דעם 9טן און 10טן דעצעמבער איז פֿאָרגעקומען אַ היסטאָרישע קאָנפֿערענץ אויף דער טעמע — "וואָס איז אַ ייִדישער טאַנץ? וועלטלעך, געבאָרגט און איבערגעמאַכט" — אינעם "הילל"־בנין פֿונעם "ניו־יאָרקער אוניווערסיטעט" אין מאַנהעטן. די קאָנפֿערענץ איז אַ טייל פֿון אַ גרעסערן פּראָיעקט, וואָס ווערט דורכגעפֿירט פֿונעם "צענטער פֿאַר טראַדיציאָנעלער מוזיק און טענץ" (CTMD) אויסצופֿאָרשן און אויפֿצולעבן ייִדישע טענץ; דאָס הייסט, די טענץ פֿון די ייִדיש־רעדנדיקע ייִדן אין מיזרח־אייראָפּע.

ס'איז פֿרײַטיק, אַן אָפּרו־טאָג, און דערפֿאַר איז דער וועג פֿרײַ, ווי ער וואָלט נאָר אויף אונדז אַרויסגעקוקט. דאָס פֿרישע פֿרימאָרגן־ליכט האָט ערשט גענומען אויסטיילן דעם אַרום פֿון דער פֿינצטערניש און מיר טרעפֿן אָן אויף אַ גרופּע ישיבֿה־בחורים. ווי עס פֿירט זיך, זײַנען זיי אָנגעטאָן אין שוואַרצע, יום־טובֿדיקע מלבושים. אויב אורטיילן לויט זייער גאַנג און באַזונדערס ווי זיי זײַנען שטי­פֿעריש זיך פֿאַרגאַנגען אין אַ הילכיק געלעכטער, לאָזט זיך מיינען, אַז זיי זײַנען אויסגעקנאָטן ניט נאָר פֿון ישיבֿה־טייג.

שטעלט אײַך פֿאָר, ליבע פֿרײַנד, אַז הײַנט צו טאָג איז נאָך פֿאַראַן אַן אינטעליגענטער טעאַטער־עולם, וועלכער איז גרייט צו זען נישט נאָר אַן ערנסטע פּיעסע, נאָר אַ פּיעסע וואָס האָט צו טאָן מיטן חורבן. מ'קאָרמעט דאָך דעם עולם מיט פּאַפּע, מיט קונסט­לאָזער וואַרע, מיט פּוסטער קליאָטשע, און זיי לאַכן און פּאַטשן און פֿרייען זיך. קומט צו גיין אַן אונטערנעמונג וואָס רופֿט זיך "בלו העראָן טיִעטער," צוזאַמען מיט אַדעל סטרײַקער, נעמען און שטעלן אַזאַ פּיעסע ווי "דער פּופּנמײַסטער פֿון לאָדזש." געשריבן האָט די פּיעסע זשילעס סעגאַל, איבערגעזעצט פֿון פֿראַנצויזיש האָט עס סאַראַ אָ'קאַנאָר, און דער זאַל פֿון "אַרקלײַט־טעאַטער", וואָס געפֿינט זיך אויף דער 201 וועסט־זיבעציקסטער גאַס לעבן בראָדוויי, פֿירט עס אויף. אַ סימן — מ'טאָר נישט אַראָפּלאָזן די פֿליגל.

דער הײַיאָריקער ייִדישער פֿילם־פֿעס­טיוואַל, אין ירושלים, איז געווען גרויס־פֿאַרנעמיק און רײַך אין אינהאַלט. קרובֿ צו 120 לענגערע און קורצע פֿילמען אויף ייִדי­שע טעמעס אין פֿאַרשיידענע שפּראַכן האָט מען געוויזן אויף די עקראַנען פֿון דעם 1טן ביזן 7טן דעצעמבער, אין דעם לעצטנס באַנײַטן און אויסגעברייטערטן בנין פֿון דער ירושלימער סינעמאַטעק, און אויך אין אַ צאָל אַנדערע פּלעצער אין ירושלים.

שוין צום פֿערטן מאָל האָט דאָס ישׂראל­דיקע קולטור־מיניסטעריום צונויפֿגערופֿן די טעאַטער־לײַטערס, טרופּע־פֿאַרוואַל­טערס און אונטערנעמונג־אָרגאַניזירער פֿון דער גאַנצער וועלט צו אַ יערלעכן צוזאַ­מענקום אין דער מדינה, וואָס הייסט — "אינטערנאַציאָנאַלע באַקאַנטמאַכונג", זיך צו באַקענען מיט דער ישׂראלדיקער טעאַטער־וועלט. און צום פֿערטן מאָל האָט מען די "ייִדישפּיל"־טרופּע, די איינציקע ייִדיש־שפּראַכיקע טעאַטער־גרופּע אין לאַנד, נישט אָנגערופֿן אויף דער רשימה פֿון טעאַ­טערס, וואָס דאָס מיניסטעריום האָט גע­עצעהט צו באַזוכן.

די ענגלישע אויסגאַבע פֿונעם בעסטן ראָמאַן פֿון איינעם פֿון די אינטערעסאַנטסטע פּוילישע ייִדישע מחברים יהושע פּערלע (1888—1943), "ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר", איז ממשיך די ביכער־סעריע "נײַע ייִדישע ליטעראַטור", וואָס איר ציל איז צו באַ­קענען דעם ענגליש־רעדנדיקן עולם מיט די אוצרות פֿון ייִדישער ליטעראַטור. אין 1938 האָט דער דאָזיקער ראָמאַן, אין איינעם מיט צוויי אַנדערע ביכער, אַהרן צייטלינס "ברענענדיקע ערד" און לייב ראַשקינס "מענטשן פֿון גאָדלעבאָזשיץ", באַקומען די פּרץ־פּרעמיע פֿאַר ליטעראַטור פֿונעם וואַרשעווער ייִ

משה נאַריד אין זײַן לענגערער פּאָעמע "ריווינגטאָן־סטריט" פֿרעגט רעטאָריש בײַם לייענער — "צי איך קען ריווינגטאָן־סטריט?" הײַנט וואָלט מען אים רויִק געקענט ענטפֿערן — ניין, ר׳ משה, איר קענט נישט ריווינגטאָן־סטריט! ווײַל דאָרט אויף דער באַוערי, צווישן סטאַנטאָן־גאַס און ריווינגטאָן האָט זיך די טעג געעפֿנט אַ היפּער־מאָדערנער מוזיי — "דער נײַער מוזיי פֿון הײַנטצײַטיקער קונסט". די איצטיקע איסט־סײַד איז נישט וואָס ס‘איז אַמאָל געווען און דאָס בויען פֿונעם מוזיי דאָרטן איז אַ סימן, אַז אַלע ליידיקע ערטער אין מאַנהעטן, וווּ זיי זאָלן זיך נישט געפֿינען, האָבן באַקומען אַ ווערט פֿאַר בויערס, ווי אויך טוריסטן.

כ'האָב קיין מאָל נישט געהערט פֿון אַזאַ אָפּערע. זיכער, אַז ס'איז פֿון ראָסיני? מ'וואָלט עס געדאַרפֿט אויספֿאָרשן. מ'וואָלט נאָך געקאָנט ווײַטער פֿאָרזעצן און פֿרעגן, צי ס'איז יאָ פֿאַראַן, צי ס'איז נישט פֿאַראַן אַזאַ אָפּערע בײַ ראָסיני, אָבער אונדזער אָפּערע־פֿאַרוואַלטונג האָט געמאַכט אַ סוף צו דער דיסקוסיע. זי האָט באַשלאָסן אויפֿ­צופֿירן "די רײַזע קיין ריימס" ווי דעם ערשטן טיטל פֿון סעזאָן. און אָט האָט איר אַ פֿאַרטיקע אָפּערע מיט אַלע פּיטשעווקעס, מ'דאַרף בלויז קויפֿן דעם בילעט און גיין עס זען.

צווישן די אומגעבראַכטע סאָוועטיש-ייִדישע שרײַבער איז קיינער ניט געווען אַזוי ברייט באַוווּסט אין דער מערבֿדיקער וועלט פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור, ווי דוד בערגעלסאָן. באַזונדערס גוט האָט מען אים געקענט אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן, כאָטש ער האָט פֿאַרבראַכט אין אַמעריקע ווייניקער פֿון זעקס חדשים — אין סוף 1928 און אָנהייב 1929. אָבער אין די 1920ער יאָרן און שפּעטער איז זײַן נאָמען ניט אַראָפּ פֿון די אַמעריקאַנער צײַטונגען — לכתּחילה אין "פֿאָרווערטס" און, זינט 1926, אין דער קאָמוניסטישער "פֿרײַהייט".

מיט דער נײַער טעאַ­טער-פֿאָרשטעלונג "קליינ­קונסט!" עפֿנט די "פֿאָלקס­בינע" איר 93סטן סעזאָן.

די שרײַבערין און פּראָ­דוצענטין פֿון דער דאָזיקער פֿאָר­שטעלונג, רעבעקאַ דזשוי פֿלעטשער, האָט געפֿאָרשט אין די אַרכיוון פֿון ישׂראל און פּוילן און אויסגעקליבן אַ ריי אָריגינעלע קאַבאַרע-לידער פֿון די 1920ער און 1930ער יאָרן, וועלכע זי בינדט צונויף אין איר פּראָגראַם מיט גע­רעדטע סקיצעס און מיניאַטור-סצע­נעס, אין אַ קליינ­קונסט-פֿאָרמע — קאַבאַרע. די מחברטע שעפּט אויך פֿון אַזעלכע מקורים ווי די דײַטשי­שע ווײַמאַר-קאַבאַרע, חסידישע ניגונים, אַמעריקאַנער דזשעז, אַרגענטינער טאַנגאָ און דער רוסישער פֿאָלקס-מוזיק.

דער גרויסער אוידיטאָריע־זאַל פֿון "יד־ושם" אין ירושלים איז געווען איבער­געפֿולט, עס איז ניט געווען גענוג פּלאַץ פֿאַר אַלעמען. מענטשן זענען געשטאַנען אין דערבײַיִקן קאָרידאָר, אַ טייל פֿון זיי זענען אַפֿילו געזעסן אויף די טרעפּ.

דער עולם איז באַשטאַנען פֿון צענד­ליקער געראַטעוועטע פֿון חורבן, פֿון אַלטע און נײַע עולים פֿון דעם געוועזענעם ראַטן־פֿאַרבאַנד, פֿון נײַגעריקע ישׂראל־גע­בוירענע, פֿון עולים פֿון אַנדערע לענדער, וועלכע זענען נאָענט באַקאַנט מיט דער געשיכטע פֿון דעם חורבן פֿון מיזרח־אייראָפּעיִשן ייִדנטום.

אַ נײַע בילדער־אויסשטעלונג — "יצחק־באַשעוויס זינגער און די איסט־סײַד: פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון ברוס דייווידזאָן", האָט זיך געעפֿנט אינעם ניו־יאָרקער ייִדישן מוזיי און וועט בלײַבן דאָרט ביזן 3טן פֿעברואַר 2008. די קליינע אויסשטעלונג נעמט אַרײַן צענדליקער בילדער פֿון די 1970ער יאָרן. אויף אַ טעלעוויזאָר אין דער גאַלעריע שפּילט כּסדר דייווידזאָנס 25־מינוטיקער פֿילם "דער קאָשמאַר און פֿרוי פּופּקאָס באָרד", געבויט אויף באַשעוויסעס אַ דערציילונג.