"באַכאַנאַליע", אַ סטרונע־קוואַרטעט, געגרינדעט לכּבֿוד דעם קאָמפּאָזיטאָר יאָהאַן סעבאַסטיאַן באַך, איז מיט צוויי וואָכן צוריק אויפֿגעטראָטן מיט אַ ספּעציעלן קאָנצערט אין אָנדענק פֿונעם אימפּרעסאַריאָ, עמוס הירשביין. דער קאָנצערט איז פֿאָרגעקומען אין דער שיל, "אַנשי חסד", אין מאַנהעטן.
הירשביין איז ניפֿטר געוואָרן דעם 31סטן דעצעמבער 2011, צו 77 יאָר, נאָך אַ לאַנגן קאַמף מיט אַלצהײַמערס. פֿון די 1960ער ביז די 1990ער איז ער געווען אַ באַקאַנטער דירעקטאָר פֿון קאָנצערט־סעריעס אין דער שטאָט ניו־יאָרק, אַרײַנגערעכנט 20 יאָר ווי דער פּראָגראַם־דירעקטאָר בײַם ייִדישן קהילה־צענטער אויף דער 92סטער גאַס. זײַן כאַריזמאַטישע פּערזענלעכקייט, ליבע צו קלאַסישער מוזיק און גרייטקייט צו העלפֿן מוזיקער אין זייער קאַריערע, האָט צוגעצויגן מענטשן פֿון אומעטום.
הירשביין, דער זון פֿונעם ייִדישן שרײַבער, פּרץ הירשביין, און דער פּאָעטעסע, אסתּר שומיאַטשער, איז געבוירן געוואָרן אין מאַנהעטן, אָבער אויפֿגעוואַקסן אין האָליוווּד, וווּ דער באַרימטער אַקטיאָר, עדוואַרד דזשי ראָבינסאָן, פֿלעג זיי פֿאַרבעטן צו זיך אין שטוב. איינער פֿון עמוס׳ גוטע פֿרײַנד איז געווען דער לעגענדאַרער אַקטיאָר, דזשיימס דין, וועלכער האָט אינספּירירט עמוסן צו אויטאָ־געיעגן. נאָך דעם ווי דין איז דערהרגעט געוואָרן אין אַן אויטאָ־קאַטאַסטראָפֿע אין 1955, האָט עמוס, פֿאָלגנדיק זײַן פֿרוי, אויפֿגעהערט זיך צו באַטייליקן אין די אויטאָ־פֿאַרמעסטן.
די פּראָגראַם לכּבֿוד הירשביין האָט אַרײַנגענומען באַכס "קאָנצערט אין D major"; שענבערגס "אַ לעבן געבליבענער פֿון וואַרשע"; בלאָכס "ניגון פֿונעם בעל־שם־טובֿ" נאַטאַשאַ הירשהאָרנס "התבוננות דורך צוויי תּפֿילות" (אַ וועלט־פּרעמיערע); דמיטרי שאָסטאַקאָוויטשס "פֿון דער ייִדישער פֿאָלקס־פּאָעזיע, ווערק 79", און נעמי שמרס "ירושלים פֿון גאָלד".

די ייִדישע באַטייליקונג אין "מערצישאָר"

דער ערשטער וועסנע־חודש אין מאָלדאָווע טיילט זיך, געוויינטלעך אויס, מיט זײַן קאַפּריזנעם וועטער. דער ווינטער וויל נאָך נישט אַוועקגיין, און ווײַזט בייז אַרויס זײַן כאַראַקטער: אָט ווערט ער ווייכער, וואַרעמער און אָט שיקט ער אָן אַ קאַלטן רעגן מיט אַ ווינט. דערצו נאָך, האָט דער קעשענעווער מייאָר, דאָרין קירטאָאַקע, פֿאַראָרדנט אָפּצושטעלן דעם באַהייצונג־סעזאָן אין מיטן מאַרץ, ווײַל צוליב די ווילד־הויכע פּרײַזן אויף גאַז, זײַנען די אײַנוווינער שולדיק געבליבן דער שטאָט אַ ריזיקע סומע געלט. זיץ איך איצט בײַם שרײַבטיש, אײַנגעקוטעט אין אַלע וואַרעמע חפֿצים מײַנע און באַמי זיך צו דערוואַרעמען מיט די גײַסטיקע אונטערנעמונגען, וואָס האָבן געמאַכט דאָ אונדזער ייִדיש לעבן אָנגעזעטיקט און לעבעדיק.
שוין דאָס 46סטע מאָל מערקן מיר אָפּ דעם יערלעכן אינטערנאַציאָנאַלן מוזיקאַלישן פֿעסטיוואַל "מערצישאָר". במשך פֿון 10 טעג טרעטן איבערן לאַנד אויף מוזיקער און אַרטיסטן פֿון מאָלדאָווע און פֿון אויסלאַנד. הײַיאָר איז צווישן די געסט אויפֿגעטראָטן דער קלעזמער־קוואַרטעט פֿון עסטרײַך, אין שפּיץ מיט ראָמאַן גרינבערג. אינעם גרויסן זאַל פֿון דער מאָלדאַווישער פֿילהאַרמאָניע האָט ער מיט זײַנע קאָלעגן — קלאַרנעטיסט סאַשע קאַנילאָוו, קאָנטראַבאַס האַנס לאַזאַרקאָוויטש און פּויקער וואָלפֿגאַנג דאָרער — געשפּילט אַ גאַנצן אָוונט ייִדישע מוזיק, ווערק פֿון די אַמעריקאַנער ייִדישע קאָמפּאָזיטאָרן, פּאָפּולערע ישׂראלדיקע לידער, ווי אויך אָריגינעלע מוזיק, וואָס ער אַליין האָט געשאַפֿן. באַגײַסטערט פֿון דעם גרויסן דערפֿאָלג, זײַנען די מוזיקער געפֿאָרן מיט זייער פּראָגראַם אין דער שטאָט סאָראָקע.

דער מאָסקווער ייִדישער טעאַטער "שלום" איז אַנטשטאַנען אין דער צײַט פֿון דער "פּערעסטרויקע" אויף דער כוואַליע פֿון דער אויפֿלעבונג פֿונעם ייִדישן לעבן אין רוסלאַנד. זינט דעמאָלט איז פֿאַרבײַ שוין מער ווי צוואַנציק יאָר, אָבער דער טעאַטער בלײַבט עד־היום פּאָפּולער בײַם מאָסקווער עולם. דער קערן פֿונעם דאָזיקן מעמד באַשטייט פֿון עלטערע מענטשן, וואָס קומען אויף אַלע ספּעקטאַקלען און האָבן ליב דעם אייגנאַרטיקן רוסיש־ייִדישן סטיל פֿונעם טעאַטער.
ניט געקוקט אויף דעם, וואָס אינעם ווינקל בײַם אַרײַנגאַנג אין דעם טעאַטער־זאַל איז מיט שטאָלץ אַרויסגעשטעלט דער פֿאָטעלשטול מיטן אויפֿשריפֿט, אַז דערין פֿלעגט זיצן שלמה מיכאָעלס, האָט דער טעאַטער אַ קנאַפּן שײַכות צו דער טראַדיציע פֿונעם ייִדישן טעאַטער. "שלום" געהערט צו דער אַנדערער טעאַטראַלער שיטה, וואָס האָט זיך אויסגעפֿורעמט אין דער האַלב־אָפֿיציעלער סאָוועטישער קולטור פֿון די 1960ער און 1970ער יאָרן.
דעמאָלט, אין דער צײַט פֿון דער ליבעראַלער "אָדליגע" נאָך סטאַלינס טויט, זײַנען אויפֿגעקומען עטלעכע טעאַטראַלע טרופּעס, וואָס האָבן זיך אַנטקעגנגעשטעלט דער אָפֿיציעלער דאָגמאַטיק פֿון סאָציאַליסטישן רעאַליזם. זיי האָבן פֿאַרבאַהאַלטן זייער קריטיק פֿון דער סאָוויעטישער סיסטעם און איר אידעאָלאָגיע הינטער רמזים און היסטאָרישע פּאַראַלעלן, וואָס זײַנען געווען צוטריטלעך דעם אינטעליגענטן צושויער.
בײַם הײַנטיקן טאָג איז דער דאָזיקער קאַמף שוין לאַנג ניט אַקטועל מער, און סאָציאַליסטישער רעאַליזם איז געוואָרן אַ היסטאָרישער באַגריף. אָבער די סטיליסטיק פֿון דער לעצטער סאָוועטישער תּקופֿה לעבט ווײַטער אין פֿאַרשידענע גילגולים, און געפֿינט אַן אָפּרוף בײַ דעם עולם. "שלום" האָט אויסגעאַרבעט אַן אייגנאַרטיקן ייִדישן נוסח, וואָס פּאַסט גאַנץ גוט אַרײַן אינעם הײַנטיקן רוסישן צײַטגײַסט.

אַ מעשׂה מיט רגל־געלט, וואָס דער גבֿיר האָט געשיקט דעם רבֿ

אין אַ שטעטל אין דער אַלטער היים איז געווען אַ רבֿ, אַן איש־תּמים. ער איז געזעסן יום־ולילה און האָט עומק געווען אין תּורה. קיין שׂכירות האָט ער נישט באַקומען. ווילט איר דאָך וויסן אַוודאי פֿון וואָס ער האָט געצויגן זײַן ביסל חיונה? איז אַזאַ מעשׂה: די רביצין האָט אונטערגעהאַנדלט. זי האָט פֿאַרקויפֿט הייוון די ווײַבער אויף שבת און יום־טובֿ. נאָר דאָס איז נישט געווען גענוג. און ס׳איז טאַקע געווען צרות. מ׳האָט נעבעך אונטערגעהונגערט צו ביסלעך. ייִדן האָבן געזען אַזאַ זאַך, האָט מען נישט געשוויגן, און די קהילה האָט באַשלאָסן, אַז איטלעכער באַלעבאָס זאָל געבן דעם רבֿ רגל־געלט. אַז סע קומט פֿאַר אַ יום־טובֿ, זאָל איטלעכער שיקן וויפֿל ער קען. אַ גבֿיר זאָל געבן אַ קערבל, אַ שיינער באַלעבאָס — אַ האַלב קערבל, אַ קרעמער — אַ גילדן, אַ בעל־מלאָכה — גריוונע, אַ צענער, אַ זעקסער. הכּלל, איטלעכער זאָל עפּעס געבן.
מאַכט זיך, אַז דער גבֿיר פֿאָרט אַוועק חנוכּה־צײַט וועגן מיסחר אין ווײַטע מקומות, און קומט צוריק אַהיים ערשט ערבֿ־פּסח. דערמאָנט ער זיך, אַז מע דאַרף שיקן דעם רבֿ רגל־געלט. ס׳איז טאַקע אַ ביסל שפּעט, נאָר שיקן דאַרף מען. און ער נעמט גלײַך פֿיר רובל, לייגט זיי אַרײַן אין אַ קופּערטע, און שרײַבט צו עטלעכע ווערטער: "איך שיק אײַך, רבי, פֿיר קערבלעך אַנטקעגן די פֿיר בנים פֿון דער הגדה". און ער רופֿט צו דעם משרת, גיט אים די קופּערטע, און הייסט אים דאָס אָפּטראָגן צום רבֿ.
אויפֿן וועג גיט דער משרת אַ קוק, אין דער קופּערטע ליגן פֿיר קערבלעך. טראַכט ער: ווען האָט דער רבֿ געזען אַזוי פֿיל געלט? ער וועט אַראָפּנעמען אַ קערבל פֿאַר זיך. נישקשה, דרײַ קערבלעך וועט אויך זײַן גענוג.

אַזוי פֿיל מינהגים זענען פֿאַרבונדן מיט פּסח, און פֿאַר יעדן מינהג קען מען געפֿינען מער ווי איין אויסטײַטש, איין סיבה, איין טעם, פֿאַר וואָס מע האַלט זיך בײַ דעם מינהג. די טעמים בײַטן זיך במשך פֿון דורות, און דער וואָס זאָגט, אַז מע טוט אַ מינהג צוליב בלויז איין סיבה, דאַרף אַרײַנקוקן אין די אַלטע מינהגים־ביכער צו פֿאַרשטיין ווי קאָמפּליצירט דער ענין איז באמת.
שבת־הגדול, דער שבת פֿאַר פּסח, האָט מען אין מײַן טאַטנס שטעטל, סערעט, אין דער בוקעווינע, זיך אָנגעטאָן אין אַלטע קליידער, און אָנגערופֿן דעם טאָג "שמאַטע־שבת". דער געדאַנק אַפּנים, איז געווען, אַז מע זאָל נאָך דעם טאָג זיך צוגרייטן אויף פּסח מיט נײַע קליידער, ריינע שטיבער און באַגריסן דעם יום־טובֿ מיט ריינקייט. פּסח איז דאָך אַ פֿרילינג־יום־טובֿ און די באַנײַוּנג פֿונעם יאָר ווערט פֿאַרבונדן מיט דער ייִדישער געשיכטע. בײַ די קריסטן איז אויך אַ מינהג פֿאַר זייער פֿרילינג־חגא — פּאַסכע ("איסטיער"), צו טראָגן נײַע קליידער.
שבת־הגדול האַלט דער רבֿ אַ דרשה אין שיל וועגן דער גרויסער צאָל דינים פֿון פּסח. אין אַמעריקע איז דאָס אויך געווען אַ זעלטענע געלעגנהייט צו הערן אַ דרשה אויף ייִדיש, אַפֿילו דעמאָלט ווען אַלע אַנדערע וואָכן פֿון יאָר האָט מען שוין געדרשנט אויף ענגליש. לויטן "טעמי־מינהגים", האָט מען נאָך אַ טײַטש פֿאַר וואָס עס הייסט "שבת־הגדול", פּראָסט־פּשוט ווײַל "אין דעם דרשענען דויערט זייער לאַנג, דעריבער ווײַזט זיך אויס דער טאָג בײַ דעם פֿאָלק לאַנג און גרויס, מער ווי אַן אַנדער טאָג." נישט אַלע מאָל דאַרף מען האָבן אַ טיפֿן זינען צו יעדן מינהג.
לייענענדיק די מינהגים־ביכער געפֿינט מען אויך אויס אַלטע טראַדיציעס וואָס זענען נישט אַזוי באַקאַנט. לויטן "ספֿר מטעמים" עסט מען מילכיקס ערבֿ־פּסח. פֿאַר וואָס? "ווײַל מילעך מאַכט שווער דעם גוף און עס ברענגט שלאָף. וועט מען זיך אויסשלאָפֿן בײַ טאָג כּדי מען זאָל קענען בײַ נאַכט צום סדר זײַן וואַך".

וועראַ אינבער.
"דער טויט פֿון דער לבֿנה".
מאָסקווע׃ "טעקסט", 2011

וועראַ אינבער געהערט צו דעם קלאַסישן קאַנאָן פֿונעם סאָוועטישן סאָציאַליסטישן רעאַליזם. פֿאַר אירע פּאַטריאָטישע לידער איז זי אין 1946 באַלוינט געוואָרן מיט דער סטאַלין־פּרעמיע. זי איז געווען אַן אַקטיווער פֿונקציאָנאַר אינעם אַפּאַראַט פֿונעם סאָוועטישן שרײַבער־פֿאַראיין, האָט זיך באַטייליקט אין אידעאָלאָגישע אַקציעס און קאַמפּאַניעס; און לאַנגע יאָרן האָט זי געלעבט מיטן שטענדיקן פּחד מצד אַן אַרעסט, ווײַל דערצו זײַנען געווען וואָגיקע סיבות.
ניט נאָר דאָס, וואָס זי האָט געשטאַמט פֿון אַ "בורזשואַזער" משפּחה און האָט געלעבט עטלעכע יאָר אין אויסלאַנד, וואָס דאָס אַליין וואָלט שוין געווען דיינו. זי האָט געהאַט אַנדערע "חטאָים" אויך׃ געדרוקט אירע זאַכן אין ארץ־ישׂראל, איבערגעזעצט פֿון ייִדיש, אָנגעשריבן דעם קאַפּיטל וועגן אָדעס פֿאַרן "שוואַרצן בוך" פֿון גראָסמאַן און ערענבורג. אָבער דער סאַמע גרויסער חטא אירער איז געווען דער פֿאַקט, וואָס אירער אַ שוועסטערקינד פֿון דער מוטערס צד איז געווען לייב טראָצקי. אין זײַן יוגנט האָט טראָצקי געלעבט עטלעכע יאָר אין זייער משפּחה בעת זײַנע שטודיען אין אָדעס. שפּעטער האָט אינבער געווידמעט אים עטלעכע לידער.
אָבער אינבער האָט איבערגעלעבט אַלע רדיפֿות און גזירות און איז געשטאָרבן בשלום אין 1972 אינעם עלטער פֿון 82 יאָר. זי האָט אויך איבערגעלעבט איר טאָכטער און איר אייניקל. אינבער האָט באַשריבן איר סאָוועטישע דערפֿאַרונג אָפּגעהיט, אויף אַ מעטאַפֿאָרישן אופֿן׃ "איך האָב ניט געהאַט קיין מזל מיט מײַן ביאָגראַפֿיע. מײַנע סאָציאַלע וואָרצלען זײַנען ניט געווען שטאַרק גענוג, און איך בין ניט געווען בכּוח אַרויסצוזאַפּן פֿון מײַן באָדן אַלץ, וואָס זי וואָלט געקאָנט מיר געבן."

מנחם דאַום, דער פּראָדוצענט און רעזשיסאָר פֿון Hiding and Seeking — אַ שטאַרק געלויבטער פֿילם וועגן זײַן פּערזענלעכער רײַזע קיין פּוילן, צו געפֿינען די פּויערישע משפּחה, וואָס האָט געראַטעוועט זײַן שווער — האַלט אין מיטן צונויפֿשטעלן אַ נײַעם פֿילם וועגן הרבֿ שלמה קאַרלעבאַכס היסטאָרישן קאָנצערט־טור אין פּוילן אין 1989 — אַ געשעעניש, וואָס האָט געמאַכט אַ טיפֿן רושם אויפֿן פּוילישן פּובליקום, בפֿרט צוליב דעם וואַרעמען אופֿן ווי אַזוי קאַרלעבאַך האָט זיך באַצויגן צו זיי.

"ווען איך האָב זיך גענומען זוכן נאָך מײַן 'אייגענע’ שפּראַך, האָב איך מיט דער צײַט אַנטדעקט, אַז עס זײַנען דאָ גאַנצע צוויי לשונות׃ אַזעריש און ייִדיש. די שפּראַכן פֿון מײַנע גליקלעכע קינדער־יאָרן, וואָס זײַנען געווען פּאַראַלעל מיט דעם רוסישן לשון. אָבער על־פּי עפּעס אַ מיספֿאַרשטייעניש, האָב איך זיי ניט אויפֿגענומען". אַזוי שרײַבט דער מאָסקווער שרײַבער אַפֿאַנאַסי מאַמעדאָוו אין איינער פֿון זײַנע לעצטע דערציילונגען.

מאַמעדאָוו איז געבוירן געוואָרן אין באַקו אין אַ געמישטער משפּחה. פֿונעם פֿאָטערס צד שטאַמט ער פֿון רײַכע ייִדישע סוחרים, וואָס האָבן בהדרגה אָנגעוווירן זייער עשירות בעת דער סאָוועטישער תּקופֿה. זײַן מאַמע קומט פֿון אַן אַזערבײַדזשאַנער פֿאַמיליע, וואָס האָט אויך פֿאַרנומען אַ חשובֿן אָרט אין דער שטאָט.

מיט זיבן יאָר צוריק איז אַרויס מײַן בוך אונטערן טיטל In Harness, וואָס איז (דער טיטל, הייסט עס) אַן איבערזעצונג פֿון "אין שפּאַן" — אַזוי האָט געהייסן דער ייִדישער ליטעראַרישער זשורנאַל, וואָס האָט זיך באַוויזן אין 1926 און ניט דערלעבט ביזן סוף פֿון יענעם יאָר. דוד בערגעלסאָן איז געווען די צענטראַלע פֿיגור אין דעם זשורנאַל, און זײַן אַרטיקל וועגן די דרײַ ייִדיש-צענטערס, מיטן אָפּגעבן די בכורה דעם סאָוועטן-פֿאַרבאַנד און ניט פּוילן צי אַמעריקע, איז געוואָרן אַן ענין, וועלכן מע האָט הייס אַרומגערעדט אין דער ייִדישער פּרעסע. דעם ענין פֿון די צענטערס פֿאַרגעסט מען ניט אויך עד-היום-הזה, לכל-הפּחות — אין דער אַקאַדעמישער ליטעראַטור.

ווער לייענט הײַנט ייִדישע ביכער? וואָס זוכט מען אין זיי? פֿאַר וועמען שרײַבן ייִדישע שרײַבער? יענטע מאַש ענטפֿערט אויף די דאָזיקע פֿראַגעס אין דער הקדמה צו איר צווייטן בוך "בעסאַראַבער מאָטיוון" (תּל־אָבֿיבֿ, 1998)׃ "די ייִדישע ביכער, וואָס דערשײַנען נאָך לעצטנס, זענען שוין אין אַ געוויסער מאָס געווענדט אויך צום קומענדיקן לייענער, אָדער, בעסער געזאָגט, צום פֿאָרשער, וואָס וועט זוכן און געפֿינען אין די דאָזיקע ביכער שפּורן פֿון דעם פֿאַרשניטענעם ייִדישן לעבן אין די שטעט און שטעטלעך פֿון מיזרח־אייראָפּע". אין די דאָזיקע ביכער באַקומט דער עּבֿר אַ נײַעם גילגול, וואָס רעדט צו די קומענדיקע דורות.
די ייִדישע בעסאַראַביע איז געבענטשט מיט אַ רײַכער און אייגנאַרטיקער ליטעראַרישער טראַדיציע, וואָס איז הײַנט־צו־טאָג אפֿשר די סאַמע לעבעדיקע אין דער ייִדישער ליטעראַטור. יענטע מאַש פֿאַרבינדט אין איר שאַפֿונג דרײַ תּקופֿות, וואָס זי האָט דורכגעלעבט. געבוירן און אויפֿגעוואַקסן אין שטעטל זגוריצע, נישט ווײַט פֿון סאָראָקע, אונטער דער רומענישער שליטה, איז זי ערבֿ דער דײַטשישער אינוואַזיע פֿאַרשיקט געוואָרן קיין סיביר, ווי אַ מיטגליד פֿון "בורזשואַזיע".
די דאָזיקע ביטערע דערפֿאַרונג, וואָס זי האָט דורכגעמאַכט מיט טויזנטער אַנדערע "געזעלשאַפֿטלעכע עלעמענטן" פֿון די אַנעקסירטע שטחים פֿון רומעניע, פּוילן און באַלטישע לענדער, האָט זי באַשריבן אינעם ערשטן בוך, "טיף אין דער טײַגע" (1990). דערנאָך איז געקומען די ריי פֿון די בעסאַראַבער עולים און ישׂראל ("משנה מקום", 1993). אַזוי אַרום האָט יענטע מאַש געשאַפֿן אַ מין "מעשׂה־בוך פֿון מײַן לעבן", וואָס איז איינצײַטיק אַ ליטעראַרישע געשיכטע פֿונעם בעסאַראַבער ייִדנטום אינעם 20סטן יאָרהונדערט.

---

די "פֿאָרווערטס"־משפּחה באַגריסט האַרציק די שרײַבערין יענטע מאַש צו איר 90סטן געבורטסטאָג. איר פּראָזע איז אָנגעזעטיקט מיט ליבע צו מענטשן און אָנגעווייטיקט מיט פּלאָגעניש און אַבֿדות, וואָס איר איז אויסגעקומען אויסצושטיין אויף איר לעבנס־וועג. אפֿשר דערפֿאַר זײַנען אַזוי בולט־ליכטיק און פֿאַרשיידנאַרטיק אירע שילדערונגען וועגן פֿרויען און מענער פֿון איר דור, געוועזענע בעסאַראַבער און הײַנטיקע ישׂראלים, וואָס מע דערקענט זיי באַלד פֿון זייער יאָדערדיקן ייִדיש, פֿון דער באַציִונג צום אַרום, צו דער נאַטור, פֿון זייער איראָנישן שמייכל...
הונדערטער פּערסאָנאַזשן האָבן געפֿונען אַ מקום־מיקלט אין די דערציילונגען פֿון יענטע מאַש; און אויב עמעצער אין דער צוקונפֿט וועט וועלן אויפֿשטעלן אַן אַנטראָפּאָלאָגישן פּאָרטרעט פֿון אַ בעסאַראַבער ייִד און ייִדענע, מוז מען אויך אַרײַנקוקן אין די ווערק פֿון יענטע מאַש.
מיר ווינטשן אײַך געזונט און פֿרייד פֿון אײַער שאַפֿערישקייט, וואָס פֿאַרנעמט אַ בכּבֿודיק אָרט אינעם אָרון־קודש פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור.

רעדאַקציע

---

אַלע אין שטאָט האָבן זי געקענט און קיינער האָט נישט געוווּסט איר אמתן נאָמען. קיינער האָט נישט געוווּסט פֿון וואַנען זי שטאַמט און בכלל ווער זי איז, אַ ייִדישע צי אַ קריסטלעכע. האָט מען זי אויפֿגענומען אַזוי ווי זי איז געווען און אויך צו דעם מאָדנעם נאָמען מאָנאַ־לייזיע, וואָס מ’האָט איר צוגעזעצט הינטער די אויגן; זיך באַצויגן ווי צו אַ פֿאַרשטענדלעכער זאַך, ווײַל... נאָך אַלעמען, איז זי קיינעם נישט אַזוי שטאַרק אָנגעגאַנגען.

זי איז אויפֿגעוואַקסן אין אַ מאָדערנער אָרטאָדאָקסישער סבֿיבֿה אין ירושלים, וווּ צניעות האָט געשפּילט אַ גרויסע ראָלע אינעם טאָג-טעגלעכן לעבן. די נייטיקייט צו פֿאַרשטעלן דעם גוף, ממש אים צו באַהאַלטן, ווירקט טיף אויפֿן באַוווּסטזײַן פֿון די פֿרומע פֿרויען און פֿורעמט זיי פֿאַקטיש אויס אויף אַ געוויסן אופֿן. אורה (לייענט: אָראַ) פֿריימאַן-לויִס, אַ יונגע קינסטלערין וואָס שטאַמט פֿון אַזאַ מין סבֿיבֿה, אָבער וווינט הײַנט אין דער שטאָט ניו-יאָרק, האָט גענומען אויף זיך חוקר-ודורש צו זײַן דורך איר קונסט דעם ווײַבלעכן גוף און ווײַבלעכקייט בכלל. אירע ווערק וועלן אין גיכן אויסגעשטעלט ווערן צום ערשטן מאָל אין אַ קונסט־גאַלעריע אין ניו-יאָרק.
אורה, איז געבוירן געוואָרן מיט דרײַסיק יאָר צוריק אין ירושלים. אירע עלטערן זענען ביידע אַמעריקאַנער עולים, וואָס האָבן זיך באַקענט אין ישׂראל, לערנענדיק זיך אין דער פּרדס-אינסטיטוציע (אַן אינסטיטוציע אין ירושלים צו לערנען ייִדישקייט די ייִדישע סטודענטן פֿון אויסלאַנד). אין יענער צײַט (סוף 1970ער יאָרן) איז געווען אַ גרויסע עליה־כוואַליע פֿון אַמעריקע צוליב ציונסטישע סיבות. ביידע מיט אַ סעקולערן הינטערגרונט, זענען זיי כּמעט אין איין צײַט געוואָרן אין ישׂראל בעלי-תּשובֿה. זייער טאָכטער האָבן זיי געשיקט אין דער רעליגיעזער פּלך-גימנאַזיע אין ירושלים, וואָס ווערט גערעכנט פֿאַר דער ערשטער רעליגיעז-פֿעמיניסטישע שול אין ישׂראל. אורהס משפּחה (די עלטערן מיט צוויי שוועסטער און צוויי ברידער) וווינט נאָך עד-היום אין ירושלים און אַלע זענען געבליבן אין דער וועלט פֿון "געשטריקטע יאַרמולקעס". הײַנט צו טאָג, דעפֿינירט אורה זיך אַליין ווי אַ טראַדיציאָנעלע.