ גאַנצער מאַנשאַפֿט פֿון מיטהעלפֿער און מבֿינים אין כּלערליי שײַכותדיקע קונסטן. דער פֿראַנצויזישער ייִד, זשאָאַן ספֿאַר, האָט, אָבער, באַוויזן צו ווערן סײַ אַ באַקאַנטער קאַריקאַטוריסט, און לעצטנס, סײַ אַן אָנערקענטער פֿילם־רעזשיסאָר.

די וואָך קומט פֿאָר די ניו־יאָרקער פּרעמיערע פֿון זשאָאַן ספֿאַרס ערשטן פֿילם "גאַנזבורג", וועגן דעם פֿראַנצויזיש־ייִדישן פּאָפּ־זינגער סערזש גאַנזבורג. איז דער רעזשיסאָר און סצענאַריסט, ספֿאַר געקומען אין שטאָט זיך צו טרעפֿן מיט דער אַמעריקאַנער פּרעסע צו רעדן וועגן זײַן פֿילם.

"גאַנזבורג" האָט מען שוין רעצענזירט און געלויבט אין אונדזער צײַטונג, ווען מע האָט אים אָנגעהויבן צו ווײַזן אין אייראָפּע און ענגלאַנד מיט אַ יאָר צוריק. דער גאַנצער טיטל פֿונעם פֿילם איז "גאַנזבורג: אַ העלדיש לעבן", און דער טיטל שפּיגלט אָפּ ספֿאַרס גרויס דרך־ארץ פֿאַרן זינגער. ספֿאַר דערציילט: "איך בין אַוועק פֿון דרום־פֿראַנקרײַך און געקומען קיין פּאַריז מיט איין ציל: זיך צו טרעפֿן מיט סערזש גאַנזבורג... אַ חודש נאָך דעם ווי איך בין אָנגעקומען קיין פּאַריז איז ער געשטאָרבן".

מיט דער פֿאַרשטאַרקונג פֿון די דעמאָנסטראַציעס און פּראָטעסטן פֿאַר סאָציאַלן יושר אין ישׂראל, פֿילן זיך די ישׂראלים אין חוץ-לאָרץ וואָס מער פֿאַרפֿליכטעט אַרויסצוּווײַזן זייער סאָלידאַריטעט מיט דעם. דאָס וואָס האָט זיך אָנגעהויבן ווי אַ פּראָטעסט קעגן די שטײַגנדיקע קאָטעדזש־פּרײַזן און איז אויסגעוואָקסן צו אַ וווינונגס-מרידה (זע: יצחק לודען, 29 יולי און 12 אויגוסט), איז איצט דערגאַנגען צו אַ פֿעסטער פֿאָדערונג אַריבערצופֿירן די מדינה פֿון דער נעאָ-ליבעראַלער דאָקטרין, וואָס פֿאַרהייליקט דעם אַזוי גערופֿענעם פֿרייען מאַרק, צו אַ מער אייראָפּעיִשן דרך פֿון אַ געמישטער ווירטשאַפֿט — אַ מין וווילשטאַנד-מדינה. צו הערן אַזעלכע נײַעס (300 טויזנט ישׂראלים אויף די גאַסן!) פֿון אַ לאַנד, מיט וועלכן מ׳איז שטאַרק פֿאַרבונדן און בלײַבן גלײַכגילטיק, איז אוממעגלעך. דאַרף מען עפּעס טאָן. אָבער וואָס?

נו, ווי ס׳רובֿ זאַכן הײַנט צו טאָג, האָבן זיך אַ גרופּע ישׂראלים אין ניו-יאָרק אָרגאַניזירט דורכן "פּנים-בוך" (פֿייסבוק), און באַשלאָסן זיך צונויפֿצוטרעפֿן דעם סוף-וואָך אין "וואַשינגטאָן־סקווער־פּאַרק". מיט אַ פּאָר געצעלטן, שילדן אויף העברעיִש צי אויף ענגליש און מיט ישׂראלדיקע פֿענער זענען זיך דאָרט צונויפֿגעקומען איבער 20 מענטשן. געדאַרפֿט האָבן זיי זיך אַריבערציִען צוויי מאָל, לויט דער פֿאָדערונג פֿון דער פּאָליציי, און נאָך אַ קורצער צײַט באַפֿרײַען דאָס אָרט, אָבער דאָס אַלץ האָט ניט קאַליע געמאַכט די גוטע שטימונג פֿון דער חבֿרה. נאָכדעם, איז מע געבליבן שמועסן עטלעכע שעה אונטער די גרינע ביימער אין פּאַרק. גערעדט האָט מען וועגן סאָציאַלע ענינים; וועגן דעם, וואָס מיינט צו זײַן ישׂראלים אין אַמעריקע בעת אַזאַ מין תּקופֿה; און צווישן אַנדערן זיך צוגעהערט מיט נײַגער צו אַן עדות-זאָגער, גלײַך פֿון דער "געצעלטן-שטאָט" אין ירושלים, וואָס איז געקומען אויף אַ באַזוך קיין ניו-יאָרק.

בעת דעם "פּוטש" דעם 19טן אויגוסט 1991 בין איך אין מאָסקווע ניט געווען. צו דער צײַט פֿון דער איבערקערעניש, ווען מע האָט געפּרוּווט אַראָפּוואַרפֿן מיכאַיִל גאָרבאַטשאָוון און זיך אומקערן אויפֿן סקאַרבאָוונעם סאָוועטישן וועג, האָב איך — צוזאַמען מיט מײַן משפּחה — געוויילט אין אַ דאָרף, עטלעכע קילאָמעטער פֿון מײַן היימשטאָט זאַפּאָריזשיע (איך נוץ דאָ דעם אוקראַיִנישן נאָמען פֿון דער שטאָט). מיר זײַנען געקומען אַהין, כּדי פֿאַרברענגען עטלעכע וואָכן בײַם דניעפּר, צוזאַמען מיט מײַן מאַמען און שוועסטער, בפֿרט נאָך, אַז מיר האָבן ניט געוווּסט, צי מיר וועלן זיך זען אין דעם קומענדיקן יאָר.

איך האָב זיך דעמאָלט שוין באַפֿרײַט פֿון מײַן אַרבעט אין דעם מאָסקווער זשורנאַל "סאָוועטיש היימלאַנד", און מײַן ווײַב האָט פֿאַרלאָזט איר אַרבעט אין אַ מאָסקווער לערן־שול. אַלץ איז געווען מער אָדער ווייניקער גרייט כּדי אַרויסצופֿאָרן קיין אָקספֿאָרד, וווּהין מיך האָט מען אָנגענומען צו שרײַבן אַ דאָקטאָראַט. זיך אומקערן קיין רוסלאַנד האָבן מיר ניט פּלאַנירט. זינט 1979 זײַנען אין די "געהעריקע אינסטיטוציעס" געלעגן אונדזערע פּאַפּירן אויף צו עמיגרירן פֿון דעם לאַנד, וווּ מיר זײַנען געבוירן געוואָרן, אויסגעוואַקסן, אָבער לאַנגע יאָרן געלעבט מיט אַ האָפֿענונג זיך פֿון דאָרטן אַרויסרײַסן.

און פּלוצעם — דער "פּוטש". דאָס האָט געשמעקט מיט זייער ערנסטע נאָכפֿאָלגן פֿאַר אַזעלכע "ניט-סאָוועטישע" לײַט ווי איך. אין בעסטן פֿאַל וואָלט געווען אוממעגלעך צו פֿאָרן קיין ענגלאַנד. דרײַ טעג זײַנען מיר ממש געווען צוגעקאָוועט צו דער טעלעוויזיע און צום ראַדיאָ. אָבער נאָך אָט דעם תּישעה-באָבֿ איז געקומען די אייפֿאָריע פֿון די גסיסה-טעג פֿון סאָוועטן-פֿאַרבאַנד. מיר האָבן זיך יאָ אַרויסגעריסן קיין מערבֿ און אין משך פֿון די צוואַנציק יאָר האָב איך קיין איין רגע ניט געבענקט נאָך די אוקראַיִנישע און רוסישע יאָרן מײַנע. זיי זײַנען געוואָרן — ווי די ענגלענדער זאָגן — "וואַסער אונטער דער בריק"; און ס’איז באַוווּסט, אַז צוויי מאָל אין דעם זעלבן וואַסער גייט מען ניט אַרײַן.

פֿאַר די אַלע וואָס הייבן נישט אָן צו וויסן מיט וואָס מ׳עסט די פּאָסנע זופּ, וועל איך עס אײַך פּרובירן מסביר צו זײַן. נעמט זיך אין זינען אַזאַ בילד: די מאַמע שטעלט צו אַ זופּקעלע. זי גיט אַ קוק — ס׳פֿעלט איר אויס פֿלייש, ס׳פֿעלן איר אויס הינער־פֿיסעלעך, און ס׳רעשט קלאַפּער־געצײַג אויף צו קאָכן אַ זופּקעלע. ברעכט זי זיך דעם קאָפּ, ביז עס פֿאַלט איר אײַן, מ׳וועט שוין מוזן מאַכן אַ פּאָסנע זופּ.

אַמאָל האָבן ייִדן נישט געקענט זיך פֿאַרגינען קיין קעלבערנע ביינער, מאַרך־ביינער, אָדער הינערשע פּיפּקעלעך, האָט מען אָבער פֿאָרט געלעכצט נאָך אַ זופּקעלע, האָט מען געמאַכט אַ ציבעלע־רײַשטל מיט אַ מערעלע, אַ קאַרטאָפֿעלע און אַ לעפֿעלע, פּוטער, אויב מ׳האָט אַזוינס פֿאַרמאָגט. הייסט עס, פֿאַרשטייט איר שוין וואָס פֿאַר אַ טעם די זופּ האָט געהאַט. פֿאַר אָרעמע־לײַט, טעם־גן־עדן, זייערע קינדער האָבן זיך סײַ ווי באַלעקט. האָט מען גערופֿן אַזאַ זופּקעלע אַ פּאָסנע זופּ. ווען איז דאָס גערעדט געוואָרן? ווען ייִדן זײַנען געווען גאָלע און נישט געהאַט קיין גראָשן בײַ דער נשמה.

הײַנט, אַז מיר האָבן זיך אַרויפֿגעאַרבעט אין דעם רײַכן אַמעריקע, און לײַדן שוין נישט מער פֿון קיין דחקות און נויט; לײַדט מען אָבער יאָ פֿון אַ פּאָסנער ייִדישקייט, אויב מ׳ווענדט אָן דעם געדאַנק פֿון דער פּאָסנער זופּ צום הײַנטיקן דור יונגוואַרג וואָס באָדט זיך אין שוווילטאָג. זייערע עלטערן פּרעגלען זיך אויף דער זון אין די באַהאַמאַס, זייערע באָבעס און זיידעס שפּילן גאָלף, מאַזשאַנג און טעניס. זיי זײַנען אײַנגייער, אין די קאַסינאָס אין אַטלאַנטיק־סיטי און לאַס־וועגאַס, און אין די "ספּאַס." אַוווּ אַן אוטשעכעלע, האָט מען זיך אַזויערנאָך דאָראָבעט צו דורות פֿון פּאָסנע ייִדעלעך.

אין אַמעריקע איז זייער פּאָפּולער דאָס מאכל creamed spinach, וואָס מיינט פּינקטלעך "שפּינאַט מיט שמאַנט", אָבער אין דעם ווײַטערדיקן רעצעפּט ניצט מען עפּעס מיט ווייניקער פֿעטס ווי שמאַנט: אויסגעדאַמפּטע מילעך (evaporated milk). זעט נישט צו פֿאַרפּלאָנטערן דאָס מיט קאָנדענסירטער מילעך, וואָס באַשטייט פֿון אַ סך מער צוקער.

מיט פֿיר יאָר צוריק האָט מען דעם רעפֿאָרם־ראַבינער אין טעקסאַס, פּיטער טאַרלאָוו, אָנגעקלונגען פֿון הואַנוקאָ, אַ שטאָט אין פּערו, און אַן אָרטיקער אײַנוווינער האָט אים געבעטן צו העלפֿן אַ גרופּע מענטשן זיך מגייר זײַן און גרינדן דאָרט אַ ייִדישע קהילה. פֿאַרכאַפּט פֿון דער בקשה, איז דער ראַבינער געפֿאָרן אַהין זיך צו באַקענען מיט זיי, און צום סוף, טאַקע געהאָלפֿן דעם גאַנצן ציבור זיך מגייר זײַן. זינט דעמאָלט באַמיט זיך די נײַע קהילה אין הואַנוקאָ אָנצוהאַלטן די ייִדישע טראַדיציעס, ווי ווײַט מעגלעך. אָבער עס קומט זיי אָן שווער — ערשטנס, צוליב זייער קנאַפּער קענטשאַפֿט פֿון דער הלכה, און צווייטנס, ווײַל קיין שטענדיקן רבֿ אָדער חזן האָבן זיי נישט.

ווער זענען אָט די ליבהאָבער פֿונעם ייִדישן פֿאָלק? אַ טייל שטאַמען פֿון ייִדן, וועלכע האָבן זיך אַרײַנגעגנבֿעט אין די פּערואַנער בערג אין מיטן 19טן יאָרהונדערט, ווען די רעגירונג האָט נישט דערלויבט די ייִדן צו וווינען דאָרט, און פֿלעגט רעגיסטרירן אַלע נײַ־געבוירענע קינדער ווי קאַטאָליקן; אַ צווייטער טייל שטאַמען פֿון די אַנוסים (מאַראַנען) בעת דער שפּאַנישער אינקוויזיציע, און אַ דריטער טייל באַשטייט פֿון מענטשן, וואָס זענען געוואָרן אַנטוישט אין זייער אייגענער רעליגיע און האָבן לעצטנס באַשלאָסן, אַז די ייִדישע אמונה געפֿעלט זיי צום בעסטן פֿון אַלע.

מיט אַ חודש צוריק האָט אַ ייִדישער בחור פֿונעם אוניווערסיטעט פֿון פּענסילוועניע זיך אונטערגענומען צו פֿאָרן אין הואַנוקאָ אויפֿן זומער און העלפֿן די נײַע קהילה זיך אויפֿשטעלן אויף די אייגענע פֿיס. דער בחור, דניאל שעכטער, דער זון פֿונעם קאָמפּאָזיטאָר און כאָר דיריגענט בנימין שעכטער (און דרך־אַגבֿ, מײַנער אַ פּלימעניק), האָט זיך דערוווּסט וועגן דער קהילה דורך "קולנו" — אַן אָרגאַניזאַציע, וואָס העלפֿט איזאָלירטע און אַנטוויקלענדיקע זיך ייִדישע ייִשובֿים איבער דער וועלט.

דאָס איז אַ סטראָפֿע פֿון משה קולבאַקס ליד "אין אַ יאַדלאָווע וואַלד". קולבאַק איז איינער פֿון די בעסטע נאַטור־באַשרײַבער אין דער ייִדישער פּאָעזיע. זײַנע לידער זענען פֿול מיט די נעמען פֿון כּלערליי פֿלאַנצן, וואָס יעדער ייִד פֿון אַ קליין רײַסיש אָדער ליטוויש שטעטל האָט זיי גוט געקענט. די בוענאָס־אײַרעסער אַרויסגעבער פֿון קולבאַקס אויסגעקליבענע שריפֿטן האָבן באַגלייט דאָס בוך מיט אַ סך פֿוסנאָטן, כּדי צו דערקלערן אַזעלכע ספּעציפֿישע ווערטער, וואָס מע קאָן נישט געפֿינען אין אַ ווערטערבוך און מע מוז זיי אָפּטײַטשן פֿאַר אַן אײַנוווינער פֿון אַ גרויסער מערבֿדיקער שטאָט, וועלכער האָט נישט געהאַט די זכיה צו באַקענען זיך נאָענט מיט דער ווילדער נאַטור.

אין דער זאַמלונג ווערט דאָס וואָרט "מוכאָמאָרן" איבערגעזעצט ווי "גיפֿטיקע שוועמלעך". דאָס איז ריכטיק, אָבער אומפּינקטלעך. עס זענען פֿאַראַן אַ סך פֿאַרשיידענע גיפֿטיקע שוועמלעך, נישט בלויז די מוכאָמאָרן, וועלכע הייסן אָפֿיציעל אויף לאַטײַניש "Amanita Muscaria" און זענען באַקאַנט אויף ענגליש "fly agaric".

צו זײַן אַ ייִד איז אַ שווער שטיקל פּרשה. מיר זײַנען פֿאַרזאָרגט מיט דער הייליקער תּורה, גמרא, כּלערליי הלכות וואָס דיקטירן אונדז ווי זיך צו פֿירן פֿון פֿרי ביז שפּעט; וואָס נישט צונויפֿמישן בעת דער אַכילה, מילכיקס און פֿליישיקס באַזונדער; קושן די מזוזה, מאַכן הקפֿות און גיין צו תּשליך, פֿירן די ייִנגעלעך אין חדר און דאַווענען דרײַ מאָל אַ טאָג, אויפֿשטיין צו חצות און באַוויינען דעם חורבן בית־המיקדש; נטילת־ידים, גיין אָנגעטאָן צניעותדיק און טראָגן באָרד און פּאות, מיט אַ קאַפּעלע און אַ שטרײַמל; עסן לאַטקעס און פּאָנטשקעס — חנוכּה, המן־טאַשן — פּורים, מצה — פּסח, און לייענען די הגדה; מילכיקס — שבֿועות, געפֿילטע פֿיש בײַם שבת־טיש, אַ קאַרפּנקאָפּ פֿאַרן טאַטן; קוויטלעך מיט פּדיון פֿאַרן רבין, זאָגן קדיש בײַ יזכּור, חופּה־וקידושין כּדת־משה־וישׂראל, ברית־מילה, צוגרייטן דעם בנוק צו בר־מיצווה, גיין אין מיקווה, צינדן שבת־ליכט, זינגען זמירות בײַם שבת־טיש, באַזאָרגן אָרעמע כּלות; געבן צדקה, און לאָמיר נישט פֿאַרגעסן די חבֿרה־קדישא פֿאַר דער קבֿורה... איר ווילט נאָך? אוי, יאָ; שיִער נישט פֿאַרגעסן — צוגרייטן פֿאַר זיך ווײַסע תּכריכים פֿאַר דער אייביקייט. דאָס הייסט, פֿאַר דער רגע וואָס משיח צדקנו באַווײַזט זיך אויף דער ליכטיקער שײַן. איך בין זיכער, אַז איך לאָז אויס טויזנט און איין נאַכט פֿון די הלכות און טראַדיציעס, מינהגים, דינים און ריטואַלן. איז זײַט מיר מוחל.

געווען אַ פֿאַל ווען אַ ייִד האָט זיך גענייט ווײַסע תּכריכים מיט כּשרן פֿאָדעם. געשען איז דאָס אין אַ קליין, פּיטשימאָנטשקעלע שטעטעלע ערגעץ וווּ אין מיזרח־אייראָפּע, וווּ ייִדן האָבן אָפּגעהיט אַלע מיצוות ווי ס׳געהערט צו זײַן. לאָמיך איבערטרײַבן אַ טשוטקעלע. די פֿאַרצײַטיקע ייִדן זײַנען אַלע געווען צדיקים, נבֿונים און גאָר אַ פֿרומע געהאָרכזאַמע עדה? מסתּמא טרײַב איך איבער.

דעם 24סטן אויגוסט וועט מען אין אוקראַיִנע פֿײַערן (צי טרויערן) דעם טאָג פֿון אומאָפּהענגיקייט — מיט 20 יאָר צוריק האָט דער אוקראַיִנישער פּאַרלאַמענט אָנגענומען די דעקלאַראַציע, לויט וועלכער דאָס לאַנד האָט זיך אָפּגעטיילט פֿון סאָוועטן-פֿאַרבאַנד. דעמאָלט טאַקע איז באַשלאָסן געוואָרן דורכצופֿירן אַ רעפֿערענדום, און דעם 1טן דעצעמבער 1991 האָבן 90 פּראָצענט אוקראַיִנער תּושבֿים געשטימט פֿאַר אומאָפּהענגיקייט, וועלכע איז אין קורצן געוואָרן אַ געאָפּאָליטישע רעאַלקייט. איצטיקע אויספֿרעגן ווײַזן, אַז אַ גרויסער — און אפֿשר אַפֿילו דער גרעסטער — טייל פֿון דער באַפֿעלקערונג וואָלט, אַ פּנים, געשטימט אַנדערש. די רעגירונג און די פּאַרלאַמענט-דעפּוטאַטן זעט דער עולם ווי אַ טייל פֿון דער מאַפֿיע, וועלכע לעבט אַ טאָג, בעת דער דורכשניטלעכער אַרבעטער מוז זיך געבן אַן עצה מיט אַ פּאָר הונדערט דאָלאַר אַ חודש.

איך בין נאָר וואָס געקומען פֿון אוקראַיִנע, וווּ איך האָב צום ערשטן מאָל אין צוואַנציק יאָר באַזוכט מײַן היימשטאָט, זאַפּאָריזשיע, און דערנאָך פֿאַרבראַכט אַ וואָך אין קרים. פֿון זאַפּאָריזשיע ביז קרים איז ניט ווײַט — אין גאַנצן זעקס שעה צו פֿאָרן מיט אַ באַן קיין סימפֿעראָפּאָל, וואָס איז די הויפּטשטאָט פֿון דער קרימער אויטאָנאָמער רעפּובליק — די איינציקע אַזאַ אויטאָנאָמיע אין אוקראַיִנע. אין קרים האָב איך געהאַט אַן אויטאָ און בין אַ סך אַרומגעפֿאָרן, בפֿרט נאָך, אַז קיין גרויסער ליבהאָבער פֿון זיצן לאַנג בײַם ים בין איך ניט.