» 20061020
October 20, 2006
‫פֿון רעדאַקציע

אינעם לעקסיקאָן פֿון דער ישׂראל־געשיכטע, ווערן די מלחמות נומערירט. די צווייטע מלחמה אין לבֿנון איז נאָך איין בײַשפּיל דערפֿון. קיינעם אין ישׂראל איז נישט אײַנגעפֿאַלן אָנצורופֿן זי — די "לעצטע"; ווײַל די ביטערע דערפֿאַרונג ווײַזט, אַז דער וואָרטבאַהעפֿט "לעצטע מלחמה" פּאַסט זיך נישט אַרײַן דערווײַל אין דער ישׂראלדיקער ווירקלעכקייט.

נאָך מער: די צווייטע מלחמה אין לבֿנון האָט געעפֿנט פֿאַר די אַראַבישע לענדער פֿונעם מיטעלן מיזרח אַ נײַע אָפּציע — אַ נצחון נאָך דער מפּלה.

October 20, 2006
זכרונות
פֿון אַבאַ גפֿן (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

(אָנהייב אין פֿאָריקן נומער)


5. אויף אַ דיפּלאָמאַטישער אַרבעט

אַבא גפֿן רעדט אין ייִדיש אויף אַ פֿאַרזאַמלונג פֿון 20,000 ייִדן אין בוענאָס־אײַרעס,בײַם אָפּצייכענען דעם אויפֿשטאַנד אין וואַרשעווער געטאָ
אַז מיר זענען אָנגעקומען אין לימאַ, פּערו, האָט מען אונדז פֿון פֿלוגפֿעלד געבראַכט צום האָטעל באָליוואַר, און דאָרט האָט מיך דערוואַרט מײַן ערשטע דערשיטערונג. איך האָב געפֿרעגט דעם אינפֿאָרמאַציע־באַאַמטן וווּ קען איך עפּעס קויפֿן, האָט ער מיר געזאָגט, כ׳זאָל אַרויס אויף דער גאַס וואָס איז נעבן האָטעל, די "הרגע די ייִדן גאַס", און דאָרט וועל איך געפֿינען וואָס איך דאַרף. נאָכן אויפֿקום פֿון מדינת־ישׂראל האָט מען טאַקע געביטן דעם נאָמען פֿון דער דאָזיקער גאַס, אָבער די מענטשן האָבן נאָך נישט פֿאַרגעסן איר אַלטן נאָמען.

October 20, 2006
פּאָליטיק, ישׂראל
פֿון יצחק לודען (‫ישׂראל)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

די פֿײַערלעכע דערעפֿענונג פֿון דער װינטער-סעסיע פֿון דער כּנסת איז פֿאָרגעקומען הײַנטיקע װאָך — צום ערשטן מאָל אין דער געשיכטע פֿון דער מדינה, בײַ דער שטאַרק אָנזעעװדיקער אָפּװעזנהייט פֿון דעם ערשטן בירגער פֿון דער מדינה, דעם מדינה-פּרעזידענט. געװײנטלעך פֿלעגט דאָס שופֿר-בלאָזן מיטן אַרײַנקומען פֿון דעם מדינה-פּרעזידענט און דאָס דערעפֿענען דורך אים די סעסיע, צוגעבן אַ מאַיעסטעטישן כּבֿוד דעם פּאַרלאַמענט און אַ געװיסע פֿאַרביקייט דעם פֿײַערלעכן ריטואַל פֿון דער דערעפֿענונג.

October 20, 2006
קהילה־לעבן
פֿון יצחק פּשעטיצקי (אורוגווײַ)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער כּולל ״ציוני״ אין מאָנטעווידעאָ
פֿאַרשיידענע פֿײַערונגען און דערמאָנונגען פֿירט איצט דורך די ייִדישע קהילה אין מאָנטעווידעאָ, אין צוזאַמענהאַנג מיט דער 90־יאָריקער עקזיסטענץ פֿונעם ייִדישן ייִשובֿ. אין די ראַמען פֿון אָט די יוביליי־דערמאָנונגען, וועלן נאָך ביזן סוף יאָר פֿאָרקומען אַנדערע שׂימחות. עס דאַרף דערמאָנט ווערן, אַז די לאָקאַלע ראַדיאָ־סטאַנציעס און די טעלעוויזיע־קאַנאַלן האָבן זייער וואַרעם זיך אָפּגערופֿן אויף די פֿײַערונגען און אונטערגעשטראָכן דעם פּאָזיטיוו־פּראָדוקטיוון בײַטראָג פֿון דער ייִדישער קאָלעקטיוויטעט פֿאַר דער אַנטוויקלונג פֿון אורוגווײַ אויף אַלע געביטן. שילדערנדיק די פֿאַרשיידענע עטאַפּן פֿון דער אורוגווײַער געשיכטע, האָבן די פּרעסע־אָרגאַנען אַרויסגעבראַכט די דעמאָקראַטישע טראַדיציעס פֿונעם אורוגווײַער פֿאָלק, וואָס האָט מיט פֿרײַנדשאַפֿט און טאָלעראַנץ אויפֿגענומען די ייִדישע אימיגראַנטן פֿון אייראָפּע, וועלכע האָבן דאָ געפֿונען אַ נײַע היים — אָן דיסקרימינאַציע — אַ היים פֿון פֿרײַהייט און גלײַכקייט פֿאַר אַלע בירגער.

October 20, 2006
תּורה־געדאַנק
פֿון ה. מאַניעווסקי (ניו־יאָרק)

אין אָנהייב פּרשה בראשית דערציילט די תּורה, אַז אין די "ששת ימי בראשית", אין די ערשטע זעקס באַשאַף־טעג, האָט דער אויבערשטער באַשאַפֿן אַלע מיני באַשעפֿענישן פֿון דער וועלט, ווי דערציילט אין דער ערשטער פּרשה. די ערשטע זאַך, וואָס דער אויבערשטער האָט באַשאַפֿן אין דעם ערשטן טאָג (נאָכן באַשאַפֿן הימל און ערד), איז געווען: "אור" — ליכטיקייט, ווי דער פּסוק זאָגט "ויאמר אלקים יהי אור — ויהי אור", גאָט האָט געזאָגט: עס זאָל (באַשאַפֿן) ווערן ליכטיקייט — און ס׳איז געוואָרן ליכטיקייט. דאָס הייסט, אַז דאָס ליכט־וועזן איז באַשאַפֿן געוואָרן ווען ס׳האָבן נאָך ניט עקזיסטירט די אַלע אַנדערע ברואים.

October 20, 2006
װעלט פֿון ייִדיש
פֿון איציק גאָטעסמאַן (ניו־יאָרק)

טשאַרנע שעכטער רעדט בײַ דער דעדיקאַציע פֿון דער ״שעכטער־ביבליאָטעק״
דער ייִדיש־פּראָפֿעסאָר, לינגוויסט, קעמפֿער פֿאַר ייִדיש און "ייִדיש־לערער פֿון די ייִדיש־לערערס" — ד״ר מרדכי שעכטער, האָט פֿופֿציק יאָר געזאַמלט אַלטע און נײַע ייִדישע ביכער; סײַ אַנטיקוואַרישע אוצרות, סײַ זעלטענע בראָשורן און ביכלעך פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט, וועלכע פֿאַרשווינדן, געוויינטלעך, באַלד נאָך זייער פּובליקאַציע. דערצו האָבן זיך געפֿונען אין זײַן רשות הונדערטער זעלטענע ביכער אין כּלערליי פֿרעמדע שפּראַכן, וואָס זענען אים צו ניץ געקומען אין זײַן פּיאָנערישער טערמינאָלאָגישער אַרבעט. צוזאַמען מיט זײַן פֿרוי טשאַרנע האָבן זיי אויפֿגעשטעלט אַ גרויסע ביבליאָטעק בײַ זיך אין דער היים אויף ביינברידזש־עוועניו אין בראָנקס, וואָס איז געוואָרן אַ באַקאַנטע וויזיט־סטאַנציע פֿאַר ייִדישע שרײַבער און פֿאָרשער איבער דער וועלט.

October 20, 2006
פֿאָרווערטס - 110
פֿון גענאַדי עסטרײַך
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

אַ גרופּע פּראָמינענטע סאָציאַליסטן, צווישן זיי: פֿראַנק קראָסווייט, מאַקס ווינטער,
אַב קאַהאַן (אין מיטן), וויליאַם קאַרלין, 1920ער יאָרן
די טעג האָב איך אין דער ביבליאָטעק פֿונעם ניו-יאָרקער אוניווערסיטעט אַרײַנגעקוקט אין דער אַרכיוון-קאָלעקציע פֿון ברוך וולאַדעק (1886—1938), דעם פֿאַרוואַלטער פֿון "פֿאָרווערטס" במשך פֿון צוואַנציק יאָר. אַ וועטעראַן פֿון דעם "בונד" און אַן אַקטיווער כּלל-טוער אין אַמעריקע (מע האָט אים דרײַ מאָל אויסגעוויילט אין ניו-יאָרקער שטאָטראַט), האָט ער געפֿירט קאָרעספּאָנדענץ מיט הונדערטער יחידים און אינסטיטוציעס. אַ סך טעמעס ווערן אָפּגעשפּיגלט אין די בריוו. אייניקע געהערן צו קורצע עפּיזאָדן אין לעבן פֿון וולאַדעקן צי זײַנע אַדרעסאַטן, די אַנדערע טעמעס פֿאַרשווינדן קיין מאָל ניט פֿון דעם סדר-היום.

October 20, 2006
פֿאָטאָ־אַרכיװ‬
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון חנה פּאָלאַק

נאַכע קאַליש
אין 1941, ווען נאַכע קאַליש — די ייִנגסטע פֿון נײַן קינדער — איז געווען 19 יאָר אַלט, האָבן די נאַציס דורכגעפֿירט אַ דעפּאָרטאַציע־אַקציע אין איר שטעטל דאַבראָוואַ גורניצאַ (דאָמבראָווע), דרום־מיזרח פּוילן. געזאָלט האָט אַרויסגעשיקט ווערן אין לאַגער איר עלטערע שוועסטער, אַ ווײַבל מיט קינדער, אָבער אַנשטאָט איר האָט נאַכע זיך אַליין געמאָלדן צו גיין. זי האָט זיך געזעגנט מיט דאָמבראָווע, מיט איר משפּחה און פֿרײַנד, און אירע חבֿרים פֿון "השומר הצעיר". געבראַכט האָט מען זי אינעם אַרבעט־לאַגער פּאָרזניאָר האַנדסדאָרף, אין סודעטנלאַנד, טשעכאָסלאָוואַקײַ, וווּ זי איז פֿאַרבליבן ביז דער באַפֿרײַונג אין 1945.

October 20, 2006
אַמעריקע
‫צונויפֿגעשטעלט פֿון שׂרה־רחל שעכטער (ניו־יאָרק)

אַ צאָל דעמאָקראַטישע פּאָליטיקער האָבן במשך פֿון די לעצטע צוויי וואָכן דערקלערט, אַז די סיבה פֿאַר וואָס צפֿון־קאָרעע האָט דורכגעפֿירט איר נוקלעאַרן אויספּרוּוו, איז צוליב פּרעזידענט דזשאָרדזש בושס "אומגעלומפּערטער" פּאָליטיק צום רעזשים.

October 20, 2006
פּובליציסטיק
פֿון ק. מיכאלי (אָקספֿאָרד)
‫ספּעציעל פֿאַרן "פֿאָרװערטס"

דער טערקישער שרײַבער אָרהאַן פּאַמוק, געווינער פֿון נאָבעל־פּרײַז פֿאַר ליטעראַטור, 2006
צװײ געשעענישן האָבן אומגעקערט דעם אַלטן ענין פֿונעם מאַסן־מאָרד פֿון דער אַרמענישער באַפֿעלקערונג אין דער אָטאָמאַנער אימפּעריע, בעת דער ערשטער װעלט־מלחמה, אױף דעם סדר־היום פֿון דער אײראָפּעיִשער פּאָליטיק. דאָס ערשטע איז די באַלױנונג פֿונעם טערקישן שרײַבער אָרהאַן פּאַמוק מיט דער נאָבעל־פּרעמיע, װאָס די טערקישע נאַציאָנאַליסטן האָבן אױסגעטײַטשט װי אַן אױסצײכענונג פֿאַר זײַן דרײסטער קריטישער פּאָזיציע, לגבי דעם ענין פֿון דעם מאַסן־מאָרד פֿון די אַרמענער און קורדן.

October 20, 2006
רעצעפּטן
פֿון שׂרה־רחל שעכטער

קאַטאַלאָניע איז אַ פּראָווינץ אין צפֿון־מיזרח שפּאַניע, וואָס האָט אַ שם ווי דאָס דריט-בעסטע אָרט פֿון געשמאַקע פּאָטראַוועס אין אייראָפּע. די ערשטע צוויי זענען איטאַליע און פֿראַנקרײַך.