איינער פֿון די גרינדערס פֿון דער אימפּרעסיאָניסטישער באַוועגונג אין דער מאָלערײַ איז געווען דער ייִד, קאַמיל פּיסאַראָ (1830—1903). ער איז געבוירן געוואָרן מיטן נאָמען יעקבֿ אויפֿן קאַריבישן אינדזל, סאַנקט־טאָמאַס, וואָס האָט דעמאָלט געהערט צו דענמאַרק. זײַן טאַטע, פֿרעדעריק, אַ ספֿרדישער ייִד פֿון פֿראַנקרײַך, איז געקומען אויפֿן אינדזל צו העלפֿן זײַן מומע, אַן אַלמנה. זיי האָבן זיך פֿאַרליבט און געהאַט דרײַ קינדער צוזאַמען. די אָרטיקע ייִדישע קהילה האָט ערשט אָפֿיציעל אָנערקענט דעם זיווג מיט יאָרן שפּעטער.

איך האָב הײַנט באַשלאָסן נישט צו האַלטן דעם דריטן קורס מײַנעם און כ׳בין אַרויס אויפֿן קאַמפּוס צו זען און הערן, לייענען די פּלאַקאַטן און צונויפֿמישן זיך מיט די טויזנטער סטודענטן, וועלכע האָבן זיך געזאַמלט דורך די טויערן פֿון בראָדוויי און אַמסטערדאַם עוועניו. יעדער אַרײַנגאַנג איז געווען אַרומגערינגלט מיט פּאָליציי, זיכערהייט־אַגענטן און הויך אין הימל האָבן אַרומגעקרײַזט העליקאָפּטערס און אָנגעמאַכט אַ רעש. די פּראָטעסטן און פּלאַקאַטן האָבן פֿאַרשווענקט דעם קאַמפּוס; צווישן זיי: פֿון דער קאָמוניסטישער פּאַרטיי אויפֿן קאַמפּוס, די איראַנער סטודענטן און אַנטי־בוש פּאַמפֿלעטן.

אין פֿעברואַר 2006 האָט דער "פֿאָרווערטס" אָפּ­געדרוקט אַן אַרטיקל וועגן אַ 20־יאָריקן ליובאַוויטש־דערצויגענעם בחור מיט אַ זעלטענעם טאַלאַנט ווי אַ דיזײַנער פֿון פֿרויען־קליידער. זינט דעמאָלט איז דער נאָ­מען לוי אָקונאָוו געוואָרן אַ באַקאַנטער אין די מאָדע־קרײַזן, און טאַקע דערפֿאַר האָבן מיר באַשלאָסן צו כאַפּן אַ צווייטן קוק, וווּ עס האַלט מיט דעם אייגנאַרטיקן בחור.

פֿאַראַכטאָגן מאָנטיק אויף דער נאַכט, לכּבֿוד דער ניו־יאָרקער מאָדע־וואָך, האָט אַ גרופּע מאָדעלקעס פֿאָרגעשטעלט פֿאַר אַ געפּאַקטן זאַל אינעם "קאַפֿע דעוויל" אָקונאָווס נײַסטע זאַמלונג.

ס׳איז גוט באַוווּסט, אַז די אינדוסט­ריעלע רעוואָלוציע האָט פֿון סוף 18סטן יאָרהונדערט, קודם-כּל אַרומגעכאַפּט גרויס-בריטאַניע און שוין שפּעטער זיך פֿאַר­שפּרייט אין אַ צאָל אַנדערע לענדער. די פֿראַגע בלײַבט אָבער ניט אין גאַנצן פֿאַר­ענטפֿערט: פֿאַר וואָס דווקא די ברי­טישע האָבן זיך אַזוי אויסגעפֿײַנט אין דעם דאָזיקן וויכטיקן פּראָצעס, וואָס האָט אויסגעפֿורעמט די מערבֿדיקע ציווי­ליזאַציע. אויף דעם פּרוּווט ענטפֿערן דער היסטאָריקער גרעגאָרי קלאַרק אין זײַן בוך A Farewell to Alms, "אַ געזעגענונג מיט נדבֿות".

אויף אונדז ייִדן רוקט זיך אָן אַ נײַ יאָר. עס ציטערן און טרעשטשען די ווענט פֿון בית־דין־של־מעלה. עס ווערט דאָרט פֿאַרחתמעט און פֿאַרזיגלט אַ יעדן ייִדנס גורל, ווער צום לעבן, ווער חלילה צום טויט, ווער צו גוטס און ווער צו שלעכטס, ווער צום לײַדן און ווער צו וווילזײַן, ווער צו געזונט און ווער צום קרענקען. ציטערט אויף די ייִדן די הויט ימים־נוראָים־צײַט. איין קלייניקייט, זייער לעבן שטייט אין קאָן — זייער גורל איז אײַנגעשטעלט. זיי גלייבן באמונה־שלמה אַז זייער לעבן אין די טעג פֿון ראָש־השנה ביז יום־כּיפּור איז אײַנגעשטעלט.

מע וואָלט זיך געריכט, אַז מיט אַזאַ טיטל ווי "באָבל" [בלעזל], וואָלט אַ פֿילם זיך פֿאַרנומען מיט פֿריילעכע טעמעס און גליקלעכע פּאַרשוינען. דאָס בלעזל, אָבער, אין איתן פֿאַקסעס פֿילם, סימבאָליזירט די אילוזיע פֿון פֿרייד און גליק אין וועלכע ישׂראלים וווינען הײַנט. ליבע און פּאָליטיק מישן זיך צונויף אויף שריט און טריט אין דעם ווערק, וואָס ווײַזט די פּראָבלעמען פֿון אַ יונגער גרופּע ישׂראלים אין תּל־אָבֿיבֿ, וועלכע וווינען צוזאַמען אין איין דירה.

אין 1935 האָט ד״ר מאַקס ווײַנרײַך, דער אָנפֿירער פֿונעם ווילנער ייִוואָ געדרוקט זײַן וויכטיק ווערק "דער וועג צו אונדזער יוגנט", נאָך דעם ווי ער האָט פֿאַרבראַכט אַ יאָר אין יעיל־אוניווערסיטעט אין אַמעריקע און דאָרטן שטודירט מיט פּסיכאָלאָגן און אַנדערע וויסנשאַפֿטלער. ווי אַזוי צוצוציִען דעם אויפֿמערק פֿון דער יוגנט, בכלל און דער ייִדישער יוגנט בפֿרט, איז אַן אַלטע פּראָבלעם, וואָס בײַט זיך פֿון דור צו דור.

די אַנטוויקלונג פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור אין דער ערשטער העלפֿט פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט איז געווען פֿעסט פֿאַרבונדן מיט די לינקע באַוועגונגען — בפֿרט מיט דער מעכטיקער ייִדישער סאָציאָל-דעמאָקראַטישער פּאַרטיי, "בונד", ווי אויך מיט די סאָוועטישע און מערבֿדיקע קאָמוניסטן. הגם די בונדיסטן און קאָמוניסטן זענען טאַקע געווען די גרעסטע און מעכטיקסטע ייִדישע פּראָגרעסיווע באַוועגונגען,

מישע לעוו איז געווען דער ערשטער פֿאַראַנטוואָרטלעכער סעקרעטאַר פֿון דעם מאָסקווער זשורנאַל "סאָוועטיש היימלאַנד", איך בין געווען — דער לעצטער. איך דערמאָן עס דאָ, כּדי צו אילוסטרירן דערמיט ווי שטאַרק די ייִדישע ליטעראַרישע וועלט איז פֿאַראָרעמט געוואָרן אין משך פֿון דעם רעלאַטיוו קורצן צײַט-אָפּשניט — ווייניקער פֿון דרײַ יאָרצענדליק, זינט 1961 ביז 1988.

אויב איר מיינט אַז איך טרײַב כּתּבֿות, מוז איך זיך גלײַך, אויפֿן אָרט מודה זײַן, אַז איך פּראַווע נישט קיין לצנות און אַז איך בין טויט־ערנסט. אויף מײַן ערנוואָרט, ווי איך בין אַ ייִדענע. נישט נאָר האָב איך געהערט, נאָר איך בין שוין אַרויפֿגעפֿאָרן אויפֿן זיבעצנטן שטאָק פֿון אַ ריזן געבײַדע אין נתניה, מיט אַ "שבת־עלעווייטאָר". דער ליפֿט האָט זיך אָפּגעשטעלט אויף יעדן שטאָק באַזונדער, און די שומרי־שבת־ייִדן זײַנען אויסגעשטיגן.

די פֿאַרגאַנגענע וואָך איז געווען אַ גליקלעכע פֿאַר חיים מלמד, אַ ייִדישער אײַנוווינער פֿון סאַוואַנע, דזשאָרדזשיע.

יאָרן לאַנג האָט חיים, אַ הויכער, ברייט־פּלייציקער לעבן־געבליבענער פֿון דער לאָדזשער געטאָ און אוישוויץ, זיך געחידושט, ווער איז זי, די פֿייגעלע אינפֿעלד, די מחברטע פֿון אַ ייִדיש וויגליד, "צו מײַן מיידעלע", וואָס איז אָפּגעדרוקט געוואָרן אינעם מעלדונג־בלאַט פֿון דער חורבן־אָרגאַניזאַציע, "נאַציאָנאַלער פֿאַרבאַנד פֿון די לעבן־געבליבענע קינדער" (באַקאַנט ווי NAHOS) אין 1994.

יצחק זשאַבאָטינסקי איז געווען מײַן לאַנדסמאַן — אַ טשערקאַסער. אין אָנהייב יאַנואַר 1940, נאָך דער פּרעמיערע פֿון דער פֿאָרשטעלונג "בר־כּוכבא", אין וועלכער ער האָט געשפּילט די הויפּט־ראָלע, האָט ער מיר געשענקט זײַנס אַ פֿאָטאָ־בילד אין דער דאָזיקער ראָלע, מיט אַזאַ אויפֿשריפֿט: "טײַערער פֿרײַנד, משה לאָיעוו! האָט ליב די בינע, דעם טעאַטער, ווי בר־כּוכבא האָט ליב געהאַט זײַן פֿאָלק. געדענקט אײַער פֿרײַנד און לאַנדסמאַן, יצחק זשאַבאָטינסקי. פֿערטער יאַנואַר, 1940".