אין די געראַמע זאַלן פֿונעם קווינס־צענטער (Central Queens YM & YWHA) זײַנען אַרויסגעשטעלט די קופּערנע אויסקריץ־ווערק פֿונעם באַקאַנטן קינסטלער, אימיגראַנט פֿון גרוזיע, רודאָלף ראָזענבלום. מיט די ווערק פֿון דעם זעלטענעם מײַסטער האָב איך זיך באַקאַנט מיט אַ יאָר דרײַצן צוריק, נאָך אין טביליסי. זיי האָבן סײַ פֿאַרחידושט און סײַ פֿאַרכּישופֿט. דעם חידוש האָט אַרויסגערופֿן דער פֿאַקט אַליין, אַז אויסגעקריצטע בילדער האָט מען געקאָנט דעמאָלט זען אויף שריט און טריט. דער מאַרק איז געווען פֿאַרפֿלייצט מיט פֿאַרשידענע אויסגעקריצטע קופּערנע מאַכערײַקעס. אַן אמתער פֿאַכמאַן, אַ קינסטלער האָט געדאַרפֿט האָבן אַ סך שעפֿערישע דרייסטקייט פֿאַרכאַפּט צו ווערן מיט דעם מין קונסט.

די פּרשה הייבט זיך אָן מיט די ווערטער: "ויצא יעקבֿ מבאר שבֿע וילך חרנה" — יעקבֿ אָבֿינו איז אַרויס פֿון באר־שבֿע און איז אַוועק קיין חרן. יעקבֿ אָבֿינו האָט פֿאַרלאָזט די הייליקע היים, דאָס הויז פֿון אַ צדיק, און גייט צו אַ הויז פֿון אַ שווינדלער, פֿון אַ רשע. יעקבֿ האָט דעמאָלט געהאַט געלערנט פֿערצן יאָר אין דער ישיבֿה פֿון שם ועבֿר, האָט ער אויפֿגעהערט לערנען און זיך אַוועקגעלאָזט גיין קיין חרן און געקומען אין הויז פֿון לבֿן הארמי. דאָרטן איז ער געוואָרן אַ פּאַסטעך און געפֿיטערט טאָג און נאַכט לבֿנס שאָף. ביז דאַן האָט יעקבֿ זיך פֿאַרנומען מיט אַ גײַסטיקער עבֿודה, געלעבט דורכויס אין אַ וועלט פֿון רוחניות, און איצט האָט ער אָנגעהויבן זיך באַשעפֿטיקן מיט מאַטעריעלע ענינים, מיט פּאַשען שעפּסן און ציגן.

אין פּסוק שטייט וועגן עשׂון (כה, כז): "ויהי עשׂו איש יודע ציד וגו׳" — אַז עשׂו איז געווען אַ מענטש וואָס ווייס ווי צו פֿאַנגען... זאָגט רש״י אויף דעם: "לצוד ולרמות את אבֿיו בפֿיו, ושואלו אבא היאך מעשׂרין את המלח ואת התּבֿן, כּסבור אבֿיו שהוא מדקדק במצוות — (וואָס מיינט, אַז עשׂו איז געווען אַ מענטש ווייס ווי צו פֿאַנגען) און אָפּנאַרן זײַן פֿאָטער מיטן מויל, פֿרעגנדיק בײַ זײַן טאַטן יצחק: ווי שיידט מען אָפּ מעשׂר פֿון זאַלץ און פֿון שטרוי (זאַכן וואָס בײַ זיי איז איבערהויפּט ניטאָ די מצוה פֿון מעשׂר; און פֿונדעסטוועגן וויל ער געבן פֿון די זאַכן מעשׂר), האָט זײַן פֿאָטער יצחק געמיינט, אַז ער, עשׂו, איז אַ ׳מדקדק׳, אַ מהדר אין מצוות.

ווען בערי פֿאָרמאַן איז געווען אַ יונגער בחור, האָט זײַן טאַטע, אַ ייִדישער אויפֿזעער פֿון אַ רימען־פֿאַבריק אין מאַנהעטן, אים געפּרוּווט איבערצוצײַגן דווקא נישט צו גיין אין זײַנע וועגן. האָט ער איין מאָל מיטגענומען זײַן זון, און אים אַוועקגעזעצט בײַ אַ שטעכמאַשין, וווּ דאָס ייִנגל האָט, נעבעך, אַכט שעה אַ טאָג, געמאַכט לעכלעך אין די פּאַסיקן. נאָך עטלעכע טעג האָט דער טאַטע אים געפֿרעגט: "נו, ווי געפֿעלט דיר די אַרבעט?" "ס׳איז אַן ערלעכע פּרנסה — האָט דאָס ייִנגל אים געענטפֿערט — אָבער איך וויל קיין מאָל מער נישט אַרבעטן אין קיין פֿאַבריק!"

סעפּטעמבער דעם אַכצנטן, איז אויפֿגעטראָטן אין קאָלומביע־אוניווערסיטעט דער באַגאַבטער און העכסט־טאַלאַנטירטער זינגער מאַרק אײַזיקאָוויטש. איך האָב נאָך נישט געזען אַזאַ געפּאַקטן זאַל מיט סטודענטן און ליבהאָבער פֿון ייִדישן ליד. מסתּמא צום ערשטן מאָל אַזאַ געשעעניש. אַפֿילו די ווענט זײַנען געווען געפּאַקט מיט סטודענטן יענעם אָוונט, ווײַל עס האָבן אויסגעפֿעלט זיצפּלעצער. מען האָט נישט נאָר באַוווּנדערט דעם זינגער, נאָר די סטודענטן וואָס לערנען זיך ייִדיש האָבן פֿאַרגעדענקט די רייד און די ענטפֿערס אויף זייערע פֿראַגעס, נאָך מאַרק אײַזיקאָוויטשעס אויפֿטריט.

די יונגע אַקטריסע, עירות באַר, איז געוואַקסן אין בראָנקס ביז זי איז געוואָרן 12 יאָר אַלט. דערנאָך האָט זי עולה געווען קיין ישׂראל מיט אירע טאַטע־מאַמע. נאָכן אָפּדינען אין דער אַרמיי, איז זי אַרומגעפֿאָרן, ווי אַ סך יונגע־לײַט פֿון ישׂראל, איבערן ווײַטן מיזרח, און זיך באַזעצט אין אַמעריקע. הײַנט איז זי אַ באַקאַנטע אַקטריסע אין דער טעלעוויזיע און קינאָ, ספּעציעל ווי אַ קאָמיקערין.

אויף דעם אַוועקגיין אין דער אייביקייט פֿון דיכטער דוד ספֿאַרד, האָט דער באַרימטער שרײַבער עלי שעכטמאַן געשריבן:

"ניטאָ דער אוהבֿ ישׂראל, דער גוטהאַרציקער, דער איידעלער דוד ספֿאַרד, וואָס האָט זײַן גאַנץ לעבן זיך קעגנגעשטעלט, מיט אַלע זײַנע כּוחות, מיט זײַן טיף ליריש־פֿאָלקישן ליד, מיט זײַן מחשבֿות־אייגנאַרטיקער עסיי, מיט זײַן הייס־פּובליציסטישן וואָרט; אומעטום זיך געראַנגלט מיט דעם רשעות אין דער וועלט, געוואָלט איבערקנעטן חלומות אין וואָר".

דאָס איז געווען אין טשערנאָוויץ, וווּהין דער קיִעווער ייִדישער מלוכה־טעאַטער האָט זיך אומגעקערט פֿון מיטל־אַזיע אין פֿעברואַר 1945.

די דירעקציע פֿונעם טעאַטער פֿלעגט פֿון צײַט צו צײַט אָרגאַניזירן קורצע גאַסטראָלן. דאָס מאָל זײַנען מיר אַרויסגעפֿאָרן קיין בעלץ, דער בעסאַראַבער שטאָט, אין וועלכער ס׳האָבן דאַן, אין 1948, געלעבט אַ סך ייִדן, וועלכע האָבן געגאַרט צו הערן פֿון דער בינע אַ ייִדיש וואָרט. מיר האָבן געבראַכט צו פֿירן יעקבֿ גאָרדינס שטייגער־דראַמע "מירעלע אפֿרת". די ראָלע פֿון מירעלע, דער הויפּט־באַזיצערין פֿון אַ גרויס האַנדלס־געשעפֿט, האָט געשפּילט אונדזער ערשטע אַקטריסע אַדע סאָנץ.

אין דער פּרשה ווערט דערציילט, אַז אַבֿרהם אָבֿינו האָט געשיקט זײַן געטרײַען קנעכט, אליעזר, קיין אַרם נהרים צו געפֿינען דאָרט די באַשערטע בת־זוג פֿאַר זײַן זון יצחק, און אַז ער איז געקומען צום ברונעם אויסער דער שטאָט, האָט ער תּפֿילה געטאָן (ווי באַלד ער ווייס דאָך ניט, ווער איז די באַשערטע כּלה פֿאַר יצחקן), אַז דער אויבערשטער זאָל פֿירן אַזוי, אַז ער, אליעזר, זאָל באַלד אָנטרעפֿן דאָס מיידל, וואָס דאַרף זײַן יצחקס זיווג. דערציילט די תּורה: "ויהי הוא טרם כּילה לדבר, והנה רבֿקה יוצאת וגו׳" — אַז נאָך איידער ער האָט געענדיקט רעדן אין זײַן תּפֿילה צום אויבערשטן, און אָט איז רבֿקה שוין אַרויסגעקומען... און ער האָט זיך באַלד איבערצײַגט, אַז זי איז די, וואָס דאַרף ווערן יצחקס פֿרוי.

מאָנטיק, דעם 13טן נאָוועמבער האָט מען אין דער ירושלימער "ייִדישער קולטור־געזעלשאַפֿט" פּרעזענטירט דאָס ערשט־דערשינענע זאַמלבוך פֿונעם פֿאַרשטאָרבענעם ייִדישן פּאָעט אַלכּסנדר בעלאָוסאָוו — "די ווינטערדיקע מנורה". די אונטערנעמונג האָט געעפֿנט דער פֿאָרזיצער פֿון דער "קולטור־געזעלשאַפֿט", מרדכי דוניץ און עס האָבן זיך באַטייליקט מיכאל בן־אַברהם, אַנקאַ שמיר, חיה ליפֿשיץ, אַבֿרהם פֿירסטענבערג, עלי ביידער און די אלמנה, שושנה בעלאָוסאָוו.

ס׳איז אַ שאָד, וואָס דער דעסערט קומט צום סוף פֿון אַ מאָלצײַט. נישט געקוקט אויף דעם, ווי געשמאַק ער זעט אויס, איז מען ביז דעמאָלט שוין אַזוי זאַט, אַז מע קען זיך צו אים אַפֿילו נישט צורירן. דערצו, אַז מע היט אָפּ וויפֿל קאַלאָריעס מע "שלינגט אַראָפּ", מײַדט מען אויס דעם נאָכבײַסן, ווײַל מע האָט מורא, ס׳וועט נאָך פֿעטער מאַכן.

מיט אַנדערטהאַלב יאָר צוריק, בעת אַ וויזיט אין רוים, האָב איך באַמערקט, אַז אויף די גאַסן פֿאָרן אַ סך מער מאָטאָציקלען ווי אויטאָס; און אויף די מאָטאָציקלען זיצן נישט בלויז יונגע לײַט אין די 20ער, נאָר אויך מיטל־יאָריקע מענער און פֿרויען, טראָגנדיק אַנצוגן און טעקעס, אויפֿן וועג צו דער אַרבעט.

די איטאַליענער זאָגן, אַז די מאָטאָציקלען זענען מער פֿאַרשפּרייט צוליב דעם וואָס זיי זענען ביליקער ווי די אויטאָס, און ס׳איז אַ סך גרינגער זיי צו פּאַרקירן אויף די שמאָלע, געפּאַקטע גאַסן פֿון רוים.