מיר האָבן אַ נטיה צו פֿאַרגלײַכן אַ מענטש צו עפּעס, אָדער עמעצן. אָט, למשל, האָט מיך מײַן מאַמע אַלע מאָל פֿאַרגליכן צו אַ ייִדישן יום־טובֿ, ווען זי האָט מיך גערופֿן "גרינער שבֿועות". אין אָנהייב האָב איך נישט פֿאַרשטאַנען וואָס זי מיינט דערמיט. שפּעטער, אָבער, האָט עס מיר געגעבן אַ טיאָכקע אונטערן לעפֿעלע. זי האָט געמיינט דערמיט צו זאָגן, אַז איך בין פֿאַרגרינט, אויסגעדאַרט און זע אויס — אַ שענערן באַגראָבט מען.

אין דער הײַנטיקער צײַט ווערט די ייִדישע וועגעטאַרישע און עקאָלאָגישע באַ­וועגונג צומאָל באַטראַכט אין אַ טייל שטרענג-פֿרומע קרײַזן ווי אַ "נישט-טראַדי­ציאָנעלע". די קריטיקער פֿון וועגעטאַריאַניזם טענהן, אַז ייִדישקייט איז, כּלומרשט, בעצם אַן "אַנטי־וועגעטאַרישע" רעליגיע, ווײַל אַ סך ייִדישע טראַדיציעס זענען פֿאַרבונדן דווקא מיטן עסן פֿלייש. אַחוץ דעם, ווערן די וועגעטאַריאַנער אָפֿט קריטיקירט פֿאַרן אַרײַנמישן "אַ פֿרעמדע נישט-ייִדישע אידע­אָלאָגיע" אינעם ייִדישן לעבן.

דער היסטאָרישער אַנאַליז פֿון דער ייִדי­שער טראַדיציע ווײַזט אָבער גאַנץ קלאָר, אַז ביידע טענות זענען נישט באַרעכטיקט. ערשטנס, זענען די פּראָ-וועגעטאַרישע און עקאָלאָגישע אידעען ברייט פֿאַרשפּרייט אין די קבלה-ספֿרים, ווי אויך אין די ווערק פֿון געוויסע מחקרים, ייִדישע רעליגיעזע פֿילאָסאָפֿן.

איך האָב מיט אינטערעס געלייענט דעם עסיי פֿון מײַן מיטאַרבעטער, ג. יעקבי ("פֿאָרווערטס", דעם 20סטן יולי), וועגן דער פֿאַרשפּרייטער באַערונג פֿון נאַ­ציאָנאַלע ריטואַלן. יעקבי דערציילט, אַז זײַן טאַטע האָט זיך תּמיד אויסגעלאַכט פֿון אַלע ריטואַלן, און גיט צו: "אַ סבֿרא, אַז איך האָב עס פֿון אים געירשנט". איך האָב דאָס שוין געהערט פֿון אַ סך באַקאַנטע מײַנע פֿונעם געוועזענעם סאָוועטן־פֿאַר­באַנד.

אַמעריקאַנער פֿרײַנדשאַפֿט דריקט זיך אויס אויף גאָר אַנדערע אופֿנים פֿונעם אייראָפּעיִשן סטיל. די אַמעריקאַנער פֿרײַנד­שאַפֿט דריקט זיך אויס אין פֿאַרברענגען צוזאַמען, אַרויסגיין אין די רעסטאָראַנען צוזאַמען, אַמאָל אַוועקפֿאָרן אויף וואַקאַ­ציע צוזאַמען און אַמאָל פֿאַרבעטן ווערן אויף וועטשערע. דאָס זײַנען די "גוד טײַם פֿרענדס" (good time friends). איך ווייס, אַז מען טאָר נישט די זאַך פֿאַראַל­גע­מיי­נערין, אָבער יעדער פֿון אונדז האָט זײַנע אייגענע דערפֿאַרונגען.

איך ווייס ניט, צי ס׳איז פֿאַראַן אַן "אָפֿיציעלע" דעפֿיניציע פֿון קליין-שטעטל­דיקייט. אויף וויפֿל איך ווייס, האַלט מען עס פֿאַר פּראָווינציעלקייט, אינטעלעקטועלער באַגרענעצטקייט און אַנדערע זאַכן פֿון אַזאַ סאָרט. איך, אָבער, האָב מײַן אייגענעם באַגריף פֿון קליין-שטעטלדיקייט: בײַ מיר ווערט עס אַסאָציִיִרט מיט כראָנישער ניט-צופֿרידנקייט — ווען יעדער דורכגעמאַכטער טראָט און יעדער דורכגעלעבטער טאָג איז פֿאַרבונדן שיִער ניט מיט העלדישקייט.

פֿון אָנהייב דאַרף איך מודה-ומתוודה זײַן, אַז קיין עקספּערט אין דער ייִדישער ליטע­ראַטור בין איך אַוודאי ניט, און וועגן דער אַלטער ליטעראַטור (קל-וחומר די גאָר אַלטע טעקסטן, וואָס ווערן פֿאָרגעשטעלט אין דעם באַנד) בין איך אַ גאָלער עם-הארץ. וועל איך שרײַבן וועגן דעם אימפּאָזאַנטן בוך ניט ווי אַ קריטיקער אָדער אַ פּוסק, מיט שטרענגע קריטעריעס און צוגעשליפֿענעם חלף, נאָר ווי אַ בחור, וואָס האָט זיך פֿאַר­ליבט אין אַ פֿרוי, וועלכע ער האָט ביז אַהער קיין מאָל ניט געזען מיט איר גאַנצער פּראַכט: די ייִדישער ליטעראַטור.

ס'ווערט אַלץ שווערער און שווערער פֿאַר קליינע לשונות זיך צו ספּראַווען מיט דער קאָנקורענץ פֿון די גרויסע אין אונדזער תּקופֿה פֿון גאַלאָפּירנדיקער גלאָבאַליזאַציע. דאָ רעדט זיך ניט נאָר וועגן די ענג־פֿאַרבונדענע וועלטן פֿון מיסחר, פּראָדוקציע, פֿאַרקויף ("דיסטריבוציע") און פּראָדוקטן־פֿאָרשונג, ווען מיר באַטראַכטן בלויז "האַר­טע" סחורות, נאָר אַפֿילו די וועלטן פֿון "ווייכע" סחורות, ווי אַ שטייגער צײַטונגען און ביכער, לידער, פֿילמען און טעלעוויזיע־פּראָגראַמען, אוניווערסיטעט־לימודים, בפֿרט אויף דעם גראַדויִר־ניוואָ, וווּּ עס הייבן זיך אָן די קורסן וואָס האָבן אַ קאַריע­רע־שײַכות.

מיט פֿערציק יאָר צוריק זענען זיך צונויפֿ­געקומען הונדערטער טויזנטער יונגע־לײַט אינעם גרעסטן פּאַרק פֿון סאַן־פֿראַנ­ציסקאָ צו פֿאַרברענגען מיט מוזיק, טענץ און אַנ­דערע פֿאָרשטעלונגען. אַ נאָמען האָט מען געגעבן דער שׂימחה — "אַ ליבע־פֿאַר­ברענ­געניש" און די אונטערנעמונג איז געוואָרן אַ סימבאָלישער הויכפּונקט פֿון דער קול­טור, וועלכע האָט זיך צעבליט אין דער שטור­מישער תּקופֿה, וואָס מע רופֿט הײַנט פּשוט אָן מיט דער פֿראַזע — "די 1960ער יאָרן".

"בײַם לעצטן עטאַפּ פֿונעם סעאַנס, האָט זיך מיר אַנטפּלעקט אַ וויזיע פֿון אַ גרויסער, העל-באַלויכטענער סצענע, וואָס האָט זיך געפֿונען, דאַכט זיך, מחוץ דער צײַט און רוים. דאָרטן איז געהאַנגען אַ וווּנדער-שיינער פֿאָרהאַנג, וואָס אין זײַן געוועב האָט זיך אַזוי ווי אַנטהאַלטן די גאַנצע געשיכטע פֿון דער וועלט. כ׳האָב אינטויִטיוו פֿאַר­שטאַנען, אַז איך געפֿין זיך אינעם טעאַטער פֿון דער קאָסמישער דראַמע, וווּ די הויפּט-ראָלעס האָבן געשפּילט די כּוחות, וואָס פֿורעמען אויס די מענטשלעכע היסטאָריע.

אין די פֿופֿציקער יאָרן זײַנען מיר געווען פֿינף חבֿרטעס, דרײַ אין דער בראָנקס און צוויי אין ברוקלין. מיר האָבן זיך געהאַלטן אין איינעם, נישט ווײַל מיר האָבן געפּאַסט איינע צו די אַנדערע, נאָר ווײַל מיר זײַנען געווען מלחמה־קינדער, האָבן גערעדט דאָס זעלבע לשון, פֿאַרשטאַנען זיך אויפֿן וווּנק און זיך געפֿילט פֿאַרלוירן אין דער פֿרעמדער אַמעריקע. די וועלט אַרום איז נישט געווען צו פֿרײַנדלעך, האָבן מיר זיך געכאָוועט אויף פֿילמען און טעלעוויזיע. עס האָט דעמאָלט דאָמינירט אַ חבֿרה יונגוואַרג אויפֿן האַליוווּדער עקראַן, צווישן זיי מיקי רוני און דזשודי גאַרלאַנד, עליזאַבעט טיילאָר און דזשיין פּאַועל.

ביזן 22סטן סעפּטעמבער, 2007, וועט מען קענען באַזוכן די אינטערעסאַנטע אויסשטעלונג וועגן דער ייִדישער אַקטריסע מאַלי פּיקאָן, צונויפֿגעשטעלט פֿון דער טעאַטער־היסטאָריקערין און אַמאָליקער אַקטריסע, דינה ציפּקין. די אויסשטעלונג באַשטייט פֿון מער ווי צוויי הונדערט פֿאָטאָגראַפֿיעס, מוזיק־בויגנס, סקריפּטן, אַרטיקלען, קאָסטיומען,

בעת אַ וויזיט אין פּוילן מיט עטלעכע וואָכן צוריק האָב איך פֿאַרבראַכט פֿינעף טעג אין וואַרשע. דאָס מזל האָט מיר צוגעשפּילט, ווײַל פּונקט אין יענעם סוף־וואָך האָט מען אין דער אָרטיקער "נאָזשיק־שיל" געפּראַוועט אַ בר־מיצווה, דאָס געבן אַ נאָמען אַ מיידעלע, און צוויי חתונות!