דער אימאַזש פֿון דער מנורה, וואָס האָט געברענט אינעם בית־המיקדש, האָט זיך כּמעט נישט געביטן במשך פֿון טויזנטער יאָרן. דאָס בילד פֿונעם זיבן־צווײַגנדיקן לאָמפּ, וואָס מע האָט געפֿונען אײַנגעקריצט אויף אַלטע טעפּ און מטבעות איז, אין תּוך, דאָס זעלבע וואָס מע זעט הײַנט אין די סינאַגאָגעס, מער ווי 2000 יאָר שפּעטער. אָבער די פֿאָרעם פֿונעם חנוכּה־לעמפּל, וואָס מיר צינדן אָן אַלע אַכט נעכט פֿונעם יום־טובֿ, דער היימישער סימבאָל פֿון דער מנורה, האָט זיך אַנטוויקלט אין כּלערליי ריכטונגען, סײַ אין דער פֿאָלקסקונסט, סײַ בײַ די מער געבילדעטע קינסטלער.

יעדער איינער ווייסט, אַז די ייִדישע קולטור איז אומגעבראַכט געוואָרן דורך היטלערן און סטאַלינען. דאָס איז אַוודאי אמת, ווען מען רעדט וועגן אייראָפּע, אָבער מען פֿאַרגעסט אָפֿטמאָל, אַז ערבֿ דער צווייטער וועלט־מלחמה איז דווקא צפֿון–אַמעריקע געווען דער שטאַרקסטער און לעבעדיקסטער וועלט־צענטער פֿון ייִדישער קולטור. די אַמעריקאַנער ייִדן האָבן ניט געליטן פֿון די עקאָנאָמישע און פּאָליטישע צרות, וועלכע האָבן געפּײַניקט די ייִדישע קולטורעלע לעבן אין סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, פּוילן, רומעניע און ליטע. דאָ איז די ירידה פֿון ייִדיש פֿאָרגעקומען גלאַט און פּאַמעלעך, אָן קיין גרויסע טראַגעדיעס און קרבנות.

וואָס זאָל איך אײַך זאָגן, ליבע מענטשן. מיר לעבן אין אינטערעסאַנטע צײַטן. גיי ווייס אַז אין אונדזער שטעטל ניו־יאָרק, געפֿינט זיך אַן אונטערגרונט־באַוועגונג, וואָס באַשטייט פֿון אַ שלל פֿרומע און פֿרײַע יונגע־לײַט און מיידלעך, מגידים, דרשנים, בטלנים און פּאָעטן. איך בין באַאײַנדרוקט געוואָרן גלײַך בײַם ערשטן וויזיט. מען האָט מיך געראַטן צו קומען נאָך עלף אַ זייגער בײַ נאַכט, ווען די גאַנצע שׂימחה הייבט זיך ערשט אָן. בין איך געקומען מיט אַ כאָפּטע חבֿרים און פֿרײַנד פֿאַר עלף בײַ נאַכט, און נאָך אוספּעיעט אָנצוקניפּן אַ שמועס מיט דער יונגער חבֿרה מיט פּאות און בערדלעך. די גאָלע־בראָדעס און ראַזירטע פּנימער, וואָס האָבן זיך נאָך אַלץ געשאָקלט בײַם רעדן און צווישן זיי — סתּם פֿאַרלוירענע נשמות.

מיט 75 יאָר צוריק האָט סאָל פֿרישמאַן, אַ געבוירענער אין בויאַן, בוקעווינע, געעפֿנט אין די בראָנקס אַ קלייט פֿאַר פֿרויען־אונטערוועש, וואָס האָט זיך געהאַלטן ביז איצט. דאָס שליסן זיך פֿונעם געשעפֿט סוף־דעצעמבער אין דער פּעלהעם־פּאַרקוויי־געגנט ווערט באַטראַכט ווי "דער סוף פֿון אַ תּקופֿה"; אַ צײַט, ווען דער סוחר האָט הויך אָפּגעשאַצט די וויכטיקייט פֿונעם קונה און אים (אָדער אין דעם פֿאַל — זי) באַהאַנדלט ווי אַן אויג אין קאָפּ; ווען דער קונה האָט זיך נישט געזאָרגט וועגן דער ערלעכקייט פֿונעם באַלעבאָס און סײַ דער פֿאַרקויפֿער, סײַ דער אײַנקויפֿער האָבן נישט בלויז זיך איינער דעם אַנדערן געטרויט, נאָר אַפֿילו ליב געהאַט.

ווען יוסף איז געזעסן אין תּפֿיסה, האָט פּרעה דערזען אַ חלום, אין וועלכן זיבן דאַרע קי האָבן אויפֿגעגעסן זיבן פֿעטע קי, און זיבן אָפּגעשלאָגענע זאַנגען האָבן אויפֿגעגעסן זיבן געראָטענע זאַנגען. דער חלום האָט ארויסגערופֿן זאָרג בײַ פּרעה; זײַן משרת, דער שׂר-המשקים, וועלכער איז נישט לאַנג צוריק אַרויס פֿון תּפֿיסה, האָט אים דערציילט וועגן יוספֿס וווּנדערלעכן כּשרון אָפּצוטײַטשן חלומות. יוסף האָט דערקלערט, אַז פּרעהס חלום מיינט, אַז די קומענדיקע זיבן יאָר וועט אין עגיפּטן זײַן אַ רײַכע גערעטעניש,

כ'האָב קיין מאָל נישט געהערט פֿון אַזאַ אָפּערע. זיכער, אַז ס'איז פֿון ראָסיני? מ'וואָלט עס געדאַרפֿט אויספֿאָרשן. מ'וואָלט נאָך געקאָנט ווײַטער פֿאָרזעצן און פֿרעגן, צי ס'איז יאָ פֿאַראַן, צי ס'איז נישט פֿאַראַן אַזאַ אָפּערע בײַ ראָסיני, אָבער אונדזער אָפּערע־פֿאַרוואַלטונג האָט געמאַכט אַ סוף צו דער דיסקוסיע. זי האָט באַשלאָסן אויפֿ­צופֿירן "די רײַזע קיין ריימס" ווי דעם ערשטן טיטל פֿון סעזאָן. און אָט האָט איר אַ פֿאַרטיקע אָפּערע מיט אַלע פּיטשעווקעס, מ'דאַרף בלויז קויפֿן דעם בילעט און גיין עס זען.

דעם 29סטן אָקטאָבער 1933, האָט דער "פֿאָרווערטס" אָנגעהויבן צו דרוקן אַ נײַע סעריע אין דער זונטיקדיקער אויסגאַבע, געשריבן פֿון דער גראַפֿיניע אַלעקסאַנדראַ טאָלסטוי (1884 — 1979), די ייִנגסטע טאָכ­טער פֿונעם גרויסן רוסישן שרײַבער גראַף לעוו טאָלסטוי. מענדל אָשעראָוויטש, דער דעמאָלטיקער רעדאַקטאָר פֿון דער זונטיק­דיקער אויסגאַבע האָט איבערגעזעצט אירע אַרטיקלען פֿון רוסיש אויף ייִדיש, און אַזוי האָבן די לייענער פֿונעם "פֿאָרווערטס" זיך באַקענט מיט דער פֿאַרכאַפּנדיקער געשיכטע פֿון לעוו טאָלסטויס משפּחה.

אַ וואָרט וועגן מײַן מאַמען

אין חודש מערץ 2008 וועט ווערן 30 יאָר זינט די ייִדישע שרײַבערין לובע וואַסערמאַן — מײַן מאַמע — איז אַוועק אין דער אייביקייט. זי ליגט אין אַ שטילן ווינקל פֿונעם קעשענעווער ייִדישן בית־עולם, און ווער עס קען ייִדיש האָט די מעגלעכקייט איבערצולייענען די שורות, וואָס זײַנען אויסגעקריצט אויף איר מצבֿה.

פֿאַרשיידענע מינים דריידלעך זענען צווישן די עלטסטע שפּילעכלעך אין דער וועלט, באַקאַנט פֿון דער פֿריִיִקסטער תּקופֿה פֿון דער מענטשלעכער ציוויליזאַציע, מיט 5,500 יאָר צוריק; מ׳האָט געשפּילט אין דריידלעך נאָך אינעם אוראַלטן שומער, מצרים, כינע און גריכנלאַנד. דריידלעך האָבן תּמיד פֿאַרחידושט פֿילאָסאָפֿן, פּאָעטן און אַפֿילו אַ טייל מיסטיקער, וועלכע האָבן געפּרוּווט פֿאָרויסצוזאָגן דורך זיי די צוקונפֿט.

אונדזער לייענער, נח מילער, האָט אונדז געבעטן אָפּדרוקן אַ רעצעפּט פֿאַר אַ זיס־און־זויער ראָסל־פֿלייש, וואָס זײַן באָבע פֿלעג אָנרופֿן אַ ווײַניקן ראָסל.

איך האָב געפֿונען צוויי רעצעפּטן: איינער הייסט קאָכן דאָס פֿלייש אויפֿן אויוון, און דער צווייטער — אין אויוון. דאָס מאכל אויפֿן אויוון ניצט עסיק, נישט ווײַן, מסתּמא ווײַל עסיק איז וואָל­ווע­לער. אויב איר ווילט, קענט איר ניצן עסיק אַנ­שטאָט ווײַן (אָדער האַלב־ווײַן, האַלב־עסיק) אויך אינעם צווייטן רעצעפּט.

טײַערע חזנטע,

מײַן פֿרוי גייט דורך אַ שווערע צײַט און איך ווייס נישט ווי איר צו העלפֿן. זי איז די בעסטע פֿרוי און די בעסטע מאַמע פֿאַר אונדזערע דרײַ קינדער. אונדזער ייִנגסטע קינד איז ערשט אַוועק אין קאַלעדזש און מײַן פֿרוי איז געוואָרן אין גאַנצן צעמישט און צעטראָגן. זי האַלט, אַז זי האָט פֿאַרלוירן איר ציל אין לעבן און וויל אַדאָפּטירן אַ קינד פֿון כינע! איך וויל פּשוט מיר זאָלן ביידע הנאה האָבן פֿון אונדזערע פּענסיעס צוזאַמען. ווי קען איך איר העלפֿן?