אַ פֿאָטאָגראַפֿישע אויסשטעלונג פֿון די שילן אין דרום־טראַנסילוואַניע (אויף ייִדיש — זיבנבערגן אָדער זימבערגן) אין דער הײַנטיקער רומעניע וועט זיך עפֿענען בלויז אויף עטלעכע טעג אינעם אַטראַן־זאַל בײַם "ייִדישן קולטור־קאָנגרעס" דינסטיק, דעם 6טן יאַנואַר. די קוראַטאָרין און פֿאָרשערין פֿון די בילדער איז דזשולי דאָוסאָן, אַן אַמעריקאַנער געבוירענע, וואָס האָט זיך באַזעצט מיט אַנדערטהאַלבן יאָר צוריק אינעם שטעטל סיגאַשאָרע (אויף ייִדיש — טשעסבורג), אַן אָרט מיט אַ באַפֿעלקערונג פֿון 32,000 מענטשן.

צו איר 150סטער יאָרצײַט

עליזאַ־רחל פֿעליקס (ראַשעל) איז דער ערשטער ייִדישער שטערן אין דער געשיכטע פֿון דער פֿראַנצויזישער בינע. ראַשעל האָט געמאַכט אַן איבערקערעניש אין דער שפּיל פֿון טראַגעדיעס פֿון 17טן יאָרהונדערט.

בײַ זיבעצן יאָר איז דאָס ייִדישע מיידל, ראַשעל, דערשינען צום ערשטן מאָל, אויף אַ פּרוּוו, אין נאַציאָנאַלן טעאַטער "קאָמעדי פֿראַנסעז", געשאַפֿן אויפֿן באַפֿעל פֿון מלך לויִ

די לייענער פֿון מײַנע חודשלעכע אַרטיקלען ווייסן שוין זיכער אַז ווען איך שרײַב וועגן קליינע ניט־ייִדישע פֿעלקער און זייערע לשונות, טו איך דאָס בלויז ווײַל איך מיין אַז מיר קענען זיך פֿון זיי אָפּלערנען אַ מוסר־השׂכּל לגבי ייִדן און ייִדיש. אין אָט דעם כּלל פּאַסן זיך אויך אַרײַן די ווײַטערדיקע באַמערקונגען וועגן די באַסקן און באַסקיש. וועגן זיי האָב איך טאַקע געשריבן איינע פֿון מײַנע ערשטע אַרטיקלען פֿאַרן "פֿאָרווערטס", מיט קנאַפּע 15 יאָר צוריק ("באַסקן עליך שפּאַניע!).

נישטאָ קיין נײַעס אונטער דער זון; ישׂראל און דער מיטעלער מיזרח קענען שוין הײַנט קיינעם מיט גאָרנישט איבערראַשן, און די וועלט קען אויך מיט גאָרנישט איבערראַשן ישׂראל. ווי זאָגן די פֿראַנצויזן? "דעזשאַ וווּ" — דעם פֿילם האָבן מיר שוין געזען. מיר קענען דאָס שוין פֿון פֿריִער. אַלץ וואָס עס געשעט בײַ אונדז די טעג אין דער מלחמה אין עזה־פּאַס, געשעט אין לאַנד שוין נישט צום ערשטן מאָל, נאָר מיר האָבן שוין פֿאַרגעסן דעם ביטערן טעם פֿון דעם פֿריִער געשעענעם און זײַנע פֿאָלגן.

"ויגש אליו יהודה" — און יהודה האָט זיך דערנעענטערט צו יוספֿן, און געבעטן צו נעמען אים פֿאַר אַ שקלאַף, אַנשטאָט בנימינען, וועלכן יוסף האָט באַשולדיקט אין אַ גניבֿה. יוסף האָט זיך נישט געקאָנט מער פֿאַרשטעלן פֿאַר אַ פֿרעמדן מיצרישן פֿירער, און האָט אויסגעזאָגט זײַנע ברידער, ווער ער איז. ווי אַ רעזולטאַט, איז יעקבֿ מיט זײַן גאַנצער משפּחה אָנגעקומען קיין מצרים.

עס איז גוט באַקאַנט, אַז שלמה מיכאָעלס האָט פֿאַרנומען אַ ביז גאָר חשובֿע פּאָזיציע אין די אויגן פֿון די סאָוועטישע ייִדן. זײַן שם ווי דער פֿאָרזיצער פֿונעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט וואָס איז קרובֿ למלכות, איז געווען אַזוי גרויס, אַז אַ סך ייִדן האָבן זיך געווענדט צו אים מיט כּלערליי בקשות. אין אַ געוויסן זין איז מיכאָעלס געווען דער שתּדלן פֿאַרן גאַנצן סאָוועטישן ייִדנטום פֿאַר דער סאָוועטישער מלוכה, און פֿאַר דעם האָט ער לסוף באַצאָלט מיט זײַן לעבן.

אײַנדרוקן פֿון קאָנפֿערענץ אין "יד־ושם"

אין די טעג פֿון 8טן ביזן 11טן דעצעמבער 2008, צום אָפּשלוס פֿון 60 יאָר פֿון דער מדינה, איז אין "יד־ושם" אין ירושלים, אָפּגעהאַלטן געוואָרן אַן אינטערנאַציאָנאַלע קאָנפֿערענץ פֿון פֿאָרשער אד"ט "השואה, הניצולים ומדינת־ישׂראל" — דער חורבן, די געראַטעוועטע און מדינת־ישׂראל.

אונדזערע ייִדן, דער עיקר, אַ צאָל פֿון די געראַטעוועטע, בענקען אַזוי שטאַרק אַ קוק צו טאָן, אַ שפּיר צו טאָן כאָטש פֿאַר דעם ווי דער גרויסער פֿאַרלעשער לעשט זיי אויס אויף אייביק, כאָטש איין מאָל נאָך אָנקוקן זייער אַמאָליק היימעלע, זייער אַמאָליק שטעטעלע, זייער הײַזעלע וואָס שטייט אפֿשר נאָך, אויפֿן געסעלע, וווּ זיי האָבן זייערע קינדערשע יאָרן פֿאַרבראַכט. כאַפּט מען דעם עראָפּלאַן, מיט אַ פֿילם־אַפּאַראַט, אַ קינד אָדער אַן אייניקל, און הײַדאַ קיין לודאָוויץ און קאַטאָוויץ,

דעם 20סטן דעצעמבער איז אין עלטער פֿון 92 יאָר געשטאָרבן די באַוווּסטע סאָוועטישע באַלערינע אָלגאַ לעפּעשינסקאַיאַ. פֿון איר האָט אַ וועלט געהאַלטן סטאַלין, ס׳איז אַפֿילו ניט אויסגעשלאָסן, אַז זי איז געווען זײַן קאָכאַנקע. וועגן דעם האָט מען, יעדנפֿאַלס, גערעדט. אַזוי צי אַזוי, אָבער דער דיקטאַטאָר האָט זי ממש באַשאָטן מיט פֿאַרשיידענע באַלוינונגען.

לעפּעשינסקאַיאַ האָט געהאַט דרײַ מענער. איר ערשטער מאַן איז געווען דער קינאָ-רעזשיסאָר איליאַ טראַובערג. אין די 1940ער און אין די פֿריִע 1950ער יאָרן האָט זי געהאַט אַן אַנדער ייִדישן מאַן — דעם גענעראַל-לייטענאַנט לעאָניד רײַכמאַן (1908—1990).

טײַערע חזנטע,

מײַנע קינדער האָבן "גרויסע אויגן." איך האָב מורא, אַז איך און מײַן מאַן האָבן זיי אין גאַנצן צעבאַלעוועט. מיר האָבן תּמיד הנאה געהאַט, ווען מיר האָבן זיי געשאָנקען חנוכּה־מתּנות, איין מתּנה יעדע נאַכט. מיר האָבן אָנגעהויבן מיט אַ קליין מתּנהלע און בײַם אַכטן ליכטל האָבן זיי באַקומען די בעסטע, טײַערסטע מתּנה.