דער פֿילם הייסט "מײַן טאַטע — מײַן גאָט" (My Father My Lord) מיט אַסי דיין אין דער הויפּט־ראָלע. ס'האָט זיך אַזוי געמאַכט, אַז מיר האָבן געקענט נאָענט אַסין ווען מיר האָבן געלעבט אין מדינת־ישׂראל. דאָרט האָט זיך מײַן מענדל פֿאַרנומען נישט נאָר מיט וואָלונטיר־אַרבעט אין משׂרד־החינוך (די אָפּטיילונג פֿאַר דערציִונג), געטאָן קאָמפּיוטער־ און סטאַטיסטישע אַרבעט פֿאַר זיי, נאָר ער האָט אויך געמאַכט דרײַ פֿילמען אין ישׂראל מיט אַסין. דיינס זון איז דעמאָלט געווען אַ שיינער, יונגער־מאַן אין די פֿריִע דרײַסיקער.

לעצטנס האָב איך זיך באַקענט מיט אַ מענטשן וואָס פּראָדוצירט, זעצט איבער און איז דער אַרטיסטישער דירעקטאָר פֿון "נפֿש־טעאַטער" אין ישׂראל. ער אַליין איז אַ קאַנאַדער, געבוירן אין וויניפּעג און שטעלט צונויף פֿאָרשטעלונגען אין העברעיִש, ייִדיש און ענגליש. ער הייסט האַואַרד ריפּ, און זינט 1983 וווינט ער אין ישׂראל וווּ ער שטעלט זײַנע פֿאָרשטעלונגען.

אין די זעכציק יאָר פֿון איר עקזיסטענץ, האָט שוין די ייִדישע מדינה געפּאָקט און געמאָזלט, געטאַפּט אַ וואַנט, אַדורכגעמאַכט היסטאָרישע ערד־ציטערנישן און, על־פּי נס, ניצול געוואָרן. ייִדן האָבן געגלייבט, אַז נאָך אַזאַ בלוטיקן חורבן, נאָך אַזאַ ריזיקער קאַטאַסטראָפֿע וואָס איז באַפֿאַלן אונדזער פֿאָלק, וועט די וועלט אײַנשטילן אירע מער­דערישע נטיות, און איין מאָל פֿאַר אַלע מאָל אָפּלאָזן די רעשטלעך פֿונעם ייִדישן פֿאָלק אויסצולעבן זיך רויִק, בשלום־ושלווה אין זייער אייגן שטיקל ווינקל.

דער פֿילם וואָס שפּילט איצט אין "גואַם"־קינאָ רופֿט זיך "קאָנסטאַנטינס שווערד", און עס איז פֿאַר מיר געווען אַ רי­זי­קע איבער­ראַשונג, אַז אַן אַמעריקאַנער, אַ קריסט, אַן אַמאָליקער קאַטוילישער גלח מיטן נאָ­­מען דזשיימס קעראָל, זאָל אויפֿ­דעקן דאָס גאַנצע געמויזעכץ פֿון דער קאַ­טוי­ליש־קריסטלעכער קירך, אָנהייבנדיק מיטן גײַסטיקן פֿירער קאָנסטאַנטין, וועלכער האָט גע­וועלטיקט ביזן יאָר 337 פֿון אונדזער צײַט־רעכענונג. קאָנסטאַנטין אַליין, ווײַזט זיך אַרויס,

איך פֿאָדער אַ סך מאָל פֿון מײַנע סטודענטן פֿאַרשיידענע אַרבעטן אויסער די ראַמען פֿון קלאַס. איינע פֿון זיי איז געווען דאָס אַוועקזעצן זיך מיט דער באָבען אָדער זיידן, מיט דער מומען אָדער אַ שכן, און צומאָל — אַ שכנטע — און אויס­געפֿינען אַ ביסל מער וועגן זיי: ווער און וואָס זיי זײַנען, פֿון וואַנען זיי שטאַמען און וואָס זיי האָבן אַדורכגעמאַכט אין לעבן. פֿאַרשטייט זיך, אַז די נאָענטע משפּחות האָבן זיך שטאַרק דערפֿרייט מיט דער אויפֿגאַבע; דאָס אייניקל וויל וויסן, וויל אויסהערן, וויל דערגיין.

די פּיעסע הייסט "Shlomo" (שלאָמאָ) און ס'איז אַ "מיוזיקל", וואָס באַנוצט זיך מיט שלמה קאַרלבאַכס לידער. מוזיק, נגינה, און אין צווישן, אַרײַנגעפֿלאָכטן עפּיזאָדן פֿון זײַן לעבן. דאָ אין אַמעריקע איז דאָ אַ פּיזמון וואָס האַלט אַז אַנשטאָט טרערן אויפֿן טויט פֿון אַ בר־מינן, פּראַוועט מען זײַן לעבן, פּונקט ווי מ'פּראַוועט אַ יום־טובֿ. וואָס איז די גדולה, פֿאַרשטיי איך נישט. נאָר אַזוי האָבן זיך די אַמעריקאַנער ליב אויסצודריקן. ס'איז אויך אינטערעסאַנט ווי מענטשן האָבן ליב צו פֿאַרגעטערן עמעצן נאָכן טויט. בײַם לעבן איז שלמה קאַרלבאַך געווען אַ בן־יחיד בײַ גאָט.

לייענענדיק, אַז דער אַמאָליקער פּרעזידענט דזשימי קאַרטער מאַכט אַ לוסטרײַזע איבערן מיטעלן מיזרח און געפֿינט זיך איצט אין סיריע, וווּ ער פֿאַרהאַנדלט מיט די כאַמאַסניקעס וועגן אַ שלום־אָפּמאַך צווישן די ישׂראלים מיט די פּאַלעסטינער, איז מיר געקומען אויפֿן זינען צו פֿירן מיט אים אַ קאָרעספּאָנדענץ, נעמלעך, שרײַבן אים אַ בריוועלע. הײַנט אַז קאַרטער איז שוין כּמעט אין תּרחס יאָרן, זיצט אויפֿן זאָטל און איז אַ קאַפּיטשקע עובֿר־בטל, דאַרף מען מיט אים פֿאַרהאַנדלען ער זאָל אויפֿהערן מיט אונדז האַנדלען.

איך האָב די טעג באַקומען אַ קאַלענדאַר אין קאָלומביע, וווּ ס'איז געשטאַנען געשריבן אַז מיטוואָך, דעם זעכצנטן אַפּריל, פּונקט אַכט אַ זייגער אין אָוונט, וועלן אין "דויטשעס הויז" האַלטן רעפֿעראַטן צוויי אָנגעזעענע אַקאַ­דעמישע וויסנשאַפֿטלער און גרויסע מומחים אויפֿן געביט — טשערנאָוויץ. דער פֿאָרטראָג איז געגאַנגען אונטערן רובריק: "דער אויפֿלעב פֿון טשערנאָוויץ אין ייִדישן זכר און געשיכטע". ביידע לעקטאָרן, דאַכט זיך מאַן און ווײַב, וואָס לויט מײַן אָבסער­וואַציע האָבן ביידע געטראָגן די זעלבע שיך, ווייך־לעדערנע קאַמאַשן, מסתּמא געקויפֿט אין טשערנאָוויץ. זי האָט געהייסן מאַריאַן הירש און ער, לעאָ שפּיצער, ביידע פּראָפֿע­סאָרן.

איך דערמאָן זיך וואָס מײַן טאַטע האָט מיר אַמאָל דערציילט וועגן אָרעמקייט אין דער בא­ַלוטער געגנט אין לאָדזש. דאָס זײַנען געווען די דרײַסיקער יאָרן, אַ רעזול­טאַט פֿון דער מפּלה אויף “וואָל־סטריט," אין אַמעריקע, ווען די בענק האָבן באַנק­ראָ­טירט און די בערזע אין ניו־יאָרק האָט אויס­געצויגן די קאָפּעטעס. די וועלט איז דעמאָלט אַרײַנגעפֿאַלן אין אַ פּאַניק. מענטשן וואָס האָבן אָנגעוווירן מאַיאָנטקעס האָבן זיך גענומען שלײַדערן פֿון די פֿענצטער, נישט געקענט נאָך יאָרן פֿון שוווילטאָג אָנהייבן פֿון אויף ס’נײַ.

“דזשעקי מייסאָן — דער ענדגילטיקער ייִד." (Jackie Mason — The ultimate Jew) אַזוי הייסט די הײַנטיקע פֿאָרשטעלונג זײַנע, וווּ דער קאָמיקער פּראַוועט לצנות מיט דער לעצטער פּאָליטישער לאַגע אין לאַנד, מיט זײַנע פֿאַראורטיילן און אָנפֿאַלן, וווּ ער לאָזט אויס זײַן ביטער האַרץ אויף אַלע ייִדישע שׂונאים. דזשעקי, וועלכער איז שוין קיין עין־הרע אין זײַנע אַריכות־ימים, איז נישט קיין פּנים־חדשות פֿאַרן טעאַטער־גייער. ער נעמט אין דער אַרבעט אַרײַן ייִדן און גויים, דעם געוועזענעם גובערנאַטאָר פֿון ניו־יאָרק — עליאָט שפּיצער, וועלכער האָט מיאוס אָפּגעשניטן און געלייגט דעם קאָפּ. שוין אָפּגערעדט פֿונעם נײַעם גובערנאַטאָר — דייוויד פּאַטערסאָנען, מיט זײַן מתוודה זײַן זיך פֿאַר כּל עם ועדה, באַלד בײַם איבערנעמען די גובערנאַטאָרסטווע, היות ער אַליין איז אויך אַ ווײַבערניק, אַ רודף־יופּעס, אַז ער איז טרייף ווי אַ חזיר־פֿיסל.

ערשט די טעג איז אַוועק פֿון דער וועלט בינה ווײַנרײַך, די פֿרוי פֿונעם באַרימטן ייִדישן לינגוויסט — אוריאל ווײַנרײַך, די שנור פֿון ד"ר מאַקס און רעגינע ווײַנרײַך, און די שוועגערין פֿון גאַבי ווײַנרײַך. פֿאַר מיר ליגט אַ בילד פֿון פֿינף יונגע חבֿרה־לײַט. דאָס בילד באַשײַנט די שוואַרץ־חנעוודיקע ברונעטקע — בינה סילווערמאַן, ווען זי האָט נאָך געהייסן אויף איר מיידלשן נאָמען. וועגן בינהן ווייס איך ווייניק, בלויז דאָס וואָס זי אַליין האָט מיר דערציילט, און די עפּיזאָדן וואָס האָבן זיך אָפּגעשפּילט בעת אונדזער פֿרײַנדשאַפֿט.

פֿאַר מיר איז אַלע מאָל אינטערעסאַנט אויסצוגעפֿינען ווער זײַנען זיי, די סטודענטן וואָס לערנען ייִדיש אין אַמעריקע? איך ווייס, אַז זיי טיילן זיך אין פֿאַרשיידענע קאַ­טעגאָריעס. צווישן זיי טיילט זיי די עלטער, די אָפּשטאַמונג; צווישן זיי — פֿרומע און פֿרײַע. פֿאַראַן צווישן זיי אידעאָלאָגישע אונ­טערשיידן, און פּראַקטישע אויסוואַלן.