- English Forward
- Archive אַרכיוו
-
Multimedia
מולטימעדעאַ
- ווידעאָ־קאַנאַל Forverts Video Channel
- „פֿאָרווערטס‟־קול Forverts Voice
- ירושלים, ישׂראל Jerusalem, Israel
- פּאַריז, פֿראַנקרײַך Paris, France
- וואַרשע, פּוילן Warsaw, Poland
- מאָסקווע, רוסלאַנד Moscow, Russia
- בוענאָס־אײַרעס, אַרגענטינע Buenos-Aires, Argentina
- מעלבורן, אויסטראַליע Melbourne, Australia
- לאָס־אַנדזשעלעס, פֿ״ש Los Angeles, US
- אַרכיוו פֿון „פֿאָרווערטס‟־שעה Archive of the Forward Hour
- Store קראָם
-
Blogs
בלאָגס
- פֿרעגט אַן עצה בײַ ד״ר בערגער Dr. Berger Answers Your Health Questions
- דורך ריקיס אויגן Through Riki's Eyes
- ווײַטער Vayter
- נײַעס פֿאַר בני־בית No Place Like Home
- אידיש מיט אן „א‟ Yiddish with an Aleph
- טאָג בײַ טאָג (ייִדיש־קאַלענדאַר) Day by Day (Yiddish Calendar)
- שיין בייקער אין שיין־שאָו Shane Baker in The Sheyn Show
- עונג־שבת Oyneg Shabes
- פּענשאַפֿט Penshaft
- ראָש־חודש מיט ר׳ ליפּא Rosh Chodesh With Reb Lipa
- אוצרות פֿון „פֿאָרווערטס”־אַרכיוו Treasures From the Forverts' Archive
- פֿאַרגעסן און ווידער געדרוקט Forgotten, and Now - Republished
- ייִדישע שרײַבער דערציילן Yiddish Writers Speak
-
Sections
אָפּטיילן
- עדיטאָריאַל Editorial
- ישׂראל, מיטל־מיזרח Israel, Middle East
- פּאָליטיק Politics
- מענטשן און געשעענישן Feature Stories
- פּובליציסטיק Opinion
- קהילה Community
- ייִדיש־וועלט Yiddish World
- אַנטיסעמיטיזם Anti-Semitism
- רוחניות Spirituality
- געשיכטע History
- ליטעראַטור Literature
- קונסט און קולטור Arts & Culture
- אין אָנדענק In Memory
- טשיקאַוועסן Out of the Ordinary
- Home אַהיים
|
ביידע זײַנען מיר געווען כּמעט אין זעלבן עלטער. זי מיט אַ צוויי יאָר גערוקט פֿון מיר, איז ווען איך בין געווען עלף איז זי שוין געווען דרײַצן. אַ שיינינקע און אַ זגראַבנע איז זי געוואַקסן מיט אַ דאָרשט צום לערנען זיך, צו לייענען, אַרומפֿאָרן אויף אַ ראָווער און לויפֿן אין קינאָ אין אולם. מיר האָבן זיך אַלע געפּאַשעט אויף די בריטישע פֿילמען. איך ווידער, האָב ליב געהאַט די לידער וואָס מיר קינדער האָבן געזונגען אין לאַגער, געלערנט זיך שפּילן אויף דער פֿאָרטעפּיאַנע, געלייענט און צוגעהערט זיך ווי דער עלטערער דור דערציילט מעשׂיות סײַ פֿונעם חורבן און סײַ פֿון די שטעט און שטעטלעך וווּ זיי האָבן זיך געכאָוועט. ליליען ווידער האָט זיך שנעל אויסגעלערנט העברעיִש, זיך געגרייט צו ווערן אַ חלוצה און געחלומט פֿון פֿאָרן קיין ארץ־ישׂראל. די לאַגערן זײַנען באַשטאַנען פֿון פֿאַרשיידענע געראַטעוועטע ייִדן, פֿרויען און מענער, סײַ ערלעכע ייִדן און סײַ בלאַטע, אונטערוועלט, הייסט עס. אַ סך פֿון זיי האָבן זיך געראַטעוועט טאַקע צוליב זייער ספּריטנעקייט און קענען דערשנאַפּן געפֿאַר. אַזוי ווי די ביעלסקי־ברידער. וועל איך אָנהייבן קודם מיטן צווייטן סדר, וווּ עס האָט מיך אײַנגעלאַדן שׂרה־רחל שעכטער, די מיטאַרבעטערין פֿון "פֿאָרווערטס" און איך בין זיכער, אַז אונדזערע לייענער זײַנען גוט באַקאַנט מיט אירע שריפֿטן. דער אמת איז, אַז איך קען די גאַנצע שעכטער־משפּחה שוין מזמן, זינט זייער פֿריסטן עלטער. געקענט דעם טאַטן, ד״ר מרדכי שעכטער ע"ה, די מאַמע, טשאַרנע, די פֿיר שעכטער־קינדער, שׂרה־רחל שעכטער־איידלמאַן, דאָבריש־גיטל שעכטער־ווישנאַוואַט, פֿרימעט־איידל שעכטער און פֿאַרשטייט זיך בנימין שעכטער, דעם גאָר, גאָר באַגאַבטן קאָמפּאָזיטאָר, פּיאַניסט און דיריגענט פֿון ייִדישן פֿילהאַרמאָנישן כאָר. אַלע זײַנען שוין הײַנט דערוואַקסענע מענטשן, אָבער איין זאַך איז בײַ זיי פֿאַרבליבן פֿון דער היים — דאָס מאַמע־לשון. אַלע, אַלע שעכטער־קינדער און אייניקלעך רעדן אַ געשמאַקן ייִדיש. זיי האַלטן ממש אויף אַ ייִדיש־לאַנד. איז דער סדר בײַ שׂרה־רחלען געווען מײַן ערשטער הויכפּונקט דעם פּסח. ערשטנס, האָבן זיך צונויפֿגעזאַמלט אַ חבֿרה יונגוואַרג, געראָטענע שעכטער־קינדער און אייניקלעך, און אַלע ווי איינער האָבן גערעדט אַ פּרעכטיקן און נאַטירלעכן ייִדיש בײַם טיש. און אויב דאָס איז נישט געווען גענוג, האָבן שׂרה־רחלס בנים אַוועקגעלייגט אַ דבֿר־תּורה, אַז מען האָט געקאָנט לעקן די פֿינגער דערפֿון. און איצט די לידער, דעם גאַנצן ייִדישן רעפּערטואַר, מיט דעם פּסחדיקן טראָפּ. מען האָט געזונגען און זיך משׂמח געווען ביז די שפּעטע שעהען פֿון דער נאַכט. האָב איך, הייסט עס, געזען אַ פֿילם אויף אַ ייִדישער טעמע וואָס הייסט אויף ענגליש Mighty Fine און וואָס מיינט מען דערמיט צו זאָגן? דערמיט מיינט מען, אַז אַלץ איז גוט און ווויל און פֿײַן און אין בעסטן אָרדענונג, אָבער ס׳איז נישט פֿײַן. אַפֿילו ווען די משפּחה הייסט פֿײַן. האָבן מיר דאָ צו טאָן מיטן אַמעריקאַנער סטיל פֿון לעבן. איר ווייסט דאָך, ווען מ׳באַגעגנט אַ באַקאַנטן אין גאַס און יענער וויל וויסן וואָס איר מאַכט, איז דער ענטפֿער אַלע מאָל פֿײַן. גיי דערצייל יענעם וואָס סע קוועטשט אײַך. קיינער וויל נישט וויסן. יענער טראָגט זיך מסתּמא אַרום מיטן זעלבן פּעקל צרות. ווי עס זאָל נישט זײַן, האָבן מיר דאָ צו טאָן מיט אַ משפּחה אין די זיבעציקער יאָרן פֿון אונדזער צײַט־רעכענונג, וווּ די מאַמע איז אַ געראַטעוועטע פֿונעם חורבן און דער טאַטע איז אַ מענטש וואָס דראַפּעט זיך אויפֿן לייטער פֿון דערפֿאָלג; דער עיקר — מאַכן אַמעריקע, צוקומען צו גרויס געלט. אָבער ווי אַזוי טוט מען עס? ערשטנס, לייגט מען אַרײַן אין דעם ביזנעס די באָבע מיטן זיידן, דעם גאַנצן חוש, שׂכל, שווינדל; דער עיקר, מ׳דאָביוועט זיך צו גרויסע געלטער. און אַז מ׳דאָביוועט זיך שוין צו אַ גרויס פֿאַרמעגן, דאַרף מען לעבן גרויס, רחבֿותדיק, באָדן זיך אין לוקסוס. דער עיקר — אויסצושטעכן די שכנים די אויגן. איז דען פֿאַראַן אַזאַ מין זאַך ווי אַ הונדערט־פּראָצענטיקער ייִד? מיט וואָס מעסט מען עס? וווּ און בײַ וועמען שטייט עס אײַן? אין וועלכן ספֿר־פּראַלניק האָט מען עס פֿאַרעפֿנטלעכט? ווען מ׳גריבלט זיך אין דעם אורשפּרונג, גלוסט זיך מיר נישט, אָבער איך וועל עס דערמאָנען סײַ־ווי־סײַ. להבֿדיל, היטלער ימח־שמו־וזכרו האָט אויך זיך פֿאַרפֿירט אין דער זעלבער פֿראַגע. ווער איז אַ גאַנצער ייִד? אַ האַלבער ייִד? אַ פֿערטל ייִד? אַ דריטל ייִד? אַ צענטל ייִד? און איר ווייסט דאָך אַליין וואָס ס׳איז אַרויסגעקומען דערפֿון. מ׳רעדט און מ׳רעדט ביז מ׳דערעדט זיך. הייבט זיך אָן אַ מעשׂה, אַז מיט הײַנטיקע קינדער קען מען זיך נישט ספּראַווען. די קינדער יאַק די קינדער. אָבער אַז ס׳קומט צו די דערוואַקסענע איז זאָל גאָט שומר־ומציל זײַן. דערציילט מיר מײַנס אַ חבֿרטע, אַז זי האָט אַ ברודער, אַ מאָדנע בריאה, קלוג און געראָטן צו געשעפֿט און אַ גרויסע בהמה. רײַך און פֿאַרגינט זיך נישט דאָס לעבן. געווען באַווײַבט, זיך געגט און זי איבערגעלאָזט מיט צוויי יונגע קינדער, און צום סוף פֿאַרבליבן אַ ווײַבערניק, לויפֿט נאָך ייִדענעס, גויעטעס. ס׳מאַכט גאָרנישט אויס, ער פֿירט זיך אויף ווי אַ כאָלאָסטיאַק. אַ פֿריילעכער בחור פֿון זיבעציק. ווי עס האָט זיך אַרויסגעוויזן איז פֿאָרגעקומען אין וואַלדאָרף־אַסטאָריאַ אַ גרויסע געלט־זאַמלונג לכּבֿוד זייער אַ וויכטיקן ענין. נעמלעך — ישׂראל. די מענטשן־מאַסע האָט זיך פֿאַרזאַמלט אין דער פֿאָדער־האַלע וווּ מען האָט סערווירט אַלערליי פּאָטראַוועס, געטראַנקען און "שמאָרגעסבאָרג"־נאַשערײַ. צווישן דעם עולם האָב איך זיך אָנגעשטויסן אין דעם רבילע וואָס לערנט מאַדאָנען קבלה. בכלל איז ער געווען אַ גרויסער אײַנגייער צווישן די האָליוווּדער "סטאַרס מיט די סטאַרוכעס," צווישן זיי — מײַקל דזשעקסאָן. זייער אָפֿט טרעט ער אויך אויף דער טעלעוויזיע, ראַדיאָ און אין דער פּרעסע. הייסן הייסט דער פּאַרשוין שמואלי בוטח (באָטעאַך). אַ מיטליאָריקער מענטש מיט אַ שיטער בערדל. פֿון וווּקס נישט הויך און נישט נידעריק, מיט אַ פּאָר לויפֿנדיקע אייגעלעך וואָס דערמאָנען מיך אינעם הויכן ליכטטורעם וואָס שטייט לעבן ברעג פֿון ים און גיט סיגנאַלן די אָנקומענדיקע שיפֿן וווּ דער ברעג געפֿינט זיך. אָט דער ר’ שמואלי (שמולי) האָט פֿאַרמאָגט אַזעלכע לויפֿנדיקע סיגנאַל־אָנגעפּיקעוועטע אייגעלעך וואָס האָבן עפּעס אָדער עמעצן געזוכט. האָב איך אים אָפּגעשטעלט און געשטעלט אים אַ האַלב פֿראַגעלע: ווען מ׳איז יונג און מ׳שטייט אין שידוכים קלערט מען נישט וועגן דעם מאָרגן. מען טראַכט בלויז, ווער איז ער? ווי זעט ער אויס? איז ער אַ מענטש אָדער איז ער נישט, הײַנט געדאַכט. צו אַכצן האָב איך געוווּסט איין זאַך: ער דאַרף זײַן אַן אַמעריקאַנער, און מקיים זײַן מײַן מאַמעס חלום; ער דאַרף זײַן הויך, מיט ברייטע פּלייצעס, און מיט אַ שוואַרצער קוטשעראַווער טשופּרינע. איין זאַך איז מיר געלעגן אין זינען — איך וועל נישט נעמען קיין בחור וואָס איז אַדורכגעגאַנגען דאָס גיהנום בײַ היטלערן, ווײַל ווער ווייסט ווי ער איז באַשעדיקט, ווער ווייסט צי ער איז אַרויסגעקומען דערפֿון בשלום. הײַנט, אַז ס׳איז געקומען דערצו, האָב איך געעפֿנט אויך אַ שופֿלאָד וווּ עס האָבן זיך געפֿינען מײַן טאַטנס באַשרײַבונגען, שילדערונגען, אָבסערוואַציעס, פֿעליעטאָנען וואָס זײַנען דערשינען אין דער ייִדישער מינכענער פּרעסע וווּ מײַן טאַטע, חיים שמולעוויטש, האָט געשריבן און באַשריבן אונדזער לאַגער־לעבן אַזוי ווי מײַן טאַטע האָט עס געקענט. איך וועל אײַך מכבד זײַן מיט אַ סעריע פֿון מײַן טאַטנס באַשרײַבונגען וואָס וועלן זיכער דערשינען אינעם דאָקומענטאַרן ישׂראלדיקן פֿילם. און אָט וואָס ער שרײַבט: "1945! דײַטשלאַנד איז געלעגן אין חורבֿות, היטלערס טרוים צו מאַכן אייראָפּע ‘יודנריין,’ איז נישט מקיים געוואָרן. די אָפּגעראַטעוועטע רעשטלעך פֿון אייראָפּעיִשן ייִדנטום זײַנען נאָך דער באַפֿרײַונג געבליבן שטעקן אויף דער טמאדיקער דײַטשער ערד, און ווײַטער גענומען חלומען פֿון ממשיך זײַן דאָס לעבן. כ׳האָב דאָך שוין געזען אַ שלל מיט פּיעסעס אין מײַן לעבן, וווּ מען שילדערט אַ שרעקלעך צוזאַמענלעבן פֿון אַ פּאָרפֿאָלק, וווּ מען לײַדט פֿון גרויס אָרעמקייט, וווּ דער טאַטע אַנטלויפֿט און לאָזט איבער אויף הפֿקר אַ שטוב מיט קליינוואַרג אָן אַ גראָשן געלט, וווּ אַ מיידל גליטשט זיך אויס און פֿאַלט אַרײַן אין שלעכטער געזעלשאַפֿט, וווּ דאָס לעבן הענגט אויף אַ האָר, משפּחה־סיכסוכים, אַן איבערפֿאַל, שיכּרות. אָבער אַזוינס ווי דער "רוסישער טראַנספּאָרט" האָב איך נאָך נישט געזען. אַנטקעגן וואָס זאָג איך עס? אַנטקעגן דעם וואָס מען האָט מיך געראַטן צו גיין זען די נײַע פֿאָרשטעלונג וואָס ווערט געשפּילט הײַנט אין ניו־יאָרק, אונטערן קעפּל "רוסישער טראַנספּאָרט." בין איך אַוועק און געזען, און געטראַכט וואָס ווייסן מיר וועגן דער רוסיש־ייִדישער כוואַליע, ווײַל ווי קען מען וויסן אַז מיר וווינען נישט אין "ברײַטאָן־ביטש," אָדער "קוני־אײַלענד־עוועניו," אָדער אין "שיפּסהעד־בײַ" אין ברוקלין, וווּ עס האָט זיך באַזעצט אַ רוסיש־ייִדישע באַפֿעלקערונג, פֿירן גרויסע און קלענערע געשעפֿטן אָדער לעבן גאָר פֿון דער אַמעריקאַנער קיצבֿה. קומט צו גיין אַ דראַמאַטורגין מיטן נאָמען עריקאַ שעפֿער, און שרײַבט אָן אַ קאַפּיטל "רויפֿלייש", דאָס הייסט — אַ שילדערונג אַזוי ווי זי גייט און שטייט, אָן באַפּוצונגען, אָן הינטער־קוליסן, ממש אַ רויען אַבסטראַקט פֿון אַ פּיעסע וואָס דאַרף ערשט געשריבן ווערן. וואָס מיין איך דערמיט צו זאָגן? זי שילדערט אַ מיאוס קאַפּיטל אין אונדזער ייִדישער סבֿיבֿה, אָן אַ טראָפּן ייִדישן אָפּשטאַם; וועגן אַ פֿאָלק וואָס האָט זיך טויזנטער יאָר אויסגעבריט אויף ייִדישער עטיק און מאָראַל, אויף ייִדישן המשך, אויף ייִדישן גײַסט. איז געקומען אַהער אַ פּראָסט פֿאָלק ייִדן שלא ידעו את יוסף. פֿאַרשטענדלעך, אַז איך וויל עס נישט פֿאַראַלגעמיינערן. וואָס עלטער איך ווער און וואָס מער איך שרײַב, אַלץ מער דערקען איך זיך אין מײַן טאַטנס פֿעליעטאָנען און אַרטיקעלעך. מײַן טאַטע, חיים שמולעוויטש, האָט געאַרבעט פֿאַר דער מלחמה, אין לאַזאַר כּהנס "טאַגעבלאַט." נאָך דער באַפֿרײַונג און נאָך דער פּליטה פֿון רויטן גן־עדן, האָט ער געשריבן אין אַ מינכענער ייִדישער צײַטונג, ס׳רובֿ סאַטירעס און אויך ערנסטע אַרטיקלען וועגן דעם לעבן פֿון די ייִדן אין אונדזער פּליטים־לאַגער אין דײַטשלאַנד. אין אַמעריקע האָט זײַן יוניאָן אים געשיקט אַרבעטן בײַ זעצערײַ אין אַ ייִדישער טעגלעכער צײַטונג וואָס איר נאָמען איז פֿאַר אים געווען — סם. "לאָדזש, דו ביסט פֿאַר מיר טויט!" לאָדזש, דו ביסט אַמאָל געווען מײַן שטאָט און איך האָב דיך ליב געהאַט ס׳לעבן. באַלוט (אַן אָרעמע געגנט אין לאָדזש), דו ביסט אַמאָל געווען מײַן היים. אויף איינע פֿון דײַנע גאַסן בין איך געבוירן געוואָרן און שנעל פֿאַריתומט געוואָרן. איך האָב פֿאַרברענגט מײַנע יונגע יאָרן און געחלומט דעם זעלבן חלום וואָס יעדעס באַלוטער קינד האָט געחלומט, נעמלעך ווי אַזוי זיך אַרויסצורײַסן פֿון דער אָרעמקייט וואָס האָט געגעסן אונדזערע יונגע לײַבער און נשמות... איך האָב געקענט יעדע גאַס און יעדעס געסעלע, יעדן הויף אויף אונדזער גאַס. מיר, יונגע קינדער פֿון באַלוטער אָרעמקייט, האָבן פּונקט ווי מיליאָנען קינדער איבער דער וועלט, געוויינט און געלאַכט, געהונגערט און זיך ווײַטער געשפּילט. ס׳איז מיר צו האַנט געקומען די וואָך אַן "אַטעיִסטיש הייליק־בוך." זיי רופֿן עס (Atheist Bible). פֿרעגט מיך בחרם, ווי אַזוי דאָס איז געשען. אָבער איך זע דאָך שוין, אַז איך וועל זיך נישט אַזוי גרינג אַרויסדרייען פֿון באַשרײַבן דאָס "הייליקע ביכל פֿון דער נײַער לערע אין יודאַיִזם." געשריבן דעם טעקסט האָבן צוויי מחברטעס — עמיליאַ זאָלאָטאָוו און איזאָלדאַ אַפּאַטאָווסקי. ביידע האָבן זיי זיך באַקענט אין "יוניאָן היברו־קאַלעדזש" און באַקומען זייערע דאָקטאָראַטן אין "יוניאָן גראַדזשועט־סקול." איבערזעצונג פֿון איין שפּראַך אויף אַן אַנדערער איז קונסט און נישט קיין קונץ. דער עיקר, מוז מען קענען ביידע שפּראַכן פֿליסיק און אויב עס איז פּאָעזיע, דאַרף מען זײַן אַ פּאָעט, און אויב עס איז פּראָזע, מוז מען זײַן אַ פּראָזאַיִקער, ווײַל מ׳זעצט נישט איבער ווערטלעך, נײַערט מ׳זעצט איבער פֿון איין קולטור אויף אַ צווייטער. |