אַ שמועס מיטן אַקטיאָר מײַק בורשטיין,
וואָס שפּילט די הויפּט־ראָלע אין דער פֿאָרשטעלונג,
,"הערשעלע אָסטראָפּאָליער"
אויפֿגעפֿירט אין "פֿאָלקסבינע"

A discussion with Mike Burstyn
who plays the lead-role in the play
"The Adventures of Hershele Ostropolyer",
produced by the Folksbiene Theater

Niemandssprache: Itzik Manger – Ein europäischer Dichter

("ייִדיש איז הפֿקר׃ איציק מאַנגער — אַן אייראָפּעיִשער דיכטער"). דאָס בוך וועט אַרויסגיין אין זורקאַמפּ־פֿאַרלאַג אין דײַטשלאַנד, אין 2011.

אפֿרת גל־עד איז געבוירן געוואָרן אין טבֿריה, האָט שטודירט גערמאַניסטיק, ייִדישע לימודים, ייִדישע ליטעראַטור און מאָלערײַ אין דײַטשלאַנד. זי איז טעטיק ווי אַ קינסטלערין, איבערזעצערין און שרײַבערין. זי לערנט ייִדיש אין דעם הײַנריך־הײַנע־אוניווערסיטעט אין דיסלדאָרף.

דער "פֿאָרווערטס" איז צום ערשטן מאָל אַרויס אין 1897 אין ניו־יאָרק בײַם אָנהייב פֿון דער בלי-תּקופֿה פֿונעם ייִדישן טעאַטער. אין די ווײַטערדיקע יאָרן איז אויך פֿאָרגעקומען די בלי־תּקופֿה פֿון דער ייִדישער פּרעסע אין אַמעריקע, און ביידע קולטור־אינסטיטוציעס זענען געוואָרן געקניפּט און געבונדן.

אַב קאַהאַן, דער ערשטער און לאַנג־יאָריקער רעדאַקטאָר, האָט געזען דעם ייִדישן און רוסישן טעאַטער אין ווילנע, וווּ ער איז אויפֿגעקוואַקסן און האָט דאָרט שטודירט. דעם רוסישן טעאַטער האָט ער תּמיד געלויבט — "זיי רעדן נאַטירלעך", האָט ער געהאַלטן. פֿונעם ווילנער ייִדישן טעאַטער פֿון יענע יאָרן (דאָס הייסט, די 1870ער יאָרן) האָט ער ווייניקער געהאַלטן — "זיי שרײַען, מאַכן געוואַלדעס, רעדן נישט ווי אמתע מענטשן", אַזוי האָט ער שפּעטער זיך באַקלאָגט פֿאַר זײַנע פֿרײַנד אין ניו־יאָרק.

שלום אַש, וועלכער האָט באַזוכט מינכן פֿאַר דער ערשטער וועלט־מלחמה, האָט מיט כּמעט דרײַסיק יאָר שפּעטער געשאַפֿן אַ שטאַרק נעגאַטיוון אימאַזש פֿון דער דאָזיקער שטאָט אין זײַן ראָמאַן "בֿײַם אָפּגרונט". אַשן האָט זיך באַזונדערס אײַנגעקריצט אין זכּרון דאָס "שלעכט נאָכגעמאַכטע, אין רענעסאַנס־סטיל געבויטע מינכענער ראַטהויז", מיט "אומצאָליקע קליינע נישעס, געוועלב־בויגנס מיט די שרעק־פֿאַרשפּרייטנדיקע און ביז צום האַלדז באַפּאַנצערטע דײַטשע ריטער—גולמס". פֿאַרן ייִדישן שרײַבער האָבן די דאָזיקע פֿיגורן פֿאַרקערפּערט דעם אויפֿוועקנדיקן מיטל־עלטערלעכן דײַטשישן אַנטיסעמיטיזם, וואָס ער האָט געהאַלטן פֿאַרן עיקרדיקן היסטאָרישן וואָרצל פֿון היטלערס נאַציזם.

במשך פֿון מײַ און יוני האָב איך באַקומען צוויי ערשט־דערשינענע קאָמפּאַקטלעך, וואָס זיי וואַרפֿן זיך אין די אויגן מיט זייער אַנדערשקייט; ביידע קלינגען זיי אַנדערש פֿון דער געוויינטלעכער הײַנטיקער ייִדישער מוזיק, און אַנדערש איין קאָמפּאַקטל פֿונעם אַנדערן. איין גרופּע באַציט זיך צו דער מוזיק מיט אַ ביסל איראָניע, די אַנדערע מיט אַן אינטענסיווער נײַגעריקייט.

די זינגערין פֿון דער גרופּע "ייִדישע פּרינצעסין" איז שׂרה־מינע גאָרדאָן, די טאָכטער פֿון דער באַקאַנטער זינגערין און געזאַנג־לערערין חנה (אַדריאַן) קופּער. יענע וואָך האָט די ענגלישע צײַטונג "דזשויִש וויק" [Jewish Week] זי אַרויפֿגעשטעלט אויף זייער יערלעכער רשימה פֿון "36 ייִדן ייִנגער פֿון 36" וועלכע וועלן מאַכן, ווי מע האָפֿט, אַ רושם אין דער צוקונפֿט. דאָס הייסט, אַז די וועלט האַלט שוין אַן אויג אויף שׂרה־מינע גאָרדאָן און איר קאַריערע.

מיט צוויי וואָכן צוריק, האָבן מיר געלייענט אַ פּרשה, וואָס טראָגט דעם נאָמען פֿון אַ סתּירותדיקן פּאַרשוין — קורח, וועלכער האָט אָרגאַניזירט אַן אויפֿשטאַנד קעגן משה רבינו, האָפֿנדיק צו קריגן די מאַכט איבערן גאַנצן ייִדישן פֿאָלק, און אַרויסגערופֿן אַ גרויסע מהומה צווישן ייִדן. פֿונדעסטוועגן, איז קורח נישט געווען אַ בפֿירוש נעגאַטיווער פּערסאָנאַזש, און האָט געוואָלט טאָן די ייִדן אַ טובֿה, הגם זײַן כּוונה איז נישט געווען אינגאַנצן לשם־שמים — דערפֿאַר האָט ער פֿאַרדינט אַ מיתה־משונה, צוזאַמען מיט זײַנע נאָכפֿאָלגער.

אַ נײַעם קלאַפּ האָבן באַקומען די לײַט, וועלכע בענקען נאָך קאָמוניזם און דער סאָוועטישער סיסטעם. די טראַגישע געשעענישן אין קירגיזסטאַן האָבן ווידער אַ מאָל בולט געוויזן דעם אמתן פּרײַז פֿון דער סאָציאַליסטישער פֿעלקער-פֿרײַנדשאַפֿט, אַ ווינקלשטיין פֿון דער סאָוועטישער אידעאָלאָגיע. אין זײַן צעפֿאַלונג האָט די סאָוועטישע סיסטעם אַנטפּלעקט איר ריכטיקן פּרצוף פֿון אַ קאָלאָניאַלער מלוכה, אַ יורש פֿון דער רוסישער אימפּעריע. ניט צופֿעליק פֿאַרגלײַכט מען איצט די רוסיש-קירגיזישע באַציִונגען מיט די פּאָסט-קאָלאָניאַלע באַציִונגען צווישן פֿראַנקרײַך און אירע קאָלאָניעס, בפֿרט צווישן פֿראַנקרײַך און רואַנדאַ בעת די בלוטיקע שחיטות דאָרטן.

דער 22סטער יוני ווערט אָפּגעמערקט אין רוסלאַנד, ווי דער טאָג פֿון אָנדענק און טרויער. מיט 69 יאָר צוריק זײַנען די דײַטשישע אַרמייען אַריבער די גרענעצן פֿון ראַטן־פֿאַרבאַנד און זיך אַ לאָז געטאָן טיף אין דער טעריטאָריע פֿונעם לאַנד. וואָס איז אינטערעסאַנט, אַז רוסלאַנד איז הײַנט דאָס איינציקע לאַנד אין אייראָפּע, וואָס דער אָנהייב פֿון דער פֿאַשיסטישער אינוואַזיע ווערט אַזוי רירנדיק אויפֿגעהאַלטן. נאָך מער, די ראָלע פֿון דער דאַטע ווערט אַלץ גרעסער מיט יעדן יאָר. נאָר איין בײַשפּיל: נאָך אין די סאָוועטישע צײַטן איז דער טאָג 22סטער יוני געווען אַ געוויינטלעכער אַרבעטס־טאָג; אָבער אין דעם איצטיקן רוסלאַנד איז עס געוואָרן אַן אָפֿיציעלער נאַציאָנאַלער טרויער־טאָג.

מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק האָט מיך מײַן ייִדיש-אַקאַדעמישע דאָליע געבראַכט קיין בײַערן, וווּ מיר איז — ניט געקוקט אויף מײַנע גאַנץ אָפֿטע רײַזעס קיין דײַטשלאַנד — פֿריִער ניט אויסגעקומען צו זײַן. איך קלײַב זיך ניט מאריך זײַן וועגן דער גאַנצער נסיעה, אָבער וועגן איין געאָגראַפֿיש אָרט — רעגענסבורג — וועל איך עטלעכע הונדערט ווערטער פֿון דעסטוועגן אָנשרײַבן, ווײַל אי די שטאָט אי די קולטור-געשעענישן אין איר (ווי אויך אַרום איר) האָבן אַ דירעקטן שײַכות צו ייִדיש.

דעם 8טן מײַ 2009 האָט "פֿאָרווערטס" געדרוקט מײַן אַרטיקל "מער ווי איין טאָג אין רעגענסבורג", אין וועלכן איך האָב אַ ביסל דערציילט וועגן אַן אויסשטעלונג, געמאַכט אַרום יוסף אָפּאַטאָשוס היסטאָרישער נאָוועלע "איין טאָג אין רעגענסבורג".

עפּעס לעצטנס קומען מיר אַנטקעגן די שווערסטע מאָמענטן, בעת איך האַלט אָן מײַן פֿרײַנדשאַפֿט מיט ביידע שוועסטער. זיי זײַנען קינדער פֿון עלטערן, געראַטעוועטע פֿון אוישוויץ. איינע איז געבוירן אין אַ "די־פּי"־־לאַגער און די צווייטע שוין דאָ אין לאַנד. זייערע עלטערן האָבן זיך געחבֿרט מיט מײַנע עלטערן, און ווען די צוויי שוועסטער זײַנען אַ ביסעלע אונטערגעוואַקסן, בין איך שוין אַלט געווען פֿערצן־פֿופֿצן יאָר. אַ מיידל אין מײַנע יאָרן האָט שוין געקענט צופֿאַרדינען, בין איך געוואָרן אַ "בייבי־סיטערקע," (קינד־היטערין), בײַ דער משפּחה.

איך בין 35 יאָר אַלט און איך פֿאַרשטיי נישט פֿאַר וואָס איך קען נישט געפֿינען קיין אויסערגעוויינטלעכן חתן. איך האָב אַ וווּנדערלעכע פּערזענלעכקייט (אויב איך מעג זיך אַליין לויבן), און האָב אַ גוטע פּרנסה. איך בין שיין (נישט צו שיין) האָב אַ שלאַנקע פֿיגור (אָבער קיין מאָדעל בין איך נישט). איך האָב אַ פֿײַנע משפּחה און אַ שמייכל אויפֿן פּנים. ווען איך טרעף זיך מיט מענער, פֿאַרלאַנג איך פֿון זיי נאָר דרײַ זאַכן: ער דאַרף זײַן העכער פֿון מיר, דאַרף האָבן האָר אויפֿן קאָפּ, און טאָר נישט האָבן קיין שום אַקצענט. ס׳זענען דאָך פֿאַראַן אַזוי פֿיל מענער וואָס פּאַסן זיך אַרײַן אין די קאַטעגאָריעס, טאָ פֿאַר וואָס האָב איך נישט קיין מזל?