אַנומלטן האָט מיך אַ באַקאַנטע פֿאַרבעטן אויף מיטאָג. זי האָט זיך דערוווּסט, אַז איך עס בייגל באַשמירט מיט ווייכן קעז, געמישט מיט ציבעלעס. האָב איך באַשלאָסן נישט צו עסן קיין פֿרישטיק צוליב דעם מיטאָג. נאָך אַלעמען, דער בייגל מיטן ווייכן קעז און ציבעלע וועט מיך זעטיקן. האָט זיך אַזוי געמאַכט, אַז דער מיטאָגטיש איז געווען געפּאַקט מיט געסט, באַקאַנטע און פֿרײַנד. מיר האָבן זיך נישט געזען אַ שאָק מיט יאָרן, איז געווען וועגן וואָס צו רעדן. מיר האָבן זיך דערוווּסט ווער עס האָט חתונה געהאַט און ווער עס איז געוואָרן אַ מאַמע; ווער האָּט אָנגעוווירן אַ מאַמע און ווער ס׳האָט צוגעקריגן שטיפֿקינדער.
מיט איין וואָרט, דער שמועס האָט געדויערט אַ גאַנץ לאַנגע צײַט און מײַן מאָגן האָט שוין גענומען טאַנצן אַ קאַדריל, ס׳הייסט בורטשען. און געבורטשעט האָט עס צום טאַקט פֿון דער "התּיקווה". האָב איך עס כּסדר געמוזט מונטערן און צורעדן עס זאָל אויסבורטשען דווקא דעם ניגון פֿון "אויפֿן פּריפּעטשיק." וואָס זאָל איך טאָן. איך האָב אַ מוזיקאַלישן מאָגן. אַ מאָל הער איך בעטהאָווענס נײַנטע סימפֿאָניע, און אַ מאָל מאָצאַרטן. ס׳ווענדט זיך וואָס איך האָב געגעסן אויף פֿרישטיק. אויב איך האָב געגעסן שמאַלץ־הערינג, האָט זיך מיטאָגצײַט געטראָגן טשײַקאָווסקיס "שוואַנען־אָזערע." אויב איך האָב זיך אַראָפּגענומען די האַנט פֿון האַרצן און געגעסן האָבער־פֿלאָקן, האָט עס אויסגעבורטשעט הענדלס "מעסע," און אויב איך האָב זיך געלאָזט צורעדן פֿון מאַנע־קאַשע האָט דער מאָגן געקראַטשעט סטראַווינסקי אָפּוס נומ׳ דרײַ.
קיינער האָט זיך נישט אומגעקוקט אויף מײַן מוזיקאַלישן מאָגן, כאָטש איך האָב אָנגעהויבן צו הערן דאָס בורטשען פֿון מײַנעם אַ שכן, וועלכער האָּט זיך אויסגעדרייט און געפֿרעגט.

לאַנגווײַליקע מענטשן זײַנען אַליין לאַנגווײַליק. איך בין פֿון די געבענטשטע, איך האָב נישט קיין צײַט צו לאַנגווײַליקן זיך. מסתּמא האָט עס צו טאָן מיט דער כּסדרדיקער אינוואַזיע פֿון אָן אַ שיעור טראַכט־קעמערלעך. האַלט איך אין איין טראַכטן. פֿאַרשטייט זיך, אַז מ’קאָן טראַכטן פֿון פֿאַרטרײַבן דעם טאָג מיט אַ גענעץ און פֿאַרקערט, מ’קאָן טראַכטן פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן, מ’קאָן טראַכטן פֿונעם גרעסטן פֿאַרטראַכטן פֿון תּוהו־ובֿוהו און פֿאַרגעסן ווי זיך אַן עצה צו געבן דערמיט. געווען אַ צײַט ווען אַ רבי האָט זיך צוגעאייגנט אַ מוכיח, און יענער האָט אים באַדאַרפֿט מוסר זאָגן; אַמאָל טאַדלען, אַמאָל אויסרעדן ווען דער רבי האָט פֿאַרגעסן זײַן דרך־הישר, און געהאַלטן, אַז ער האָט אָנגעכאַפּט גאָט בײַ דער באָרד. איז אפֿשר האָט דער פֿאַרטראַכטער אונדזערער וואָס ווײַלט אין זיבעטן הימל פֿאַרגעסן צו מאָל אָפּצושטעלן דעם בראשיתדיקן תּוהו־ובֿוהו, לעבן זײַן כּסא־הכּבֿוד, אַ מוכיח, וואָס זאָל אים וועקן און טאַדלען און דער עיקר באַזינען זיך.

עס געדענקט זיך מיר, ווען מײַן טאַטע בא בימים, און איז אַרײַן אין דער קליאַטקע פֿון זיקנה, ווען ער איז געוואָרן טויב און איך בין געווען געצוווּנגען צו קאָמוניקירן מיט אים דורך שריפֿט אויף אַ ווײַסער טאַבעלע, פֿלעגט ער זיך קלאַפּן קאָפּ אין וואַנט און ליאַרעמען:

די טעג איז צו מיר דערגאַנגען די ידיעה, אַז ישׂראל האָט מיט מזל אויסגעקליבן אַ שיינהייט־קעניגין פֿון צווישן די געראַטעוועטע פֿרויען פֿונעם חורבן. מיינט נישט אַז ס׳איז צוגעגאַנגען אַזוי פּשוט. עס האָבן זיך צוגעשטעלט צום קאָנטעסט אַ כאָפּטע אַלטע ווײַבער וואָס האָבן איבערגעלעבט דאָס גרעסטע אומגליק אין אונדזער געשיכטע. אויסגעפּוצט און אויסגעסטרויעט ווי יענטל צום גט, האָבן זיי פּאַראַדירט פֿאַר אַ כאָפּטע ריכטער. דאָ האָבן די שופֿטים און אָרגאַניזאַטאָרן זיי גענומען צום פֿאַרהער. יעדע איינע פֿון די קאָנטעסטאַנטקעס האָט געמוזט דערציילן די גרעסטע גרוילן פֿון אירע איבערלעבונגען.
האָט זיך צוגעשטעלט אַ דאַמע מיט געפֿאַרבטע, בלאָנדע, אַנדאָלירטע לאָקן, מאַניקורירטע נעגל און פּעדיקורירטע פֿיסלעך. אַלע עלטערע פֿרויען האָבן געבלישטשעט פֿונעם פּודער, שמינקעווען זיך, און פּערפֿום. די ערשטע פּלוניתטע האָט זיך צוגעשטעלט צום מיקראָפֿאָן און אירע רייד האָבן גענומען פֿליסן פֿון איר מויל ווי קאַטשקעלעך אויפֿן וואַסער. זי האָט דאָס געדאַרפֿט איבערצײַגן די ריכטער, אַז איר איבערלעבונג איז געווען די שוידערלעכסטע פֿון זיי אַלע. האָבן אַלע אָנגעשטעלט נאָז און אויערן און גענומען מישפּטן דאָס וואָס זי האָט געהאַט צו זאָגן.
"ווען מענגעלע האָט מיר אָנגעוויזן צו גיין אויף רעכטס, האָט עס געמיינט אַז איך וועל זײַן צווישן די לעבעדיקע. מײַנע עלטערן, ברידער און שוועסטער זײַנען אַלע געגאַנגען אויף לינקס. בין איך געשטאַנען אין דער ריי מיט אַנדערע פֿרויען און איינע האָט מיר אַ שטורכע געטאָן און געזאָגט: ‘מיידעלע! קוק אַרויף צום קוימען. דאָרט טראָגט אַוועק דער רויך דאָס פֿאַרברענטע געביין פֿון דײַנע טאַטע־מאַמע, ברידערלעך און שוועסטערלעך."

מיט יאָרן צוריק איז מיאַמי־ביטש געווען אַ שטיקל ייִדישע מדינה. איך געדענק אַפֿילו ווען אָנווײַזונגען צום ים זײַנען געווען געשריבן אויף ייִדיש. די שטאָט איז בדרך־כּלל געווען באַזעצט מיט ייִדן פֿון עלטערן דור; דער עיקר, ייִדיש־רעדנדיקע ייִדן פֿון דער גאַנצער וועלט. און כאָטש זיי האָבן דאָ אין אַמעריקע געוווינט לענגער ווי אין די שטעט און שטעטלעך פֿון וואַנען זיי זײַנען געקומען, דאָך איז די אַלטע היים געווען זיי אײַנגעבאַקן אין האַרצן.
צו אַ נישט־געצוויטשעט (untrained) אויער האָט זייער לשון געקלונגען גײַליק, ס׳הייסט ענלעך, ווי ס׳וואָלט אַרויסגעקומען פֿון איין קוואַל. אָבער אַז מ׳וואָלט זיך גוט, גוט צוגעהערט צו זייער דיבור־לשון, וואָלט מען ערשט דערגאַנגען די אונטערשיידן און די ניואַנסן פֿון זייערע דיאַלעקטן, וועלכע וואָלטן אײַך גלײַך אָנגעוויזן פֿון וואַנען זיי שטאַמען אָפּ און אַפֿילו די גרייס פֿון זייער שטעטל.
די רייד האָבן בײַ זיי געקלונגען ווי אַ סימפֿאָניע פֿון ליטווישע, פּוילישע, גאַליציאַנער, בעסאַראַבער און אוקראַיִנישע ייִדישע דיאַלעקטן, ממש פֿעיִק איבערהיפּערן אַ האַרצקלאַפּ. ערשט דעמאָלט וואָלט איר אײַנגעזען, אַז עס זײַנען פֿאַראַן צווישן זיי רעדער, וועמענס ייִדיש פֿליסט ווי פֿון אַ קוואַל, מיט מוזיקאַלישע טענער.
געווען צווישן זיי אויך אַזעלכע וואָס האָבן גערעדט אַ טרוקן, קאָנפֿאָרמיסטיש, ראַפֿינירט, ליטעראַריש לשון, בלויז אויף צו מאַכן אַן אײַנדרוק אויף יענעם, און אויך אַזעלכע, וואָס האָבן נישט געכאַפּט דעם סמיטשיק פֿון אַ דיאַלעקט.
אויב איר האָט אַ גוט אויער וועט איר מאָמענטאַל דערגיין אַ ייִדיש פֿון אַ קליין שטעטל אָדער אַ פּיטשיניונקעלע ייִשובֿל, וואָס איז געווען אומבאַרירט פֿון דער דרויסנדיקער וועלט, ווי אַ קלאָרער וואַסערקוואַל, מיט אַן אייגנאַרטיק, פֿול מיט אייגענע אידיאָמאַטישע אויסדרוקן. אַ סעודה פֿאַרן אויער און נשמה.
עס איז געשען איין מאָל. נאָך דעם ווי איך האָב געהאַלטן אַ רעפֿעראַט אין מיאַמי־ביטש, האָב איך באַמערקט אַ שעמעוודיק ייִדעלע, אָנגעשפּאַרט אין דער וואַנט, וועמענס אויגן האָבן געהאַלטן אין איין פּרובירן צו כאַפּן מײַן בליק. האָב איך אים דערלאַנגט אַ שמייכל. נאָכן רעפֿעראַט האָט ער זיך אָנגענומען מיט מוט און מיט דראָבנע טריטעלעך זיך צוגעקוליעט ווי אַ פֿעסעלע אין מײַן ריכטונג און דווקא מיט גרויס ענטוזיאַזם.

צוליב וואָס זאָג איך עס? צוליב דעם וואָס אייניקע מענטשן פֿאַרמאָגן גוטע וויבראַציעס. ווען איר זײַט אין זייער אָנוועזנהייט, קענט איר אָטעמען פֿרײַער, צונויפֿזאַמלען די געדאַנקען, רעדן נישט אָנגעשטרענגט און זײַן צופֿרידן בײַם געזעגענען זיך.
פֿאַראַן אָבער מענטשן וואָס פֿאַרמאָגן שלעכטע וויבראַציעס; זייער עלעקטרישער שטראָם איז, מסתּמא, אָנגעגריפֿן געוואָרן פֿון אַ דונער אָדער אַ בליץ. ווער ווייסט? אָבער מיט דער מינוט וואָס אַזאַ איינער אָדער איינע טרעט אַריבער די שוועל פֿון מײַן הויז, אָדער פֿון מײַן קלאַסצימער, ווערט דער צימער אָנגעפֿילט מיט אַ געדיכטן נעפּל אָפּשטויס־קראַפֿט. זיי ברענגען מיט זיך מיט נאַטור־וויבראַציעס וואָס נישט נאָר שטויסן זיי זיך אָפּ, נאָר מען מוז נאָך זיי עפֿענען טיר און פֿענצטער, דאָס גיפֿט זאָל אַרויס.
מײַנע אַ נאָענטע, גאָר אַ נאָענטע, פֿלעגט אַרײַנקומען אין הויז און באַלד האָט זיך דערפֿילט אַ קורצשלוס אין די נערוון. ס׳האָט זיך אָנגעהויבן אַזוי:
"ביסט דאָך יאָ דאָ? אַבי כ׳האָב געמיינט ביסט פֿאַרשוווּנדן אָן אַ געזעגענען זיך."
פֿלעג איך אַרײַנפֿאַלן אין אַ רוגזה, גלײַך בײַם עפֿענען די טיר. ווען זי וואָלט נישט געווען מײַנס אַ נאָענטע, וואָלט איך אַפֿילו נישט געעפֿנט די טיר פֿאַר איר. אָבער וואָס טוט מען מיט נאָענטע? גאָר נאָענטע? זאָגט מען:
"וואָס הערט זיך עפּעס נײַעס?"
"האָסט זיך שוין דערמאָנט צו הערן וואָס ס׳הערט זיך? אַדרבא, אַז איך לײַד פֿון מײַנע קינדער. דאָס וואָס ס׳הערט זיך. מײַן טאָכטער האָט מיך אַפֿילו נישט געפֿרעגט און זיך אויסגעקליבן אַ חתן, נישט אירס גלײַכן און נישט מײַנס גלײַכן, און וויפֿל איך רעד נישט אין איר אַרײַן, העלפֿט עס ווי אַ טויטן באַנקעס. דער זון מײַנער קלינגט איין מאָל אַ יובֿל, בלויז ווען ער נייטיקט זיך אין געלט. און די אייניקלעך? אוי, די אייניקלעך; זיי ווייסן אַפֿילו נישט אַז ס׳דרייט זיך אַרום אַ באָבע אויף דער וועלט, נע־ונד, אָן אַ ברעקעלע אינטערעס. אַלץ וואָס איך האָב פֿון זיי איז פּאַפּירענע קינדער וואָס באַצירן די ווענט מיט זייערע פֿאָטאָגראַפֿיעס. איצט ווילסטו וויסן וואָס סע הערט זיך?"

אונדזער אייגענער און מײַן באַליבטסטער ייִדישער פּאָעט, איציק מאַנגער, מיט זײַן קאָלירפֿולן כּוח־הדמיון וואָס איז געווען בכּוח אָפּצושילדערן יענע וועלט מיט אַלע פּיטשעווקעס, האָט ער דאָס געטאָן אין זײַן "בוך פֿון גן־עדן."
לויט ווי מאַנגער האָט עס געשילדערט איז יענע וועלט אונדז נישט געווען פֿרעמד. פֿאַרקערט, מיר האָבן געקענט אַיעדעס געסעלע, אַ יעדעס שטיינדעלע. אונדזערע אָבֿות און אמהות, אַלע נבֿיאים, דער עיקר אליהו־הנבֿיא מיט זײַן גוטסקייט; שאָול המלך — דער מעלאַנכאָליקער און מרה־שחורהניק; דוד המלך — דער פּאָעט און מחבר פֿון תּהילים, און שלמה המלך — דער קליגסטער פֿון זיי אַלע. אַ גרויסע ייִדישע משפּחה. אַלע זײַנען אונדז געווען באַקאַנט, אַלע העלדן פֿון חומש און אַלע טיפּן פֿון דער מגילה.
י. ל. פּרץ האָט באַוויזן אַראָפּצוברענגען לילית פֿון שאול־תּחתּיה, וווּ זי האָט פֿאַרבראַכט אירע אַריכותֿ־ימים מיט איר באַליבטסטן מלך־התּחתּיה — אַשמדאַי. און ווען ס׳איז איר נימאס געוואָרן די וועלט פֿון די נישט־גוטע, די טײַוולאָנים מיט די שלאַנגען, האָט זי זיך אַראָפּגעלאָזט צו פֿאַרפֿירן יצחק־לייבוש פּרצעס יונגן מתמיד "מאָנישן." פֿאַרשטייט זיך, דאָס אַלץ איידער די ליטעראַטן האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט אויף פּרצן און גענומען אַנאַליזירן מיט שפּאַקטיוון און פֿאַרגרעסער־גלעזער זײַן העלד מאָנישן, וואָס ווערט פֿאַרפֿירט פֿון דער השׂכּלה.
יצחק באַשעוויס־זינגער ווידער האָט זיך דווקא אַרויסגעלאָזט אויפֿן דרך פֿון כּישוף, גילגולים, דיבוקים און נישט גוטע, וואָס האָבן באַוווינט עולמות־עליונות, וווּ די אײַנוווינער זײַנען ממש געווען אונדזערע שכנים, באַקאַנטע און קרובֿים. באַשעוויס האָט דעם חסיד געשילדערט ווי אַ גלייביקן אין שדים און רוחות, און די מתנגדים, סקעפּטיקער פֿון דער נאַטור. מיט איין וואָרט, אין די לעצטע איבער טויזנט יאָר האָבן אונדזער מיטאָלאָגיע און דער עיקר, די איבערגלויבערישע טענדענצן, אָנגענומען הימלישע פֿאַרבן, מיסטעריעזע, עזאָטערישע און עקזאָטישע פֿאַרבלענדענישן און צו מאָל, פֿעטישן.