די טעג זוך איך אַרום מײַן טאַשמע וואָס הייסט "מאַמע־לשון," אַרויסגעגעבן אין ירושלים, וווּ עס זינגט אַ פֿרומער קינדער־כאָר (אַלע ייִנגעלעך) אַ מחיהדיקן, פּויליש־גאַליציאַנער ייִדיש, פֿול מיט גראַמאַטישע גרײַזן, אָבער ס'איז מלא־חן און די מעלאָדיעס זײַנען האָפּסעדיק, לעבעדיק און לוסטיק. אַ חוץ דעם איז דערבײַ דאָ אַ שלל מיט לערן־מאַטעריאַל. און אַזוי ווי איך קען די טאַשמע בשום־אופֿן נישט געפֿינען, כאָטש איך האַלט אַלע מײַנע טאַשמעס צוזאַמען, בין איך חושד, אַז עמעצער האָט עס בײַ מיר געלקחנט (געלאַקכנט — געגנבֿעט).

די שײַכות פֿון אַ פּראָזאַיִשער דאַטע און אַ משיחישער מיסיע

זינט דער גרינדונג פֿון קרן־קימת לישׂראל בײַם פֿינפֿטן ציוניסטישן קאָנגרעס אין 1901 האָט דער פֿאָנד זיך קאָנצענטרירט אויף דעם גאַנג פֿון ייִדיש־נאַציאָנאַלן חינוך נישט וויי­ניקער ווי אויף זאַמלען מיטלען צו קויפֿן באָדן אין ארץ־ישׂראל. דאָס איז, בלי־ספֿק, איינע פֿון די סיבות וואָס האָט באַווויגן דאָס פֿאָלק צו אָנערקענען דעם פֿאָנד ווי אַ סימבאָל פֿון אונדזער "סוּווערעניטעט, זעלבסט­שטענדיקייט אויפֿן וועג".

סוף 18טן יאָרהונדערט האָט זיך אָנגעהויבן אַ פּראָצעס, וועלכער האָט אויפֿגערודערט די גאַנצע וועלט: אויף אַ סך טעקסטילע פֿאַרבריקן, וווּ די אַרבעטער פֿלעגן אַליין דרייען די ווערקשטעלן, שפּי­נענדיק די פֿעדעם און וועבנדיק די שניט-סחורה, האָט מען אויפֿגעשטעלט די דאַמף-מאַשינען, וועלכע האָבן דערמעגלעכט אויס­צופֿירן די אַרבעט אָן דעם מענטשלעכן כּוח. אין דער ערשטער העלפֿט פֿונעם 19טן יאָרהונדערט זענען מע­כאַניזירט געוואָרן אַ סך אַנ­דערע פּראָדוציר-פּראָצעסן.

(המשך פֿון פֿאָריקן נומער)

ער און זי

אויב פּרוּוון צו פֿאַרענטפֿערן זייער באַגע­געניש און באַקאַנטשאַפֿט, וואָלט מען עס מסתּמא געקאָנט טאָן מיט איין זאָג, וואָס האָט זיך אַזוי היימיש אײַנגענעסטעט אין יאַשעס קינדשאַפֿט — "אַזוי איז באַשערט!" אָבער מיט איין זאָג איז דאָס לעבן שווער צו פֿאַרענטפֿערן.

ווען דאָס ייִדישע פֿאָלק איז אַרויס פֿון מצרים, האָט פּרעה, וועלכער האָט אַליין פֿאַר­טריבן די ייִדן פֿון זײַן לאַנד, כּדי אויסצומײַדן נײַע מכּות, באַשלאָסן זיי נאָכצויאָגן און ווידער פֿאַרשקלאַפֿן. דער אייבערשטער האָט געמאַכט אַ נס: דאָס וואַסער פֿון ים־סוף האָט זיך צעשפּאָלטן, און די ייִדן זענען אַריבער­געגאַנגען דעם ים; ווען פּרעהס אַרמיי האָט געפּרוּווט זיי נאָכיאָגן, האָט דאָס וואַסער זיך צוריק צונויפֿגעגאָסן און פֿאַרפֿלייצט די רודפֿים.

די גלאָבאַלע דערוואַרעמונג האָט אונדזער לאַנד נישט אָנגערירט. פֿון חנוכּה ביז הײַנט באַלעבאַטעוועט דער פֿראָסט, באַזונדערס בײַנאַכט. די קעלט האָט אָבער נישט אָפּגע­שטעלט די אַקטיוויטעטן אינעם ייִדישן קהילה־צענטער, וואָס האָט אָפּגעמערקט זײַן צוויי־יאָריקן געבורטסטאָג. פֿאַרשטייט זיך, צוויי יאָר איז בלויז אַ קינדער־עלטער, לאָמיר אָבער נעמען אין באַטראַכט, וויפֿל גוטע זאַכן זײַנען געגרינדעט געוואָרן במשך פֿון דער צײַט סײַ פֿאַר די דער­וואַקסענע און סײַ פֿאַר קינדער.

ווי באַקאַנט, האָט דער פּאַלעסטינער טעראָר זיך אָנגעהויבן אויף מאָרגן נאָכן באַשלוס פֿון דער "יו־ען", דעם 29סטן נאָ­וועמבער 1947, און אין די 1950ער יאָרן האָט ער געבראַכט צו דער סיני־מלחמה. דער טעראָר האָט זיך געשטאַרקט נאָך מער נאָך ישׂראלס גרויסן נצחון אין דער זעקס־טאָגיקע מלחמה. דאַן האָבן זיך אָנגעהויבן די פֿאַרכאַפּענישן פֿון עראָפּלאַנען און טעראָר־אַקטן קעגן די ישׂראלים אין אויסלאַנד; אַרײַנדרינגונגען אין ישׂראל פֿון די פּליטים־לאַגערן אין יאָרדאַניע און טעראָר־אַקטיוויטעטן פֿון לאָקאַלע פּאַ­לעס­טינער אין די אָקופּירטע שטחים — דעמאָנ­סטראַציעס, שטרײַקן און ברוטאַלע טומלען.

די אַמעריקאַנער ייִדישע ליטעראַטור איז אַן אייגנאַרטיקער טייל פֿון דער אַמעריקאַנער קולטור, וואָס בלײַבט עד–היום ניט דערשאַצט און ניט דערפֿאָרשט ווי עס פּאַסט צו זײַן. בלויז עטלעכע אַספּעקטן און זשאַנערס, אַזעלכע ווי מאָדערניסטישע פּאָעזיע פֿון פֿאַרשידענע שטרעמונגען, האָט באַקומען אַ געוויסע קרי­טישע אָפּשאַצונג מצד די מאָדערנע פֿאָר­שער. די גאַנצע פּראָזע שטייט אין שאָטן פֿון יצחק באַשעוויסן, וועלכער האָט ניט גע­האַלטן פֿון זײַנע אַמעריקאַנער קאָלעגעס.

אויפֿן וועג שטייט אַ בוים
שטייט ער אײַנגעבויגן;
פֿאָרט אַ ייִד קיין ארץ־ישׂראל
מיט פֿאַרוויינטע אויגן.
גאָט, גאָט, ליבער גאָט,
לאָמיר דאַוונען מינחה —
אַז מיר וועלן קומען קיין ארץ־ישׂראל
וועט זײַן אַ גרויסע שׂימחה.

בײַ מיר אין קעשענע, אָדער פּינקטלעכער, אין דעם זכּרון פֿון מײַן קאָמפּיוטער, ליגט שוין אַ בילעט אויף אַן עראָפּלאַן, וואָס פֿליט פֿון לאָנדאָן קיין קיִעוו. דעם 22סטן און 23סטן יאַנואַר וועט דאָרטן דורכגיין אַ קאָנפֿערענץ, געווידמעט דער "קולטור-ליגע". איך האָף, אַז די קאָנפֿערענץ וועט טאַקע מקוים ווערן, ווײַל מע אָרגאַניזירט זי זייער אידאָסינקראַטיש. ס׳איז ווי אַ מין מיראַזש — אָט באַווײַזט זיך עס, און אָט ווערט עס שוין אין גאַנצן פֿאַרפֿאַלן. דאָך, האָב איך באַשלאָסן צו פֿאָרן.

אויב איר ווילט אַ גרינג, געזונט מאכל, פּרוּווט אויס דעם ווײַטערדיקן סאַלאַט, וואָס באַשטייט פֿון ראַזעווע לאָקשן (לאָקשן געמאַכט פֿון גראָבמעל) אַנשטאָט די ווײַסע. קליינע ציבעלע, צעשניטן אויף דינע רעפֿטלעך

10 אונץ (285 גראַם) בראָקאָלי, צע­שניטן אויף קליינע שטיקלעך
3—4 רעטעכלעך, געשניטן אויף גאָר דינע רעפֿטלעך