ייִדישע פּאָעזיע בײַם "פּאָעממאָביל"

פֿון דער אַמאָליקער ייִדישער איסט־סײַד זענען געבליבן, דער עיקר, בלויז בנינים, ווי דער אַלטער "פֿאָרווערטס"־בנין אויף איסט־בראָדוויי — הײַנט לוקסוס־דירות — און די "ביאַליסטאָקער היים", וואָס מען האָט לעצטנס פֿאַרקויפֿט. נאָך אַ שפּרודלדיק ייִדיש לעבן דאַרף מען שוין פֿאָרן צו אַנדערע ערטער אין ניו־יאָרק, און אויב מע וויל געפֿינען אַ ייִדיש־רעדנדיקע געגנט, קען מען דאָס נאָר טאָן אין ברוקלין. דאָרטן, וווּ מע האָט אַמאָל גערעדט ייִדיש אויף העסטער־גאַס, עסעקס־גאַס און דעלאַנסי, רעדט מען הײַנט כינעזיש. דער דערבײַיִקער "טשײַנעטאַון" (כינעזער שטעטל) האָט זיך פֿאַרברייטערט און אײַנגעשלונגען די ייִדישע איסט־סײַד.
אָבער עס זענען געבליבן עטלעכע אַלטע שילן אויף דער איסט־סײַד. טייל האָט מען, צום באַדויערן, פֿאַרקויפֿט און איבערגעמאַכט פֿאַר אַנדערע צוועקן ווי די "פּײַק־גאַס־שיל" וואָס איז הײַנט אַ בודיסטישער טעמפּל. אָבער אין אַנדערע, ווי די סטאַנטאָן־גאַס־שיל, דאַוונט נאָך אַ מנין ייִדן, אַ דאַנק אַ נײַער כוואַליע יונגע ייִדן אין דער געגנט. די עלטסטע אַשכּנזישע סינאַגאָגע אין מאַנהעטן איז די עלדרידזש־גאַס־שיל, געבויט אין 1887. דאָס יאָר מערקט מען אָפּ דעם 125סטן געבוירן־טאָג! די פּרעכטיק שיינע סינאַגאָגע האָט מען במשך פֿון יאָרן רעסטאַוורירט און זי איז מגולגל געוואָרן אין אַ מוזיי. צווישן די אַקטיוויטעטן פֿונעם מוזיי האָט מען יעדן סעזאָן אונטערנעמונגען, פֿאַרבונדן מיט ייִדיש, ייִדישער ליטעראַטור און ייִדישער מוזיק. אין יוני, למשל, האָט מען פֿאַרבעטן עטלעכע לעקטאָרן צו רעדן וועגן חיים גראַדע און י. באַשעוויס. הײַנט אַרבעטן צוויי יונגע ייִדיש־סטודענטן אין דער סינאַגאָגע איבערצוזעצן פֿון ייִדיש אויף ענגליש די אַלטע פּראָטאָקאָלן און פּינקסים.

"פּאַריזער ייִדיש־צענטער" נעמט אָנטייל אינעם
8טן "פֿעסטיוואַל פֿון ייִדישע קולטורן"

בײַם אַכטן "פֿעסטיוואַל פֿון ייִדישע קולטורן" אין פּאַריז, וואָס קומט פֿאָר דעם 12טן ביזן 28סטן יוני, וועט דער "פּאַריזער ייִדיש־צענטער/מעדעם־ביבליאָטעק" אָנטיילנעמען אין פֿאַרשיידענע אַקטיוויטעטן.
דעם 17טן יוני איז אויפֿגעטראָטן דער כאָר פֿונעם "פּאַריזער ייִדיש־צענטער", "טשיריבים", אין אַ קאָנצערט מיט אַנדערע פּאַריזער ייִדישע כאָרן.
דעם 18טן יוני, אין דער היסטאָרישער ביבליאָטעק פֿון דער שטאָט פּאַריז, האָבן נאַדיאַ דעהאַן־ראָטשילד און פֿאַני באַרבאַריי פֿאָרגעשטעלט אַ קאָנצערט "לידער פֿאַר אַ בעסערער וועלט".
דעם 20סטן יוני אינעם "אייראָפּעיִשן הויז" האָט אַנעט וועוויאָרקאַ גערעדט אויף דער טעמע "וואָלף וועוויאָרקאַ און די ירושה פֿון איין אייראָפּעיִשן גורל."
דעם 25סטן יוני, אינעם "ראָסיני־זאַל", וועט די זינגערין נעמי ווײַספֿעלד און איר גרופּע "בליק" פֿאָרשטעלן אַ מוזיקאַלישע שאַפֿונג מיטן נאָמען "פֿון ייִדישקייט ביז בענקעניש".
אַחוץ דעם דאָזיקן "פֿעסטיוואַל פֿון ייִדישע קולטורן", קען מען בײַ דעם "פֿעסטיוואַל פֿון אַסאָציאַציעס", דעם 24סטן יוני, 11:30 אין דער פֿרי, זיך טרעפֿן מיטן פּערסאָנאַל פֿונעם "צענטער" און אויסגעפֿינען וועגן זײַנע ייִדישע קולטור־, שפּראַך־קלאַסן און אונטערנעמונגען פֿאַרן קומעדיקן יאָר.
פֿונעם 9טן ביזן 13טן יולי וועט פֿאָרקומען בײַם "ייִדיש־צענטער" אַ קלעזמער־ און געזאַנג־וואַרשטאַט מיט די מוזיקער מערלין שעפּהערד, מאַרטע דעראָזיע און דער זינגערין שורה ליפּאָווסקי.

אַ נײַער ייִדישער "אַפּ": דער תּנ״ך אויף ייִדיש

אַן "אַפּ" איז אַן אַפּליקאַציע, אַ קאָמפּיוטער־פּראָגראַם, וואָס מע האָט געשאַפֿן בפֿירוש פֿאַר איינעם פֿון די מאָבילע "מאַקענטאַש"־קאָמפּיוטער־ פּראָדוקטן — "אײַ־פֿאָן", "אײַ־פּאַד" אָדער "אײַ־פּאַד־טאָטש".
זאבֿ קלעמענטסאָן, אַן אַנטוויקלער פֿון קאָמפּיוטער־פּראָגראַמוואַרג פֿאַר גרויסע פֿירמעס בײַ טאָג, פֿאַרנעמט זיך, נאָך דער אַרבעט, מיט דער אַנטוויקלונג פֿון ייִדישע און העברעיִשע אַפּליקאַציעס. ער האָט אַנטוויקלט אַזאַ אַפּליקאַציע פֿאַר יהואשס קלאַסישער ייִדישער איבערזעצונג פֿונעם תּנ״ך. אויב מע וויל, קען מען זוכן דורך דעם גאַנצן טעקסט און געפֿינען אַ געוויס וואָרט אָדער נאָמען. די אַפּליקאַציע קען מען ניצן אָדער בלויז אויף ייִדיש, אָדער אויף ייִדיש און ענגליש, ייִדיש און העברעיִש, אָדער ייִדיש מיט לאַטײַנישע אותיות, ניצנדיק די ייִוואָ־טראַנסקריפּציע. ווען מע לייענט דעם טעקסט אויף ייִדיש, למשל, קען מען געבן אַ קוועטש איבער אַ וואָרט און דער טײַטש פֿונעם וואָרט וועט זיך באַווײַזן.
קלעמענסאָן שרײַבט, אַז אויב מע גיט אַ קוועטש אויף די ערשטע צוויי אותיות פֿון אַ ייִדיש וואָרט, וועלן אַלע ייִדישע ווערטער וואָס הייבן זיך אָן מיט די צוויי אותיות זיך באַווײַזן. די אַפּליקאַציע האָט אין זיך אַ גאַנץ ווערטערבוך, דאַרף מען נישט אויפֿזוכן קיין דעפֿיניציע ערגעץ אַנדערש. פֿאַר יעדן אָרט וואָס ווערט דערמאָנט אינעם תּנ״ך, באַווײַזט זיך אַ מאַפּע צו ווײַזן דעם לייענער וווּ דאָס אָרט געפֿינט זיך. גיט אַ קוק אויף דער וועבזײַט: https://itunes.apple.com/us/app/yiddishbible/id494049348?mt=8

צוריק צו חיים גראַדע

ווען חיים גראַדע איז געשטאָרבן אין 1982, האָט מען בכּבֿודיק אויפֿגעהאַלטן זײַן שאַפֿונג אין דער ייִדישער ליטעראַטור. אָבער פֿאַרן לייענער אויף ענגליש איז ער געווען ווייניקער באַקאַנט. נאָר געציילטע פֿון זײַנע ווערק האָט מען איבערגעזעצט, און זײַן פּאָעזיע האָט מען כּמעט ווי נישט געקאָנט איבערזעצן אויף ענגליש. זײַן וועלט־באַקאַנטער מיטצײַטלער יצחק באַשעוויס, וועלכער האָט געוווּנען דעם נאָבעל־פּריז אין 1978, האָט אים פֿאַרשטעלט מיט זײַן שם.
בעת די יאָרן נאָך גראַדעס טויט האָט מען געוויסע פֿון זײַנע ווערק איבערגעזעצט אויף ענגליש, אַרײַנגערעכנט זײַן וווּנדערלעכן אויטאָביאָגראַפֿישן ראָמאַן "דער מאַמעס שבתים", אין 1986. גראַדעס אַלמנה, אינאַ העקער־גראַדע, האָט אַזוי שטרענג אָפּגעהיט זײַן עזבֿון, אַז זי האָט ממש געשטערט די ווײַטערדיקע איבערזעצונגען. דעריבער האָבן די לייענער און ליטעראַטור־קריטיקער נישט געפֿונען דעם וועג צו זײַנע שאַפֿונגען. דער מצבֿ האָט זיך געביטן ווען אינאַ גראַדע איז געשטאָרבן אין מײַ 2010.
"אין די יאָרן נאָך זײַן טויט איז געשטיגן דער אינטערעס צו זײַנע ביכער, אָבער אינאַס סטראַשנדיקע בריוו — ׳רירט נישט אָן זײַנע ווערק׳ — האָט דעם אינטערעס אָפּגעשוואַכט. ערשט איצט איז מעגלעך צו פֿאָרשן די טעמע", האָט געזאָגט פּראָפֿ׳ דוד פֿישמאַן, פּראָפֿעסאָר פֿון ייִדישער געשיכטע בײַם "ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר", און אַ לעקטאָר בײַ דער אַנומלטדיקער קאָנפֿערענץ וועגן גראַדען בײַם "ייִדישן ביכער־צענטער" אין אַמהערסט, מאַסאַטשוסעטס. "ביז איצט וואָלט די קאָנפֿערענץ נישט געקאָנט צושטאַנד קומען", האָט צוגעגעבן דער גרינדער און פּרעזידענט פֿונעם "ביכער־צענטער", אַהרן לאַנסקי, בנוגע אינאַ גראַדעס אָפּאָזיציע — "ס‘איז פּשוט פֿריִער געווען צו שווער."

אין די 1980ער יאָרן, ווען האָלגער נאַט האָט שטודירט אין דער ייִדיש־פּראָגראַם בײַם קאָלומביע־אוניווערסיטעט, האָט ער זיך קונה שם געווען ווי דער איינציקער קלעזמער־לירע־שפּילער [hurdy gurdy] אויף דער וועלט. האָלגער האָט אַליין געבויט דעם אינסטרומענט, וואָס האָט שוין אַ טויזנט־יאָריקע געשיכטע, און איז נאָך געשפּילט געוואָרן פֿון הויף־זינגערס אין דער אוקראַיִנע און רײַסן אינעם 20סטן יאָרהונדערט. אַ מאָל, אין דער צײַט פֿונעם רענעסאַנס האָט אויף דער כּלי געשפּילט די אַריסטאָקראַטיע, אָבער שוין עטלעכע יאָרהונדערט, וואָס דער אינסטרומענט ווערט אידענטיפֿיצירט מיטן פּויער און אַרבעטער; און אויף דײַטש האָט מען אים אַפֿילו אָנגערופֿן דעם "באַוערן [פּויער]־לײַער" אָדער דעם "בעטלער־לײַער". כאָטש די לירע ווערט נישט באַטראַכט ווי אַ ייִדישער אינסטרומענט, קען נישט אויסגעשלאָסן ווערן די מעגלעכקייט, אַז ייִדישע בעטלערס האָבן דאָס געשפּילט זיך צו באַגלייטן בײַם זינגען אין די גאַסן.
בײַ איין פּורים אין די 1980ער יאָרן אינעם "שלום־עליכם־צענטער" אין בראָנקס, האָבן מיר געבעטן אַ פֿרײַנד פֿון דער געגנט, משה נוסבוים, אַ פֿידלער אין דער אַלטער היים, אָבער, אין דער נײַער היים, אַן אַרבעטער אין דער באַקלייד־אינדוסטריע, ער זאָל אָנפֿירן מיט אַ קאַפּעליע לכּבֿוד דעם יום־טובֿ, דער עולם זאָל קאָנען טאַנצן. האָט ער און מיישקע אַלפּערט געשפּילט פֿידל, האָלגער נאַט האָט געשפּילט אויף זײַן לירע, און איך האָב געקלאַפּט אויף אַ "ברום־באַס" — אַ קלאַפּ־אינסטרומענט, וואָס נוסבוים האָט אַליין געבויט פֿון אַ בעזעם־שטעקן, אַ דראָט, און די בלעכענע דעקלעך פֿון צוקערקע־פּודעלעך. נוסבוים האָט געשטאַמט פֿונעם פּוילישן שטעטל ריפּין לעבן דער גרענעץ מיט פּרײַסן, דײַטשלאַנד. די גרענעץ איז געווען אַזוי נאָענט, אַז ער פֿלעגט אַרײַנשפּאַצירן און שפּילן מיט דײַטשע מוזיקער אין אַ שטעטל אויף דער צווייטער זײַט. דאָרטן האָט ער זיך באַקענט מיטן "ברום־באַס", און דאָס צוריקגעבראַכט צו זײַן קאַפּעליע אין ריפּין.

די פֿאַרגאַנגענע וואָך איז אונדזער מיטאַרבעטערין חנה מלאָטעק אַלט געוואָרן 90 יאָר — ביז הונדערט־און־צוואַנציק! זינט 1970 ביזן הײַנטיקן טאָג, האָט קודם זי און איר מאַן, דער באַקאַנטער דערציִער און כּלל־טוער יאָסל מלאָטעק ז״ל, און דערנאָך זי אַליין, אָנגעפֿירט מיט דער "פֿאָרווערטס"־רובריק "פּערל פֿון דער ייִדישער פּאָעזיע". וויפֿל מאַטעריאַלן האָט די רובריק אָנגעזאַמלט? דער זוכצעטל צום טייל פֿון דער רובריק "לייענער דערמאָנען זיך לידער", צוזאַמענגעשטעלט פֿון דוד ראָגאָוו און שמואל גאָלדענבערג (ייִוואָ־בלעטער, 2003), פֿאַרנעמט 80 זײַטן מיט טויזנטער איינסן! פֿאַרן פֿאָרשער פֿונעם ייִדישן ליד איז די רובריק געוואָרן אַ וויכטיקער רעסורס, און זינט דער אַרבעט פֿון דער ייִוואָ־עטנאָגראַפֿישער קאָמיסיע אין די 1920ער און 1930ער יאָרן, איז די רובריק געוואָרן די פֿאַרשפּרייטסטע זאַמל־אַרבעט פֿון ייִדישן פֿאָלקלאָר אינעם 20סטן יאָרהונדערט.
עס העלפֿט אַלע מאָל ווען דער פֿאָרשער האָט אויך אַן אײַזערנעם זכּרון ווי חנה מלאָטעק. די ייִדיש־וויסנשאַפֿטלעכע וועלט ווערט זייער, זייער פּאַמעלעך דיגיטאַליזירט אויפֿן קאָמפּיוטער און אויף דער אינטערנעץ, און במילא, אין אַזאַ מצבֿ, דאַרך מען פּשוט געדענקען וווּ מע קען געפֿינען, וווּ מע האָט אַמאָל געלייענט, וווּ מע האָט אַמאָל געהערט, וואָס מע זוכט. חנה מלאָטעק, אין איר פּאָזיציע ווי די מוזיק־פֿאָרשערין אין ייִוואָ, האָט נישט נאָר זיך באַקענט מיט די זאַמלונגען פֿון פֿאָלקסלידער, נאָר אויך מיט די טעאַטער־לידער, וועלכע געפֿינען זיך אין פֿאַרשיידענע זאַמלונגען, ווי אויך מיט די אַרכיוון פֿון זינגערס און קאָמפּאָזיטאָרן, און קולטור־אָרגאַניזאַציעס. לעצטנס האָט זי אָנגעהויבן אויסצוסדרן דעם וויכטיקן אַרכיוו פֿון דער זינגערין און מײַסטער־לערערין מאַשע בעניאָ־מץ, וואָס זי האָט אונדז דערציילט, אַז דער אַרכיוו "איז גאָר אַ וויכטיקע זאַמלונג".

אָנהייב חודש אַפּריל, בײַם יערלעכן סדר פֿונעם "ייִדישן אַקטיאָרן־קלוב/ייִדישע אַקטיאָרן און פֿרײַנד", האָט דער חזן משה בער פֿאַרבעטן אַרויף צו דער בינע דעם אַפֿריקאַנער־אַמעריקאַנער זינגער אַנטאָני ראָסעל, וועלכער האָט פּריטשמעליעט דעם עולם מיט זײַן פֿאָרשטעלונג פֿון די לידער פֿונעם רעפּערטואַר פֿון סידאָר בעלאַרסקי (1898—1975). דער אָפּרוף אויף זײַן אויפֿטריט איז געווען אַ געוואַלדיקער, און דער זינגער אַליין האַלט, אַז "דער סדר איז געווען פֿון די בעסטע איבערלעבונגען אין מײַן לעבן. הלוואַי וואָלט יעדער עולם זיך צוגעהערט צום זינגער ווי דער דאָזיקער עולם".
במשך פֿון די לעצטע עטלעכע חדשים ווערט ראָסעל מער און מער באַקאַנט דעם ייִדישן קולטור־עולם אין ניו־יאָרק. זײַן ערשטער קאָנצערט פֿון ייִדישע לידער איז ערשט פֿאָרגעקומען אין יאַנואַר בײַם "שלום־עליכם־קולטור־צענטער" אין בראָנקס. דערנאָך האָט ער זיך באַטייליקט אין שיין בייקערס טעאַטער־פֿאָרשטעלונג "די גרויסע באָבקעס" אינעם "ייִדישן קהילה־צענטער" אין מאַנהעטן אין פֿעברואַר, און אין אַ ברוקלינער "קאַוועהויז" אין מאַרץ. מאָנטיק, דעם 23סטן אַפּריל, 7:00 אין אָוונט, וועט ער זינגען זײַן סידאָר בעלאַרסקי רעפּערטואַר בײַם "קאַוועהויז" פֿונעם "ייִדישן קולטור־קאָנגרעס" אינעם נײַעם "אַרבעטער־רינג"־ביוראָ אין מאַנהעטן.
אַנטאָני ראָסעל איז געבוירן געוואָרן אין פֿאָרט־וואָרט, טעקסאַס, אָבער איז אויפֿגעוואַקסן אין צפֿון־קאַליפֿאָרניע. ער האָט אָנגעהויבן צו זינגען צו 17 יאָר, כאָטש ער האָט לכתּחילה געוואָלט ווערן אַ פּיאַניסט. דעם חולם האָט ער אויפֿגעגעבן, ווען בײַ איין קאָנצערט, לויט ווי ער דערציילט, "האָט אַ קליין מיידל, אַ גרויסער טאַלאַנט, געשפּילט שאָפּען בעסער פֿון מיר". האָט ער באַשלאָסן צו שטודירן געזאַנג. אין וואָקאַלער קונסט האָט ער אין גיכן געוווּנען אַ קאָנקורס, און האָט ווײַטער זיך אָפּגעגעבן מיט דעם. אָפּערע האָט ער שטודירט אינעם חשובֿן "מאַרטינאַ אַרויאָס פּרעלוד־צו־פֿאָרשטעלונג", אַ וואַרשטאַט וואָס טרענירט אָפּערע־זינגערס.

גיתּאַי וועט פֿילמירן אַפּעלפֿעלדס "צילי" אויף ייִדיש

דער באַקאַנטער ישׂראלדיקער פֿילם־רעזשיסאָר עמוס גיתּאַי וועט דעם האַרבסט אָנהייבן פֿילמירן אַהרן אַפּעלפֿעלדס דערציילונג "צילי", און האָט באַשלאָסן, אַז די ייִדישע כאַראַקטערן וועלן רעדן אויף ייִדיש. אַוודאי וואָלט דאָס נישט געדאַרפֿט זײַן קיין חידוש, אָבער דער אמת איז, אַז אין האָליוווּד־פֿילמען און אויך אין אייראָפּעיִשע פֿילמען וועגן די ייִדיש־רעדנדיקע ייִדן בעתן חורבן, רעדט מען רק אַנדערע שפּראַכן — פּויליש, דײַטש, ענגליש — אַבי נישט קיין ייִדיש.
עמוס גיתּאַי האָט שוין געשאַפֿן פֿערציק פֿילמען: טייל דאָקומענטאַר־פֿילמען, אָבער ס‘רובֿ דערציילערישע פֿילמען. אין אַ באַגעגעניש מיטן רעזשיסאָר אין ניו־יאָרק האָט ער דעם "פֿאָרווערטס" דערציילט, אַז ער זוכט נאָך אַן אַקטריסע צו שפּילן די הויפּט־ראָלע צילי, און דאָס וועט נישט זײַן אַזוי לײַכט.
דער שרײַבער פֿון "צילי", אַהרן אַפּעלפֿעלד, איז געבוירן געוואָרן אין 1932 לעבן טשערנעוויץ, רומעניע. די דײַטשן האָבן דערהרגעט זײַן מאַמע און ער האָט איבערגעלעבט טראַנסניסטריע בעתן חורבן. ער איז אָפּגעטיילט געוואָרן פֿון זײַן טאַטן און האָט זיך געפֿונען אַליין עטלעכע יאָר. אַזוי ווי דאָס 14־יאָריקע מיידל צילי, אין דער דערציילונג, האָט אַפּעלפֿעלד אויך, אַליין נאָך אַ קינד, געוואַנדערט איבער דעם בוקעווינער פּייסאַזש, בעטנדיק עסן בײַ די פּויערים. ער האָט עולה געווען קיין ישׂראל אין 1946. אין 1962 האָט ער געדרוקט זײַן ערשטע זאַמלונג דערציילונגען, און איז הײַנט פֿאַררעכנט ווי איינער פֿון די בעסטע העברעיִשע שרײַבער פֿון אונדזער צײַט.

צוויי גרויסע ייִדישע מוזיק־פֿעסטיוואַלן

מע דאַרף נישט וואַרטן אויפֿן זומער צו פֿאַרברענגען אויף קלעזמער־פֿעסטיוואַלן. במשך פֿונעם חודש מאַרץ קומען פֿאָר צוויי חשובֿע אונטערנעמונגען, וואָס ברענגען ייִדישע קלאַנגען און לידער צו אַ ברייטערן עולם.

אין פֿירט, דײַטשלאַנד, קומט פֿאָר איינער פֿון די גרעסטע קלעזמער־פֿעסטיוואַלן אין דער דײַטשער שטאָט פֿירט, פֿונעם 9טן מאַרץ ביזן 18טן מאַרץ. דאָס יאָר, וואָס איז דאָס 13טע פֿונעם פֿעסטיוואַל, וועלן 125 מוזיקער פֿון 15 לענדער זיך באַטייליקן אין 30 קאָנצערטן אינעם "אינטערנאַציאָנאַלן קלעזמער־פֿעסטיוואַל פֿירט". עס וועלן אויך פֿאָרקומען טאַנץ־ און מוזיק־וואַרשטאַטן און פֿילם־פּרעזענטאַציעס. גיט אַ קוק אויף דער וועבזײַט: http://www.klezmer-festival.de


דער "ייִדיש־פֿעסט" אין מאָסקווע איז געשאַפֿן געוואָרן פֿון אַנאַטאָלי פּינסקי אין 2005. אין "פֿאָרווערטס" האָבן מיר דעמאָלט אים אינטערוויויִרט. נאָך זײַן פֿרי־צײַטיקן טויט אין 2006, האָבן זײַנע צוויי טעכטער אַנאַ און זויאַ איבערגענומען די לייצעס און פֿירן הײַנט אָן מיטן פֿעסטיוואַל לכּבֿוד זײַן אָנדענק. פֿון אַנאַ פּינסקי האָבן מיר באַקומען דעם ווײַטערדיקן באַריכט.
"ייִדיש־פֿעסט איז דער ערשטער אינטערנאַציאָנאַלער ייִדישער קלעזמער־פֿעסטיוואַל אין מאָסקווע, און דער גרעסטער אין רוסלאַנד. ׳ייִדיש־פֿעסט׳ האָט צוזאַמענגעבראַכט די בעסטע קלעזמאָרים פֿון דער וועלט, דאָס יאָר — פֿון בעלאַרוס, מאָלדאָווע, לעטלאַנד, פֿינלאַנד, ענגלאַנד, דײַטשלאַנד, עסטרײַך, ישׂראל, קאַנאַדע און די פֿאַראייניקטע שטאַטן. די קאָנצערטן קומען פֿאָר אין די פּאָפּולערסטע זאַלן אין דער שטאָט ווי ׳דאָס מאָסקווער אינטערנאַציאָנאַלע הויז פֿון מוזיק׳, און די קלובן ׳איקראַ׳ און ׳מילק׳. די צאָל מענטשן אין עולם איז געוואַקסן פֿון 200 אין 2005 ביז 3,000 אין 2011.

ביכער אויף פֿרעמדע שפּראַכן פֿאַרן ייִדיש־לייענער

זשיל ראָזיע, דער דירעקטאָר פֿונעם "פּאַריזער ייִדיש־צענטער/מעדעם־ביבליאָטעק", האָט לעצטנס אַרויסגעלאָזט זײַן זעקסטן ראָמאַן אויף פֿראַנצויזיש: D‘Un Pays Sans Amour [פֿון אַ לאַנד אָן ליבע], אַ ווערק וואָס האָט אַ בפֿירושן ייִדיש־ליטעראַרישן אינהאַלט. דאָס ווערק קומט פֿאָר אין מיזרח־אייראָפּע אין דער תּקופֿה — אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט ביז די 1930ער יאָרן — און דערציילט וועגן פּיער, אַ בחור וואָס אַנטדעקט ייִדיש און די ייִדישע קולטור. ער שטעלט זיך אין פֿאַרבינדונג אין רוים מיט דער טאָכטער פֿונעם שרײַבער און פֿאָטאָגראַף אַלטער קאַציזנע, שולמית, וועלכע האָט אָנגעזאַמלט די גרעסטע ייִדישע ביבליאָטעק אויף דער וועלט. זי דערציילט אים וועגן דער ייִדישער ליטעראַרישער סבֿיבֿה אין וואַרשע פֿאַרן חורבן, וועגן די קאָלעגן־שרײַבער פֿון איר טאַטן, פּרץ מאַרקיש, אורי־צבֿי גרינבערג און מלך ראַוויטש, די רעדאַקטאָרן פֿונעם אַוואַנגאַרדישן זשורנאַל "כאַליאַסטרע".
ביז הײַנט האָבן פֿאַרלאַגן אין זעקס אַנדערע שפּראַכן אָנגעהויבן דאָס איבערצוזעצן.

---

אויב איר האָט נאָך נישט אויספּלאַנירט דעם קומענדיקן זומער, איז נישט צו שפּעט זיך צו פֿאַרשרײַבן אין איינער פֿון די ווײַטערדיקע ייִדישע שפּראַך־פּראָגראַמען. די פּראָגראַמען זענען נישט נאָר געצילט אויפֿן אָנהייבער־סטודענט, נאָר אויך פֿאַר די וואָס קענען שוין ייִדיש, אָבער ווילן ווײַטער שטודירן אויף אַ העכערער מדרגה. אין די ווײַטהאַלטער־קלאַסן רעדט מען געוויינטלעך בלויז ייִדיש. מע דאַרף זיך נישט איבערשרעקן בײַם ערשטן בליק פֿאַרן טײַערן שׂכר־לימוד — שטעלט אויס אַן אַפּליקאַציע אויף אַ סובסידיע, און ס‘איז דאָ אַ גוטע מעגלעכקייט, אַז איר וועט באַקומען אַ געוויסע פֿינאַנציעלע הילף. כּמעט אין אַלע פּראָגראַמען פֿאַרדינט מען קרעדיט פֿאַר קאָלעדזש־קורסן.
אין אונדזער הײַנטיקער ייִדיש־וועלט, וווּ די מעגלעכקייטן זיך אויסצולעבן אין אַ ייִדיש־רעדנדיקער סבֿיבֿה ווערט אַלץ שווערער, זענען די זומער־קורסן געוואָרן אַ מין אָאַזיס פֿון ייִדיש. אויב מע וויל נאָר, קען מען רעדן ייִדיש וואָכן לאַנג מיט די לערערס און אַנדערע סטודענטן, און נאָר אַזוי קען מען באמת זיך פֿאַרבעסערן אין דער שפּראַך. כאָטש אַ וואַקסנדיקער טייל סטודענטן וויל, דער עיקר, זיך אויסלערנען נאָר צו לייענען ייִדיש, כּדי צו פֿאָרשן אַ טעמע אין אוניווערסיטעט, געפֿינט מען אַ ייִדישיסטישן גײַסט צווישן די אָנטיילנעמער, וווּ ייִדיש לעבט בײַ זיי 24 שעה אין מעת־לעת. אין אַלע פּראָגראַמען האָט מען אַ סך אַנדערע אַקטיוויטעטן וואָס מיר האָבן נישט אויסגערעכנט: פֿילמען, נסיעות, לעקציעס אאַ״וו. מיר ווינטשן אַלע פּראָגראַמען הצלחה און פֿולע קלאַסן!

---

"

"ווײַטער": די ייִדישע סטודענטן־צײַטונג בײַם "פֿאָרווערטס"

"ווײַטער" די "חודשלעכע אויסגאַבע פֿאַר די וואָס לערנען זיך ייִדיש" איז באַליבט געוואָרן אין די ייִדיש־קלאַסן און גרופּעס איבער דער וועלט. הײַנט קען מען לייענען דעם זשורנאַל בלויז אויף דער אינטערנעץ. דעם לעצטן נומער פֿון 2011 קען מען איצט לייענען, און במשך פֿון די קומענדיקע וואָכן, וועט דערשײַנען דער ערשטער נומער פֿון 2012.
אַ גרויסע מעלה פֿון "ווײַטער" איז, וואָס דער לייענער קען זיך אויך צוהערן ווי אַזוי ריכטיק צו לייענען דעם מאַטעריאַל; בײַ יעדן אַרטיקל דאַרף מען גיבן אַ קוועטש אויפֿן קנעפּל "הערט". פֿאַרשטייט זיך, אַז דאָס איז וויכטיק פֿאַרן אָנהייבער־סטודענט, וואָס האָט נישט קיין געלעגנהייט צו הערן קיין סך ייִדיש אין זײַן סבֿיבֿה. דער אַדרעס פֿון "ווײַטער" איז: https://yiddish2.forward.com/vayter

וואַרשע: קינדער־טעאַטער

אונדזער געוועזענער מיטאַרבעטער קאָבי ווײַצנער וווינט הײַנט אין וואַרשע, און איז געוואָרן דער שפּראַך־מבֿין בײַם דאָרטיקן פּויליש־ייִדישן מלוכה־טעאַטער, ווי אויך בײַ אַנדערע פּראָיעקטן. מיט אַ גרופּע קינדער האָט ווײַצנער צוזאַמענגעשטעלט אַ חנוכּה־פּראָגראַם און מע קען זען, ווי זיי זינגען און רעציטירן אויף ייִדיש.