כ׳האָב דאָך שוין געזען "מיוזיקלס," מוזיקאַלישע פֿאָרשטעלונגען, הייסט עס. אָבער אַזוינס ווי "דאָס בוך פֿון די מאָרמאָנען," האָב איך, דאַכט זיך, זעלטן, ווען עס איז, געהאַט די זכיה בײַצוּוווינען; זייער זינגען, זייער טאַנצן, זייער יוגנטלעכע ענערגיע, די חכמות, די סאַטירע — נישט נאָר אויף מאָרמאָניזם, נאָר מ׳קען אַרײַנרעכענען אין דעם קאַבודל ס׳רובֿ פֿון די וועלט־רעליגיעס, מיט זייערע מיסיאָנערן, הייליקע שריפֿטן, מיט זייער וועלן אָפּשמדן אַ העלפֿט פֿון דער וועלט; דער עיקר אַזוי פֿיל אומשולדיקע שבֿטים און פֿעלקער ווי מעגלעך. אַלץ אין איינעם, אַן אָוונט פֿון גרויס אויפֿגעהײַטערטקייט און געשפּאַנטקייט. ס׳האָט מיך דערמאָנט אַ ביסל פֿון איציק מאַנגערס מגילה־לידער און חומש־לידער, מיט דעם אונטערשייד, וואָס איציק מאַנגער האָט פֿאַרמאָגט ייִדישן הומאָר און ייִדישע חכמה, און דאָ האָבן מיר צו טאָן מיט מאָרמאָנישן שפּאָט.
די טײַערסטע בילעטן זײַנען שוין אויספֿאַרקויפֿט אויף צוויי יאָר אין פֿאָרויס. דער המון ציט זיך אַזש פֿון דער 49סטער גאַס ביז בראָדוויי. איז ערשטנס, האָב איך געדאַרפֿט שטיין צוויי שעה אין אַ ריי נאָך בילעטן וואָס האָבן זיך געדאַרפֿט באַפֿרײַען פֿינף מינוט פֿאַר דער פֿאָרשטעלונג; און דערמיט מיין איך צו זאָגן, אַז פֿינף מינוט פֿאַר דעם ווי דער פֿאָרהאַנג הייבט זיך קען מען באַקומען בילעטן וואָס מענטשן האָבן אַנולירט.
נאָך צוויי שעה וואַרטן אין דער ריי, בין איך מיט מײַן פֿרײַנדינע קוים מיט צרות אָנגעקומען צו דער קאַסע. ווען עס זײַנען פֿאַרבליבן בלויז צוויי ביליקע בילעטן, וואָס דורכשניטלעך וואָלטן זיי געקאָסט פֿיר הונדערט זיבעציק דאָלאַר אַ בילעט. האָט עס אונדז אָפּגעגליקט און מיר האָבן באַקומען די טײַערסטע בילעטן פֿאַר אַ בראָדווייער שיבוש. די זיצפּלעצער זײַנען געווען אַ פֿינף־זעקסטע ריי אָפּגערוקט פֿון דער בינע.

די טעג בין איך אַוועק זען אַ פֿאָרשטעלונג וואָס געשריבן האָט זי ישׂראל האָראָוויץ, גאָר אַ באַקאַנטער און טאַלאַנטירטער דראַמאַטורג, וועלכער האָט אונטער זיך איבער זיבעציק פּיעסעס און איז איבערגעזעצט געוואָרן אויף דרײַסיק לשונות, וואָס ווערן הײַנט צו טאָג געשפּילט איבער דער וועלט, און אַ סך פֿון זיי דווקא אין דײַטשלאַנד.

דער סוזשעט איז שטאַרק און אַן אינטערעסאַנטער. דער געדאַנק איז דווקא אַן אַבסורדישער, אָבער דאָס איז די ראָלע סײַ פֿון אַ טאַלאַנטירטן דראַמאַטורג, און סײַ פֿון אַן ערנסטן דראַמאַטישן טעאַטער.

"לעבנסראַום" איז אַן אָנדײַט אויף היטלערס פּראָקלאַמאַציע, אַז די דײַטשן מוזן האָבן גענוג אָרט אויף צו צעשפּרייטן זיך און צעפֿירן די הענט (Lebensraum). דעריבער מוז מען פּטור ווערן פֿון אַלע "פֿרעמדע," דער עיקר, די ייִדן. און דאָ קומט דער אַבסורד.

דעם האַרבסט שטעלט פֿאָר די "צדיק"־מוזיק־פֿירמע פֿון ניו־יאָרק דעם פֿעסטיוואַל פֿון "ראַדיקאַלער ייִדישער קולטור". יעדן מיטוואָך, פֿון סעפּטעמבער ביז סוף דעצעמבער, טרעט אויף אַן אַנדער גרופּע אין דער "6סטע גאַס־שיל" אין מאַנהעטן, וווּ דער רבֿ איז דער באַקאַנטער קלאַרנעטיסט גרעג וואָל. הרבֿ וואָל שפּילט יאָרן לאַנג אין דער ייִדישער דזשעז־גרופּע "די שפּעטע נבֿיאים", און פֿאַרנעמט אַן אָנגעזעען אָרט אין דער אַזוי־גערופֿענער "ראַדיקאַלער ייִדישער מוזיק"־באַוועגונג אין ניו־יאָרק. אַן אָרטאָדאָקסישער רבֿ איז וואָל געוואָרן ערשט נאָך דעם, ווי ער האָט יאָרן לאַנג געפֿאָרשט זײַן ייִדישקייט דורך מוזיק.

צו שפּילן הײַנט ייִדיש טעאַטער, דאַרף מען האָבן אָדער אַ סך געלט, אָדער אַ סך אַמביציע. דער "נײַער ייִדישער רעפּערטואַר־טעאַטער", האָט אַ סך אַמביציע. פֿאַרשטייט איר שוין, אַז מיט קיין געלט שמעקט דאָרט נישט. און נאָך: אפֿשר הייבט זיך טאַקע אַ נאָרמאַלער טעאַטער אָן פֿון אַ הענגער, אָבער נישט דער "רעפּערטואַר־טעאַטער". איין קלייניקייט, דער טעאַטער האָט נישט קיין אייגענע וואַנט צוצוקלאַפּן צו איר דעם הענגער. שוין אָפּגערעדט פֿון אַ דאַך. שפּילט ער אין דער שיל "בית־אמת", אין ברוקלין. פֿון דעסטוועגן, האָט דער דאָזיקער טעאַטער מזל, ווײַל בראָש אים שטייט דוד מאַלדעלבאַום — אַן אַקטיאָר, רעזשיסאָר, דירעקטאָר; ער פֿאַרנעמט אויך אַלע אַנדערע שטעלעס און פּאָסטנס, וואָס יעדער טעאַטער פֿאַרמאָגט.

דוד מאַנדעלבאַום איז אַ טיפּישער ייִדישער טעאַטער־מענטש. ער איז תּמיד אין זוכענישן — שאַפֿערישע, אַדמיניסטראַטיווע, פֿינאַנציעלע — און אַז מע זוכט, טרעפֿט זיך, אַז מע געפֿינט. אַזוי האָט ער געפֿונען נאָך פֿינף טאַלאַנטירטע מענטשן: דעם רעזשיסאָר משה יאַסור, דעם קלאַרנעטיסט דמיטרי סלעפּאָוויטש און די אַקטיאָרן יעלענאַ שמואלסאָן, רפֿאל גאָלדוואַסער, שיין בייקער — און זיי אַלע האָבן אויפֿגעפֿירט די פֿאָרשטעלונג "אַגענטן", לויט שלום־עליכם.

אייגנטלעך, קומט דער געדאַנק אַרויס פֿון רפֿאל גאָלדוואַסער, דער גרינדער און אָנפֿירער פֿון אַן אַנדער ייִדישן טעאַטער אין שטראַסבורג, פֿראַנקרײַך — דער "לופֿטעאַטער". רפֿאל גאָלדוואַסער געהערט אויך צו די טעאַטער־מענטשן, וואָס עס ליגט זיי אין לעבן צו שפּילן דווקא ייִדיש־טעאַטער. און ס׳איז נאָך פֿריש אין זכּרון זײַן מאָנאָ־פֿאָרשטעלונג, וווּ ער האָט גלענצנדיק אויפֿגעפֿירט "דער גילגול פֿון אַ ניגון", אויפֿן סמך פֿון י. ל. פּרצס דערציילונג.

Film Ahead of Time,
Director Bob Richman,
2010

דאָס היסטאָרישע בילד, וואָס מיר האָבן פֿונעם 20סטן יאָרהונדערט, איז אין אַ היפּשער מאָס געשאַפֿן געוואָרן דורך די זשורנאַליסטישע באַריכטן און פֿאָטאָגראַפֿישע אימאַזשן. צווישן די חשובֿע זשורנאַליסטן פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם יאָרהונדערט פֿאַרנעמט רות גרובער, וואָס האָט ניט לאַנג צוריק אָפּגעמערקט איר הונדערטסטן געבוירנטאָג, אַ ספּעציעל אָרט.

געבוירן אין ברוקלין אין אַ ייִדיש־רעדנדיקער משפּחה, האָט זי שוין צו פֿופֿצן יאָר אָנגעהויבן אירע קאָלעדזש־שטודיעס אינעם ניו־יאָרקער אוניווערסיטעט. שפּעטער האָט זי זיך דערמאָנט, ווי אויף דער ערשטער לעקציע האָט דער פּראָפֿעסאָר פֿון דײַטש געמאַכט אַ ספּעציעלע דערקלערונג פֿאַר די ייִדישע סטודענטן: "אויב עמעצער פֿון אײַך האַלט, אַז דײַטש איז פּונקט דאָס זעלבע וואָס ייִדיש און עס וועט זײַן גרינג צו לערנען, האָט איר אַ טעות. אײַער קענטעניש אין ייִדיש קאָן קאַליע מאַכן אײַער דײַטש. דאָס בעסטע איז צו פֿאַרגעסן באַלד אַלץ, וואָס איר קענט אין ייִדיש!".

רות האָט זיך געחידושט׃ "ווי קאָן איך פֿאַרגעסן ייִדיש, וואָס איך האָב זיך געלערנט בײַ מײַן באָבען?" — אָבער אין גיכן האָט זי באַמערקט, אַז איר ייִדיש ווערט אַלץ מער דײַטשמעריש. אַזוי האָט זיך אָנגעהויבן איר ליבע מיט דער דײַטשער קולטור (און אויך מיט דעם פּראָפֿעסאָר פֿון דײַטש).

"אַ מאָל פֿילן מיר, אַז מיר צעשפּאַלטן זיך אויף צוויי קולטורן, און אַ מאָל, אַז מיר פֿאַלן אַרײַן צווישן צוויי בענקעלעך". אָט די ווערטער פֿון סאַלמאַן רושדי ווערן אַרויסגעבראַכט, ווי אַ מאָטאָ, אויף די פֿאַרבעטונגען צו דער נײַער אויסשטעלונג אין דער "מינאַ גאַלעריע", ניו-יאָרק, אין וועלכער עס באַטייליקן זיך, צום מערסטן ישׂראלדיקע אָדער געוועזענע ישׂראלדיקע מאָלער און גראַפֿיקער. אויב סאַלמאַן רושדי איז אויסן געווען זיין אומשטאַנד צווישן מיזרח און מערבֿ, ווי אַ מוסולמענער, וואָס לעבט אין דער מערבֿדיקער וועלט, זשאָנגלירן די קינסטלערס צווישן זייער היימלאַנד, מדינת-ישׂראל, און דער שטאָט ניו-יאָרק. אָדער ווי בען טריט, איינער פֿון די נײַן קינסטלערס, וועלכע באַטייליקן זיך אין דער אויסשטעלונג, האָט מיר געזאָגט: "אונדזער ציל איז אַריבערצוּוואַרפֿן אַ בריק צווישן קאָנטינענטן, אויפֿן זעלבן אופֿן ווי מיר שטרעבן עס צו דערגרייכן צווישן פֿאַרשידענע קינסטלערישע זשאַנערס: אַרכיטעקטור, קינאָ, מאָלערײַ. דער געדאַנק פֿון 'אַריבערוואַרפֿן אַ בריק צווישן אָפּשטאַם און עקזיסטעננץ־רוים’ קומט ווי אַ רעזולטאַט פֿון צוויי פּראָדוקטן — אימיגראַציע און גלות."

בען טריט איז דער איינציקער קינסטלער אויף דער אויסשטעלונג וואָס איז נישט קיין געבוירענער ישׂראלי; ער האָט אימיגרירט קיין ישׂראל פֿון אַמעריקע און פֿאַרבראַכט דאָרט נײַן יאָר. אין ישׂראל האָט ער געגרינדעט אַ פּריוואַטע קונסט-שול אויפֿן נאָמען פֿון "ירושלים סטודיאָ שול" (ראָשי-תּיבֿות JSS). זײַנע ווערק צייכענען זיך אויס מיט אַ בכּיוונדיקער נעפּלדיקייט. ער שטרעבט צו פֿאַרווישן די גרענעצן צווישן פֿיגוראַציע און אַבסטראַקציע, און אַזוי אויסדריקן דאָס אינצווישן-אָרט און צוטיילן אים אַ געוויסן באַטײַט. ווען מע וואָלט געקוקט אויף זײַן געמעל פֿון קאָסמאָס, וואָלט מען נישט זיכער געווען, צי מע זעט אַ קלאַסישע, צי אַ מאָדערנע פֿיגור.

דעמיאַן קודריאַווצעוו,
"די צווילינג־ברידער".
סאַנקט־פּעטערבורג,
"אַמפֿאָראַ", 2008.

דער אָנהייב פֿונעם ראָמאַן איז ענלעך צו "קינדער פֿון חצות" פֿון סאַלמאַן ראַשדי׃ די צוויי צווילינג־ברידער ווערן געבוירן פּונקט אין דעם מאָמענט, ווען עס ווערט פּראָקלאַמירט אַ נײַע מלוכה. אין ביידע פֿאַלן גייט עס וועגן אַ מלוכה, וואָס קומט אויף פֿון די חורבֿות פֿון דער בריטישער אימפּעריע, אינדיע אָדער ישׂראל. אָבער דער רוסישער ראָמאַן הייבט זיך אָן ניט אין ישׂראל נאָר אין אָדעס, און זײַנע העלדן קומען קיין מאָל ניט אין זייער "היסטאָרישן היימלאַנד". פֿון דעסטוועגן שפּילט מדינת־ישׂראל אַ מכריעסדיקע ראָלע אין קודריאַווצעווס ראָמאַן.

די האַנדלונג פֿונעם ראָמאַן שפּרינגט כּסדר איבער צײַטן און ערטער, און איז פֿול געפּאַקט מיט כּלערליי אַוואַנטורעס. אָנגעשריבן מיט קורצע זאַצן, מיט אינעווייניקע גראַמען און אַ קלאָרן ריטעם, לייענט זיך דער דאָזיקער טעקסט, ווי אַ מין פּאָעטישער סיפּור־המעשׂה, וואָס דערציילט די מאָדערנע געשיכטע אויף אַן עפּיש־מיטאָלאָגישן שטייגער. פֿון איין זײַט, זײַנען די העלדן געוויינטלעכע ייִנגלעך, וואָס וואַקסן אויף אין דער האַלב־קרימינעלער סבֿיבֿה פֿון דער נאָכמלחמהדיקער אָדעסע. פֿון דער אַנדערער זײַט, זײַנען זיי סימבאָלישע פֿיגורן, גילגולים פֿון פֿאַרשידענע מיטאָלאָגישע צווילינג־פֿיגורן, אַזעלכע ווי קין און הבֿל, יצחק און ישמעאל, יעקבֿ און עשׂו.

אין דער געשיכטע פֿון דער ייִדישער פֿאָלקלאָריסטיק האָבן עטלעכע רבנים זיך באַטייליקט אין דעם זאַמלען פֿון פֿאָלקלאָר. הרבֿ יהודה עלזעט־זלאָטניק, דער מחבר פֿונעם פֿיר־בענדיקן "וווּנדער־אוצר פֿון דער ייִדישער שפּראַך" איז געווען איינער פֿון די ערשטע פֿירער פֿון דער פֿרום־ציוניסטישער "מיזרחי"־פּאַרטיי אין פּוילן. זײַן קרובֿ, הרבֿ ישיעה זלאָטניק, האָט אַרויסגעגעבן דעם דרײַ־בענדיקן "חומש־פֿאָלקלאָר", ווי אויך דעם "ימים־טובֿים פֿאָלקלאָר". פֿאַר זיי איז דער עצם געדאַנק פֿון פֿאָלקלאָר נישט געווען קיין אַפּיקורסישער, ווי בײַ אַנדערע רבנים, נאָר אַן אופֿן אַרויסצוהייבן די שענסטע שאַפֿונגען פֿונעם פֿאָלק.

די זלאָטניק רבנים האָבן געזאַמלט און געשריבן, דער עיקר, צווישן די צוויי וועלט־מלחמות. אָבער מיט אַ דור צי צוויי פֿאַר זיי, האָט אַן אַנדער רבֿ — אַ ראַבינער — זיך אַרײַנגעוואָרפֿן אין דער אַרבעט צונויפֿצוזאַמלען וויצן, ווערטלעך און מעשׂיות אויף ייִדיש. שלום־זיסל ביילין איז געבוירן געוואָרן אין 1857 אין נאַוואָרעדאָק, ווײַסרוסלאַנד, אין אַ סוחרישער משפּחה. ער האָט געלערנט אין חדר און אין אַ "רעאַל"־שול. פֿון 1891 ביז 1901 איז ער געווען דער ראַבינער אין ראָהאַטשאָוו, און דערנאָך 20 יאָר דער ראַבינער אין ווײַטן אירקוטסק. אין 1921 האָט ער זיך פּענסיאָנירט כּדי אײַנצוסדרן זײַנע פֿאָלקלאָר־זאַמלונגען.

מײַן טאַטע ע"ה האָט שרעקלעך פֿײַנט געהאַט לעוו מעכליסן. אויף וויפֿל איך געדענק, האָט ער אים באַזונדערס ניט געקענט מוחל זײַן די טויזנטער אומגעקומענע רויטאַרמייער אין דער שלעכט-דורכגעטראַכטער מיליטערישער אַוואַנטורע אין יאָר 1942 אין קרים. מעכליס האָט דעמאָלט קאָמאַנדעוועט מיט אַלע קאָמיסאַרן אין דער רויטער אַרמיי, און מײַן טאַטע איז געווען איינער פֿון זיי; פֿון אַ נידעריקן ראַנג, טאַקע אין אַ קאָרפּוס, וואָס האָט אין קרים פֿאַרלוירן אַ גרויסן טייל פֿון זײַנע מיליטער־לײַט. אַ סבֿרא, אַז קיין פּאָפּולערע פֿיגור איז דער מענטש, וואָס איז געשטאַנען בראָש אַלע קאָמיסאַרן, ניט געווען. בכלל, מעכליס איז אַרײַן אין דער געשיכטע ווי איינער פֿון די מיאוסטע פֿיגורן אין סטאַלינס סוויטע.

אָבער לאָמיך אָנהייבן פֿון סאַמע אָנפֿאַנג. איך האָב זיך דערמאָנט וועגן מעכליסן, ווײַל מיט אַ פּאָר וואָכן צוריק האָב איך אין אַ ביכער־קראָם דערזען און געקויפֿט אַ בוך וועגן אים: "מעכליס. דער שאָטן פֿונעם פֿירער" (Мехлис. Тень Вождя), אָנגעשריבן דורך יורי רובצאָוו, אַ רוסישן מיליטער-היסטאָריקער. און ס’איז טאַקע אַ בוך, וואָס איז פֿול מיט כּלערליי מיליטערישע פּרטים, וועלכע אינטערעסירן מיך דווקא אַ סך ווייניקער ווי די פּערזענלעכקייט גופֿא פֿון דעם דאָזיקן מענטש — לעוו מעכליס (1889—1953).

די טעג בין איך אַוועק זען אַ מוזיקאַלישע אויפֿפֿירונג געווידמעט דעם באַרדיטשעווער רבין, ר׳ לוי־יצחק. איז ערשטנס, וועל איך אײַך באַקענען מיט לוי־יצחקן גופֿא, און נאַכער צוטרעטן צו דער פּיעסע. דער באַרדיטשעווער פֿלעגט זאָגן אַמאָל:

"קומט! וועל איך אײַך ווײַזן אַ וועג צו גאָט!

נישט דורך רייד, נאָר דורך געזאַנג!

מיר וועלן זינגען און דער הימל וועט אונדז פֿאַרשטיין!"

און אַזוי ווי לוי־יצחק פֿלעגט זיך אויסטענהן מיטן רבונו־של־עולם אויף מאַמע־לשון, פֿלעגט ער אום ראָש־השנה דווקא צו אים רעדן מיט די ווערטער:

"רבונו־של־עולם! פֿאַר וואָס פֿירסטו זיך נישט אויף ווי אַ פּשוטער ייִד? ווען אַ פּשוטער ייִד פֿאַרלירט זײַנע תּפֿילין, הייבט ער זיי באַלד אויף און גיט אַ קוש. עם־ישׂראל זײַנען דאָך דײַנע תּפֿילין, זיי זײַנען אַראָפּגעפֿאַלן אויף דער ערד די לעצטע צוויי טויזנט יאָר, איז פֿאַר וואָס הייבסטו זיי נישט אויף, און פֿאַר וואָס ראַטעוועסטו זיי נישט פֿון זייער אָרעמקייט?"

צום אַלעם ערשטן איז לוי־יצחק געבוירן געוואָרן אין יאָר 1740 און אַוועק פֿון דער וועלט אין 1809. ער איז אויך געווען באַרימט אונטערן נאָמען "דערבאַרעמדיקער," זוכנדיק אין מענטשן זייער צד פֿון גוטסקייט. און אַזוי ווי ער האָט אָפֿט גערעדט און אויסגעטענהט זיך מיט גאָט, האָט מען אים אויך גערופֿן "דער סניגור," דער פֿאַרטיידיקער פֿון פֿאָלק ישׂראל, איינער וואָס שטעלט זיך אײַן פֿאַר ייִדן. רבי לוי־יצחק האָט זיך באַרימט געמאַכט מיט זײַנע אויסטענהנישן מיטן רבונו־של־עולם. ער האָט עס געטאָן אויף דער שפּראַך פֿון פֿאָלק — ייִדיש. ער פֿלעגט זיך ווענדן צו גאָט און קלאָגן בזה־הלשון:

Nieme dusze?
Kobiety w kulturze jidysz.
Red. Joanna Lisek. Wroclaw, 2010

שטומע נשמות? פֿרויען אין דער ייִדיש־קולטור.
רעד. יאָאַנאַ ליסעק, ווראָצלאַוו (ברעסלע), 2010

אין די לעצטע פּאָר צענדליק יאָר איז פּוילן געוואָרן אַ וויכטיקער צענטער פֿון ייִדישע לימודים בכלל, און פֿון שטודיעס פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, בפֿרט. עס איז נאַטירלעך, אַז די אינטערעסן פֿונעם נײַעם דור פּוילישע פֿאָרשער געהערן צו דעם פּוילישן ייִדנטום, און עס איז אויך נאַטירלעך, אַז זייער געדאַנקען־גאַנג ווערט באַווירקט דורך די הײַנטצײַטיקע מערבֿדיקע טעאָרעטישע שטרעמונגען. ביידע טענדענצן ווערן בולט פֿאָרגעשטעלט אינעם נײַעם וואָגיקן זאַמלבוך פֿון אַרטיקלען וועגן פֿרויען אין דער ייִדישער ליטעראַטור.

דאָס בוך איז אַ פּועל־יוצא פֿון צוויי אַקאַדעמישע קאָנפֿערענצן און נעמט אַרײַן צוואַנציק רעפֿעראַטן, וואָס דעקן בערך פֿיר הונדערט יאָר פֿון דער פּויליש־ייִדישער געשיכטע — פֿון סאַמע סוף 16טן יאָרהונדערט (קאַטאַזשינאַ שורמיאַק וועגן דער געשטאַלט פֿון ייִדישער פֿרוי אין "בראַנטשפּיגל") ביז די 1950ער יאָרן. דער טעמאַטישער דיאַפּאַזאָן איז אויך אַ ברייטער׃ פֿון ליטעראַטור און שפּראַך צו רעליגיע, טעאַטער, מאָלערישער קונסט און פּאָליטיק.

דאַכט זיך, ערשט נעכטן איז עס געווען: אויפֿן רעפּובליקאַנער פֿאַרמעסט פֿון יונגע מוזיקער, אין וועלכן עס האָבן זיך באַטייליקט די גראַדואַנטן און סטודענטן פֿון דער מאָלדאַווישער קאָנסערוואַטאָריע און דער ספּעציעלער מוזיקאַלישער מיטלשול פֿאַר טאַלאַנטירטע קינדער, האָב איך צום ערשטן מאָל געהערט שפּילן דעם תּלמיד פֿון דער שול, דעם יונגן פֿידלער נאַום כאָש. מיט זײַן רײַפֿן טאַלאַנט, טעכניק און טיפֿער באַטראַכטקייט האָט ער זיך אויסגעטיילט צווישן די אַנדערע קאָנקורסאַנטן. דעמאָלט האָט כאָש געוווּנען דעם צווייטן פּריז, און זײַן אויפֿטריט איז באַמערקט געוואָרן אין די מוזיקאַלישע קרײַזן פֿון דער קרוינשטאָט.

געבוירן געוואָרן איז נאַום אין קעשענעוו אין דער משפּחה פֿון אַ בויער־אינזשעניר און לערערקע פֿון געאָגראַפֿיע און געשיכטע. דעם נאָמען האָט ער געירשנט פֿון אַ קרובֿ, אים אויף לענגערע יאָר, אַ קרבן פֿונעם קעשענעווער פּאָגראָם אין 1903. זײַנע עלטערן, ווי אויך אַנדערע טאַטע־מאַמעס אין יענע יאָרן, האָבן געטרוימט, אַז זייער זון זאָל באַקומען אַ מוזיקאַלישע דערציִונג און האָבן אים אָפּגעגעבן אין דער מוזיק־שול ער זאָל זיך לערנען שפּילן פֿידל.

נאַום איז אַרײַנגעפֿאַלן אין גוטע הענט; דער פֿידל־לערער עמנואל צינמאַן האָט געשמט מיט זײַן דערפֿאַרונג פֿון אַ געניטן פּעדאַגאָג. ער האָט באַלד דערזען אינעם ייִנגעלע אַ באַזונדערע פֿעיִקייט צו מוזיק און שוין ווײַטער נישט געצווייפֿלט, אַז נאַומס לעבנס־וועג וועט זײַן פֿאַרבינדן מיט דער קאַריערע פֿון אַ מוזיקער.